1. Κάθε καλοκαίρι έχουμε μύριες εκδηλώσεις πολιτισμού σε κάθε γνωστό κέντρο όπως η Επίδαυρος και το Φεστιβάλ Αθηνών και σε κάθε άγνωστο χωριό. Η έννοια του πολιτισμού έχει χαθεί καθώς δήμαρχος ή Δήμος θέλει να έχει κάποια συναυλία ή φτηνή θεατρική παράσταση. Και δυστυχώς ακόμα και στην Επίδαυρο συχνότατα τα έργα λίγη σχέση έχουν με πολιτισμό καθώς σκηνοθέτες «ανακαινίζουν» αρχαία έργα σύμφωνα με τα αρρωστημένα γούστα τους για να πρωτοτυπήσουν ….
Ο μουσικολόγος και συνθέτης Χρ. Ξενάκης έγραψε πριν από καιρό στο Ε1370: Μουσική και καινοτομία (2) για διαφορετικά είδη καινοτομίας. Ένα από αυτά συνδέεται με την έμπνευση, γράφει:
«Η γνήσια έμπνευση μεταφέρει πάντα ένα στοιχείο φρεσκάδας, αλλά δεν σχετίζεται με σχεδιασμό, αποτέλεσμα ή κέρδος. Η πηγή μιας καινούργιας ιδέας δεν μπορεί να εντοπιστεί κάπου συγκεκριμένα, αλλά ‘έρχεται από το πουθενά’. Τη στιγμή που συμβαίνει, δεν αξιολογείται από τον νου μας ως καινοτόμα ή αποτελεσματική (αφού δεν ήταν αυτή η επιδίωξή μας), αλλά συχνά περιέχει στοιχεία νεωτερισμού και βελτίωσης. Σαν παράδειγμα μπορούμε ν’ αναφέρουμε τον Μότσαρτ που, παρόλο που αντέγραφε συχνά έργα του Γ. Σ. Μπαχ για να κατανοήσει την τεχνική του, τελικά διαμόρφωσε ένα προσωπικό, εντελώς διαφορετικό συνθετικό ύφος, καινοτόμο για την εποχή του. («Δεν είμαι βέβαιος, αλλά ο λόγος που οι συνθέσεις μου βγαίνουν με τη συγκεκριμένη μορφή που έχουν και που τις κάνει Μοτσάρτειες και τόσο διαφορετικές από τα έργα άλλων μουσουργών, οφείλεται προφανώς στην ίδια αιτία που κάνει και διατηρεί τη μύτη μου τόσο μεγάλη και αετίσια, δηλαδή τόσο Μοτσάρτεια και διαφορετική από τις μύτες άλλων ανθρώπων. Σας βεβαιώνω πως ποτέ δεν προσπαθώ ή αποβλέπω στο να είμαι πρωτότυπος.»)»
2. Υπάρχει ένα πολύ διαφορετικό είδος, ακόμα λεπτότερο, που παραμένει άγνωστος παράγων «Χ» στην ιστορία. Π.χ. η επινόηση του τροχού, η εξημέρωση ζώων, η επιβολή κώδικα νόμων σε μια κοινότητα. Αυτές οι καινοτομίες, αν ήταν καινοτομίες στην ομίχλη προϊστορικών χρόνων, βοήθησαν την κοινωνική συμβίωση, την ανάπτυξη, την ευημερία των ανθρώπινων κοινοτήτων. Μα οι καινοτόμοι αυτοί, εκτός ίσως από ορισμένα θρυλικά ονόματα, παραμένουν άγνωστοι.
Υπάρχει και το πολύ γνωστό μας είδος που εκδηλώνεται αδιάκοπα, χρόνο με τον χρόνο, μέρα με τη μέρα σε ορισμένες περιπτώσεις. Εδώ το κυρίαρχο στοιχείο είναι το εγωιστικό που θα πάρει πολλές μορφές: κερδοφορία, εντυπωσιασμός, επιτυχία, φήμη και παρόμοια. Στη μουσική τα κίνητρα, γράφει ο κ. Ξενάκης, είναι ματαιοδοξία και φιλοδοξία. «Οι δημιουργοί θα κάνουν τα πάντα για να εντυπωσιάσουν, εκπλήξουν ή να σοκάρουν… Όλα επιτρέπονται και σε συνδυασμό με την ολοένα αυξανόμενη σημασία του κόσμου των αισθήσεων, το αποτέλεσμα είναι παράφωνο, κακόφωνο, θορυβώδες και άσχημο.»
Δεν είναι μόνο στις λαϊκές μορφές (ροκ, ραπ, μπουζούκι, τζαζ, το λεγόμενο «έντεχνο» κ.λπ.), και στην κλασσική μουσική συνθέτες έχουν επιδοθεί στην καινοτομία για «ν’ ακουστούν δυνατότερα» από προηγουμένους ή να ελκύσουν αναθέσεις και, φυσικά χρηματοδοτήσεις. Το ίδιο με το θέατρο και κινηματογράφο.
Αυτά όλα, δε, γενικά, θεωρούνται πολιτισμός!
3. Οι δήμοι σε όλη τη χώρα και διάφοροι οργανισμοί, τοπικοί, μορφωτικοί, καλλιτεχνικοί σύλλογοι κ.λπ., οργανώνουν εκδηλώσεις «πολιτισμού» με θέατρο, χορό, και κυρίως, μουσική, είτε λαϊκού τραγουδιού, είτε λαϊκής κλασικής είτε μείγμα. Τέτοιο ήταν και το Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής σε όλο τον Αύγουστο στην Αίγινα για 16η χρονιά (2022). Το οργάνωσε ως καλλιτεχνική διευθύντρια η πιανίστρια Ντόρα Μπακοπούλου και τελούσε υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας. Συμμετείχαν κορυφαίοι Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε το ρεπερτόριο το οποίο κάλυπτε Μπαχ, Σούμαν και Μπραμς μέχρι Θεοδωράκη και τζαζ. Σε συνέντευξή της στο περιοδικό LIfo η κα Μπακοπούλου είπε:
Επειδή ζω με τη μουσική και μέσω της μουσικής, διαλέγω έργα που διψώ ν’ ακούσω σε ανοικτούς χώρους, μέσα στη φύση. Κι αυτό μου το προσφέρει η αγαπημένη Αίγινα. Ο λόγος που διάλεξα αυτό το ρεπερτόριο είναι πως αποτελείται από μία θεσπέσια μουσική της ρομαντικής εποχής αλλά κι επειδή εμείς, που την υπηρετούμε, παραμένουμε αθεράπευτα ρομαντικοί!
4. Μπορεί να είναι αλήθεια. Βέβαια, ούτε ο Μπαχ ούτε ο Θεοδωράκης ούτε η τζαζ είναι «θεσπέσια μουσική ρομαντικής εποχής» – με κανένα κριτήριο!
Αναρωτιέμαι αν ο κ. Ξενάκης θα θεωρούσε τέτοιο μείγμα «θεσπέ- σιας μουσικής»(;) πολιτισμό – ή πόζα ματαιοδοξίας;
Αλλά τέτοια πόζα αυτοπροβάλλεται τόσο συχνά που περνά απαρατήρητη και ασχολίαστη πλέον σαν κάτι πολύ φυσικό.
Φέτος είχαμε την Ορέστεια του Αισχύλου μα σε Παλαιστινιακή σκηνοθεσία από τον διεθνή Θ Τερζόπουλο: Παλαιστινιακές μπαντιέρες να κυματίζουν και φωνές ακροατών να φωνάζουν για την επανάσταση στην Παλαιστίνη και οι ηθοποιοί να σιγοντάρουν και να χειροκροτούν και η Κασσάνδρα στο έργο να φωνάζει στα Αραβικά. Ούτε λέξη , βέβαια, για τα 1200 θύματα Ισραηλινών και τους 240 ομήρους, γυναικόπαιδων και ηλικιωμένων που οι Γαζανοί απήγαγαν!
«Πολιτισμός» να σου λένε. Αισχύλειο δράμα!…
