1. Ο σταλινισμός, το σύστημα διακυβέρνησης του Στάλιν, πέρασε μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και στις ευρωπαϊκές χώρες που βρέθηκαν κάτω από σοβιετικά στρατεύματα τα οποία κυνηγούσαν τους χιτλερικούς από τη Μαύρη Θάλασσα ως τη Γερμανία και τη Βαλτική.
Στις συναντήσεις του με τον Ρούζβελτ και (κυρίως) τον Τσόρτσιλ στην Τεχεράνη, Κριμαία κλπ., συμφωνήθηκε πως η Ελλάδα θα έμενε στη σφαίρα επιρροής της Βρετανίας, η Πολωνία στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης και άλλες χώρες όπως η Ουγγαρία, Γιουγκοσλαβία κλπ. θα είχαν ενδιαφέρον περίπου 50% για τη Βρετανία και 50% για τη Σοβιετική Ένωση.
Αλλά σε κάθε χώρα θα γίνονταν δημοκρατικές, μυστικές ψηφοφορίες ώστε οι λαοί να αποφασίζουν το είδος της κυβέρνησης που ήθελαν.
Ο Ρούζβελτ δεν πολυενδιαφερόταν για την Ευρώπη και δεν κατάλαβε ποτέ τον πραγματικό χαρακτήρα του Στάλιν και της Σοβιετίας. Ο Τσόρτσιλ δεν είχε αυταπάτες. Μα δεν μπόρεσε να επέμβει όπως ήθελε με τις δυνάμεις της Βρετανίας μόνο. Έτσι ο Στάλιν καταστρατήγησε τη συμφωνία τους.
2. Ήταν κατανοητό πως η Σοβιετική Ένωση ήθελε κάτι σαν φράκτη ανάμεσα στον εαυτό της και τη Γερμανία, η οποία της είχε επιτεθεί δυο φορές. Έτσι η Πολωνία θα έμενε στη σοβιετική σφαίρα. Μα ο Στάλιν επέβαλε αμέσως κομμουνιστικό καθεστώς και φιλοσοβιετική κυβέρνηση αποκλείοντας τους εξόριστους Πολωνούς που πολεμούσαν μαζί με τους Βρετανούς.
Το ίδιο έγινε στη Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία και Αλβανία. Σε αυτές τις χώρες επίσης επιβλήθηκε φιλοσοβιετικό κομμουνιστικό καθεστώς. Σύντομα ο Τίτο θα οδηγούσε τη χώρα του έξω από τον σφικτό εναγκαλισμό της Σοβιετίας και ο Στάλιν θα προσπαθούσε ανεπιτυχώς όσο ζούσε να τον εξοντώσει.
Στην Αυστρία, Ουγγαρία και Τσεχοσλοβακία τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Στην Ουγγαρία και Τσεχοσλοβακία έγιναν εκλογές και βγήκαν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις αλλά, μετά, η Σοβιετία μέσω των ντόπιων κομμουνιστών επέβαλε κομμουνιστικό καθεστώς.
Η Αυστρία θεωρήθηκε μέρος του Τρίτου Ράιχ και υπέστη την ίδια μεταχείριση με τη Γερμανία. Μοιράστηκε σε ζώνες κατοχής (Αμερικής, Βρετανίας, Γαλλίας, Σοβιετίας) κι ενώ η Γερμανία το 1949 διαιρέθηκε σε Ανατολική (Σοβιετική) και Δυτική (ανεξάρτητη πλέον), η Αυστρία έμεινε στην ίδια κατοχική κατάσταση ως το 1955 οπότε, με την υπόσχεση πως θα παρέμενε ουδέτερη, οι Σοβιετικοί (επί Χρουστσόφ) αποχώρησαν και η Αυστρία ξανα-έγινε ανεξάρτητη σοσιαλδημοκρατία.
3. Η Τσεχοσλοβακία (σήμερα δυο ξεχωριστά κράτη) είναι γνωστή γενικά για την περίφημη «Άνοιξη της Πράγας» 1968.
Οι συμμαχικές και σοβιετικές δυνάμεις αποχώρησαν μετά την απελευθέρωση τον Μάιο 1945. Οι κάτοικοι έτειναν προς τους Σοβιετικούς διότι το 1938 οι Δυτικοί (Βρετανία, Γαλλία) είχαν ενδώσει στις απαιτήσεις του Χίτλερ με τη «Συμφωνία του Μονάχου» και μέρη της χώρας πέρασαν στους Γερμανούς.
Στις εκλογές 1946 οι κομμουνιστές (με ηγέτη τον Klement Gottwald) πήραν 38% ενώ οι σοσιαλδημοκράτες 62%. Πρόεδρος ήταν ο Edvard Benes και πρωθυπουργός ο Γκότβαλντ. Μα το 1948 ο Στάλιν κάλεσε τον Γκότβαλντ στη Μόσχα και μετά οι κομμουνιστές πραξικοπηματικά, έχοντας τα υπουργεία Αστυνομίας και Στρατού δικά τους, ανάγκασαν τους άλλους να παραιτηθούν και σχημάτισαν δική τους κυβέρνηση. Τον δε Μάρτη 1948 ο Μάσαρικ του Εξωτερικών βρέθηκε νεκρός, ίσως δολοφονημένος.
4. Το 1950 έγιναν δίκες κι εκκαθαρίσεις μα σε μικρή κλίμακα. Μετά ανέλαβε ο Αντονίν Νοβότνι.
Υπήρξε οικονομική ανάπτυξη 157% μα πίσω από τη Γερμανία (300%) και την Ιαπωνία (500%). Το εμπόριο γινόταν με κομμουνιστικές χώρες κατά 80%.
Το 1968 ο Dubcek, Γεν. Γραμμ. του ΚΚΤ, έκανε κάποιες φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις (η περιβόητη “Άνοιξη”) που δεν άρεσαν στον Μπρεζνιέφ και το 1969 ανέλαβε ο Gustav Husak που επέβαλε ξανά τους κομμουνιστικούς περιορισμούς.
Η λύτρωση ήρθε το 1989 μετά τις μεταρρυθμίσεις του Γκορμπατσόφ, κάπως καθυστερημένα, όμως. Τον Δεκέμβριο 1989 ανακηρύχθηκε απλά Δημοκρατία και Πρόεδρος εξελέγη ο Vaclav Havel ενώ οι αριστεροί κατατροπώθηκαν.
5. Στην Ουγγαρία οι εξελίξεις ήταν πιο επώδυνες.
Ο Laszlo Rajk ήταν ηγέτης ομάδας κομμουνιστών και αντιφασιστών στην Ουγγαρία. Με την απελευθέρωση (Ιαν. 1945) ο Στάλιν έστειλε τους «Μοσχοβίτες» Ούγγρους που έμεναν στη Ρωσία από το 1919 (!) υπό τον Matyas Rakosi και αυτός ανέλαβε την ηγεσία του ΚΚΟ – με υπαρχηγό τον Erno Gero. Αλλά για μεγάλο διάστημα τις αποφάσεις τις έπαιρνε ο στρατηγός Voroshilov.
Στις τελευταίες ελεύθερες εκλογές το ΚΚΟ πήρε μόλις 17% αλλά υπουργός Εσωτερικών (και Μυστικής Αστυνομίας) μπήκε ο Λάζλο Ράικ και βοηθός πρωθυπουργός ο Ράκοσι. Οι σοσιαλδημοκράτες και φιλελεύθεροι συνελήφθησαν ένας-ένας. Το 1947 σε νέες εκλογές το ΚΚΟ βγήκε πρώτο κόμμα. Τότε άρχισαν οι διώξεις κι εκκαθαρίσεις. Πολλοί αντιφρονούντες, αντιδημοκρατικοί (κλπ.!) συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν (Kovacs, Kethy, Nagy κ.α.) στη Σιβηρία.
Αρχές του 1949 το ΚΚΟ πήρε 95% των ψήφων (σαν το ΚΚ Βουλγαρίας που το 1948 πήρε το 98%)! Ο Ράικ συνέβαλε στην εκδίωξη 200.000 πολιτών. Πάνω από 100.000 φυλακίστηκαν και 2.000 εκτελέστηκαν. Πολλοί εκκλησιαστικοί επίσης φυλακίστηκαν. Ο ίδιος ο Ράικ έπεσε σε δυσμένεια, βασανίστηκε κι εκτελέστηκε με 7 άλλους το ίδιο έτος. Έτσι ο σταλινικός Ράκοσι έμεινε απόλυτος κυρίαρχος.
6. Με την αποσταλινοποίηση του Χρουστσόφ μετά το 20ο Συνέδριο του 1956, ο Ράκoσι καθαιρέθηκε και ανέλαβε ο πιο ήπιος Ίμρε Νάγκι (τον οποίο είχαν απομακρύνει το 1955 οι σταλινικοί) την πρωθυπουργία, μα στο Κόμμα ανέλαβε ο Γκέρο ως Γεν. Γραμματέας.
Ο Ράικ και άλλοι κομμουνιστές αποκαταστάθηκαν.
Οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις του Νάγκι επέτρεψαν αντισοβιετικές διαδηλώσεις. Η Ουγγαρία μάλιστα ζήτησε στον ΟΗΕ να φύγει από το Σύμφωνο Βαρσοβίας (Σοβιετικό αντίστοιχο του ΝΑΤΟ). Ο Χρουστσόφ έστειλε τα σοβιετικά τανκς από τη Ρουμανία να καταπνίξουν την εξέγερση και να επιβάλουν τη σοβιετική τάξη των πραγμάτων. Στις 4/11/56 διορίστηκε Γεν Γραμμ. ο Janos Kadar που αρχικά επέβαλε αυστηρά μέτρα, μα σιγά σιγά φιλελευθεροποίησε το καθεστώς και πολιτικά και οικονομικά.
Η εξέγερση και η βίαιη καταστολή της έδειξαν τη χρεοκοπία του σταλινισμού μα και τις περιορισμένες μεταρρυθμίσεις του Χρουστσόφ, ο οποίος δεν άλλαξε την πολιτική καταπίεσης και τρόμου που είχε ξεκινήσει επί Λένιν.
