1. Ο Ύπνος ήταν γνωστός στην κλασική αρχαιότητα και ως Μορφεύς (ή ως πατέρας του Μορφέα, ή αδελφός του) και ως γιος της Νύχτας. Ο Μορφέας παρουσιαζόταν ως όνειρα ή θεός των ονείρων.
Ο Ύπνος ήταν γιος του Ερέβους και της Νύχτας και αδελφός του θεού Θανάτου επίσης. Εκτός από τον Μορφέα είχε δυο ακόμα γιους – τον Φοβήτορα και τον Φάντασο. Ο Μορφέας έφερνε όνειρα με ανθρώπους. Ο Φοβήτορας όνειρα με ζώα και ο Φάντασος όνειρα με άψυχα. Μα θεωρούνταν και βασιλιάς θεών και όλων των θνητών (Ιλιάδα Ξ 237), διότι κανείς, ούτε ο Δίας, δεν μπορούσε να του αντισταθεί.
Σύζυγος του ήταν η Πασιθέα (= εκείνη που βλέπει τα πάντα, ή εκείνη που ανήκει στους πάντες ή ‘‘θεά για όλους’’)
2. Στη φιλοσοφία Vedānta, ο ύπνος είναι μια κατάσταση συνειδησίας ανώτερη από τον ξύπνο.
Πρώτη είναι η κοινή κατάσταση ξύπνου jāgarita, που λέγεται vaiśvanara, (για όλους τους ανθρώπους) μετά είναι η κατάσταση ονείρων στον ύπνο (μα και ονειροπολήσεις στον ξύπνο) και λέγεται svapna και taijasa και τρίτη είναι ο βαθύς δίχως όνειρα ύπνος suṣupta, που λέγεται prājña (γεμάτος συνειδησία). Vaiśvanara για ξύπνο είναι κοινή σε όλους στην καθημερινότητα. Taijasa είναι η αχνή λάμψη των ονείρων – μα και η φωτεινότητα του νου. Μα prājña είναι ο ‘‘παντοκράτορας, ο παντογνώστης, ο εσώτερος ρυθμιστής, η πηγή, προέλευση μα και κατάλυση των πάντων” (δηλ. των ονείρων και των γεγονότων στην αφυπνισμένη ‘‘πραγματικότητα’’ του εγκόσμιου, υλικού κόσμου), είναι μάζα συνειδησίας”.
Σε αυτήν την κατάσταση αναπαύεται ο Εαυτός του ανθρώπου μαζί με την Ύψιστη Δύναμη, την Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων. Μα όταν επανέρχεται στη συνηθισμένη αφύπνιση, έχει μεν αναζωογονηθεί και νιώθει υπέροχα, μα δεν θυμάται τίποτε άλλο, διότι δεν υπάρχουν εντυπώσεις από ξεχωριστά αντικείμενα. Όλα είναι μια ενιαία μάζα συνειδησίας ghana-prājña!
3. Εμείς σήμερα θεωρούμε πως η κατάσταση ξύπνου είναι η ανώτερη κατάσταση συνειδησίας και η κατάσταση ύπνου η κατώτερη, μια κατάσταση α-συνειδησίας, μόνο ελαφρώς καλύτερη από την κατάσταση κώματος ή πλήρους αναισθησίας.
Μα ο ξύπνος μας όπως ξέρουμε είναι γεμάτος ονειροπόληση, αναθυμήσεις, ανέλεγκτες σκέψεις και αφηρημάδα. Γι’ αυτό την ονομάζουμε “ονειρική αφύπνιση”. Μόνο όταν προσέχουμε, τότε υπάρχει εγρήγορση, αληθινή αφύπνιση. Και υπάρχουν ανώτερες, ασυνήθιστες καταστάσεις.
