1. Εισαγωγή.
Η φιλοσοφία Vedān-ta (-ν-τ- όπως στη φράση “σαν ταφή”) και η μέθοδός της είναι απλή και πρακτική. Για να καταλάβουν τα αμύητα πρόσωπα χρειάζονται μερικές βασικές εισαγωγικές διευκρινήσεις.
Βεδάν-τα Vedānta σημαίνει “σκοπός του Βέδα (= της γνώσης)” ή “αυτά που βρίσκονται στο τέλος των βεδικών κειμένων”*, δηλ. – οι Ουπανισάδες, που εξηγούν ενδελεχώς ποιος είναι ο σκοπός της γνώσης αυτής!
Αυτό το φιλοσοφικό σύστημα είναι πολύ παλαιό με το ξεκίνημά του να χάνεται στην ομίχλη της προϊστορίας. Το επαναδιατυπώνει ο Śaṅkara, ο πρώτος Shaṅkarāchārya**, ακολουθώντας σε ορισμένο βαθμό τον Gauḍapāda (και λιγοστούς προγενέστερους) και το συνεχίζει ατόφιο μόνο ο Sureśvara από τους μαθητές του Σάνκαρα.
Η βασική ιδέα την οποία μοιράζονται όλοι οι δάσκαλοι του Advaita- Vedānta “μονιστικού/μη-δυιστικού βεδάντα” είναι πως οι κοινοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν τον πραγματικό Εαυτό (ή την αληθινή φύση) τους που είναι ύψιστη νοημοσύνη και ατελεύτητη μακαριότητα ή ευδαιμονία, και συνεπώς υποφέρουν και ζουν σε δυστυχία (με περιόδους ευτυχίας) και ίδια με το Μπράχμαν, τον Εαυτό του σύμπαντος. Μπορούν αν θέλουν να ξεφύγουν από τον πόνο της δυστυχίας μέσω της γνώσης που πρεσβεύουν οι Ουπανισάδες (και άλλα βεδαντικά κείμενα, όπως το Brahmasūtra και η Bhagavad-Gītā – τα οποία σχολίασε εκτενώς ο Σάνκαρα) εφόσον καθοδηγούνται από έναν δάσκαλο που έχει αφυπνισθεί στην αληθινή φύση του Εαυτού κι έχει προχωρήσει εμπειρικά σε αυτήν την απόδραση από την άγνοια και δυστυχία. Ο αληθινός Εαυτός ātman είναι ίδιος με τον Εαυτό του σύμπαντος brahma-n, Πνεύμα Απόλυτο και απερινόητο, Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων. Αυτή είναι η πεμπτουσία του συστήματος.
2. Εξέλιξη του Βεδάν-τα.
Αμέσως εγείρονται μερικά ερωτήματα. Ποια είναι η μέθοδος που η μεταφυσική διδασκαλία των Ουπανισάδων (και των άλλων κειμένων) θα διδαχθεί πρακτικά κι εμπειρικά από τον δάσκαλο στ’ άτομα που πάνε ως μαθητές; Διότι εφόσον πρόκειται για τον αληθινό Εαυτό μας το ζήτημα είναι καθαρά πρακτικό ή εμπειρικό, – όχι θεωρητικό με διανοούμενες κουβέντες και γραπτά σαν αυτό που τώρα διαβάζετε. Υπάρχουν άπειρες τέτοιες (ακαδημαϊκές, ας πούμε) δημοσιεύσεις που εξετάζουν, αναλύουν, ερμηνεύουν και συγκρίνουν τι ακριβώς είπε ή εννοούσε ο Σάνκαρα και άλλοι που συμφωνούν ή διαφωνούν κλπ.: αυτά δεν βοηθούν καθόλου. Η διδασκαλία πρέπει να έχει άμεση εφαρμογή στην ψυχολογία μας και καθημερινή ζωή μας. Μόνο έτσι ξεφεύγουμε από τη δυστυχία, που είναι άμεση εμπειρία, προς τον πραγματικό Εαυτό, που δεν έχει δυστυχία μα μόνο μακαριότητα ή ευδαιμονία ānanda.
Άλλο ερώτημα είναι – πώς γνωστοποιείς σε άλλους την πραγματική φύση του Εαυτού αφού δεν έχουν επίγνωση ή έστω κάποια πληροφόρηση για τον αληθινό Εαυτό τους, νομίζοντας πως έτσι όπως νιώθουν καθημερινά όλα τα χρόνια που έχουν ζήσει είναι η φυσιολογική κατάσταση του ανθρώπου με τα πάνω και κάτω, με τη σύγχυση, τους πόνους και τις χαρές της;
Ένας σύγχρονος του Σάνκαρα, ο Maṇḍana Misra θέτει το ερώτημα και το απαντά λέγοντας πως όλοι έχουμε μια γενική αντίληψη περί “αιτίας και αιτιότητας” που είναι και σύγχρονη κατάσταση καθώς όλοι θέλουμε να γνωρίζουμε τις αιτίες των πάντων. Οπότε ο δάσκαλος μπορεί ν’ αναφέρεται στο κείμενο της Taittirīya Ουπανισάδας 3.1, που μιλάει για αιτιότητα/προέλευση:
“Ζήτα να γνωρίσεις εμπειρικά εκείνο από το οποίο εκδηλώνονται αυτά τα όντα, εκείνο χάρη στο οποίο ζούνε αφού εκδηλωθούν, εκείνο προς το οποίο προχωρούν και τελικά συγχωνεύονται. Εκείνο είναι το Μπράχμαν.
Το Μπράχμαν “Πνεύμα Απόλυτο, η Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων, ο Εαυτός του σύμπαντος”, λένε οι Ουπανισάδες είναι ο [αληθινός] Εαυτός του ανθρώπου, ο Άτμαν (στη Σανσκριτική), όπως στη Bṛhadāraṇyaka Ουπ.1.4.10, ahaṃ brahma asmi “εγώ [ο αληθινός Εαυτός] είμαι το Μπράχμαν, Πνεύμα Απόλυτο” και 2.5.11, ayam ātmā brahma “αυτός ο Εαυτός είναι το Μπράχμαν”. Έτσι αναζητώντας το Μπράχμαν φθάνεις στον Εαυτό σου.
Ο Σάνκαρα εδώ διαφωνεί όχι όμως ότι το Μπράχμαν είναι ίδιο με τον Εαυτό ενσωματωμένο στον άνθρωπο και, ως συμπαντικό Ον, είναι πηγή του ατομικού Εαυτού, όπως το νερό στο πηγάδι είναι πηγή του νερού στον κουβά, αλλά με την αντίληψη πως το Μπράχμαν είναι “αιτία” και μάλιστα ιστορική, διότι δεν είναι (λέει στα Σχόλιά του στο Brahmasūtra 4.3.14). Γράφει παρεμπιπτόντως στο κείμενο του Gauḍapāda 3.15:
“Όποτε η δημιουργία αναφέρεται στους Βέδες κι επεξηγείται με διάφορους τρόπους [σε αναλογίες] όπως ο πηλός [και δοχεία], το σίδερο [και μεταλλικά αντικείμενα] ή [φωτιά και] σπίθες, πρόκειται για μια μέθοδο που παρουσιάζει για καλύτερη κατανόηση τη μεταφυσική πραγματικότητα του Εαυτού [και του Απολύτου]”.
Ο Eαυτός, συνεχίζει, δεν είναι αιτία ή αποτέλεσμα. Δεν είναι οικουμενική ή ατομική ύπαρξη: τα λόγια δεν μπορούν να τον περιγράψουν, ούτε οι αισθήσεις και ο νους να τον φθάσουν. Μπορεί μόνο ο ίδιος να γνωρίζει τον εαυτό του, να έχει συνειδησία (ή συνειδητότητα) του εαυτού του. Ο Εαυτός, που είναι ίδια ουσία, νοημοσύνη κι ευδαιμονία με το Απόλυτο, μένει απερινόητος και απερίγραπτος.
Έπεται συνέχεια….
