Η κατάπαυση των πέντε δυσχερειών ή διακυμάνσεων πραγματώνεται μέσω απόσπασης (vairāgya) κι επίμονης, επαναληπτικής προσπάθειας (abhyāsa).
1. Ο Γιόγκας (Σανσκρ. yoga – αρσ) του Patañjali (Πατάντζαλι = Π. εδώ κι έπειτα) έχει ως λειτουργία ή στόχο του την κατασίγαση των κινήσεων του νου. Το χωρίο 1.2 του έργου του Π Yogasũtra λέει yogaś citta-vṛtti-nirodha “Γιόγκας είναι η [πειθαρχία για] κατάπαυση των διακυμάνσεων στη νόηση”. Η λέξη citta (“νόηση”, γενικά) μπορεί να μεταφραστεί, και συνήθως μεταφράζεται, ως “νους”.
Τι είναι αυτές οι κινήσεις ή διακυμάνσεις;
Μα πριν απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, ο Π απαντά σε άλλο ερώτημα: Γιατί πρέπει να καταπαύσουν (ή εμποδιστούν) αυτές οι διακυμάνσεις. Και στο επόμενο χωρίο, 1.4, εξηγεί – “Τότε [με την κατάπαυση παρουσιάζεται και] παραμένει ο Θεατής στη φυσική του κατάσταση”. Και παραθέτει – “Σε κάθε άλλη περίπτωση [υπάρχει] ταύτιση [του Θεατή] με μια ή άλλη διακύμανση [που είναι πλανερή]” .
2. Το να παραμένει ο Θεατής, που είναι ο Εαυτός, στη φυσική του κατάσταση και όχι να ταυτίζεται με μια ή άλλη διακύμανση είναι ο έσχατος σκοπός.
Διότι πολύ σπάνια μένει αταύτιστος ο Θεατής ή παρατηρητής μέσα μας. Συνήθως είναι ταυτισμένος με κάτι. Βλέπουμε π.χ. μια επιθυμία να περνά από τον νου μας για καφέ ή παπούτσια και λέμε “Εγώ θέλω…”. Βλέπουμε μια σκέψη να κυκλοφορεί στον νου και λέμε “Εγώ σκέφτομαι…”. Αυτές είναι ταυτίσεις. Σε κάθε περίπτωση όμως, βλέπουμε και την επιθυμία και τη διατύπωση “Εγώ θέλω…” ή τη σκέψη και τη διατύπωση “Εγώ σκέφτομαι…”. Δηλαδή υπάρχει κάποιο άλλο ον που βλέπει τη φιγούρα που λέει “θέλω” ή “σκέφτομαι” ή ό,τι άλλο. Εκείνο το ον είναι ο Θεατής που δεν μένει αταύτιστος στη φυσική του κατάσταση.
Συνήθως νομίζουμε πως “Εγώ είμαι που θέλω/σκέφτομαι” ή ό,τι άλλο.
3. Ποιες είναι οι διακυμάνσεις;
Οι διακυμάνσεις είναι πέντε και δίνονται στα χωρία 1.6 -11.
α) Pramāṇa = τεκμηριωμένη γνώριση που συνίσταται σε άμεση αντίληψη (μέσω των αισθήσεων όρασης, ακοής κλπ.) μα και διαίσθηση, έμπνευση και παρόμοια· επίσης, λογικές διαδικασίες όπως επαγωγικός συλλογισμός και διδασκαλίες ή παραδόσεις όπως Βέδες ή άλλες ιερές Γραφές.
β) viparyaya = παρανοήσεις ή λάθος γνώση βασισμένη σε αναληθινή εντύπωση: δηλαδή η εντύπωση, αντίληψη, εικόνα στον νου δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα – όπως να νομίζουμε φίλη μας μια γυναίκα που πλησιάζει, μα τελικά είναι εντελώς άγνωστη.
γ) vikalpa = φαντασιώσεις και ονειροπολήσεις και η δημιουργική φαντασία του καλλιτέχνη.
δ) nidrā = ύπνος βαθύς που έχει την αίσθηση ανυπαρξίας. Ύπνος με όνειρα υπάγεται στην προηγούμενη διακύμανση vikalpa (ή και viparyaya).
ε) smṛti = θύμηση, μνήμη: διατήρηση παρελθοντικών εμπειριών.
4. Η κατάπαυση των πέντε δυσχερειών ή διακυμάνσεων πραγματώνεται μέσω απόσπασης (vairāgya) κι επίμονης, επαναληπτικής προσπάθειας (abhyāsa), μας πληροφορεί το εδάφιο 1.13.
Στα επόμενα εδάφια δίνονται λεπτομέρειες για την εφαρμογή της απόσπασης κι επίμονης προσπάθειας – και τα διάφορα στάδια επίτευξης (1.40 – 51). Η κύρια πρακτική είναι ο διαλογισμός.
Η προσπάθεια αποβλέπει σε μια νοητική ευστάθεια και πρέπει να γίνεται με ζήλο, αδιάκοπα και μακρόχρονα. Η απόσπαση είναι αποταύτιση (από τις ταυτίσεις στο τμήμα §2, πιο πάνω) με αυτοκυριαρχία (vaśīkāra) και η ύψιστη μορφή της είναι υπέρβαση των τριών guṇa, δυνάμεων της Φύσης (sattva, rajas, tamas: θα εξεταστούν στο μέλλον), με την παρουσία του Εαυτού puruṣa.
Αλλά η κατάπαυση μπορεί να επιτευχθεί και με πλήρη αφιέρωση/αφοσίωση στον Κύριο (īśvara-praṇidhāna- 1.23-25).
