1. Έχοντας εξετάσει τη Γερμανία του Χίτλερ, μου φαίνεται φυσικό να κοιτάξουμε λίγο και τη Σοβιετία του Στάλιν πριν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και την υποδούλωση στον κομμουνισμό των Βαλτικών χωρών, της Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας, Ρουμανίας, Γιουγκοσλαβίας, Αλβανίας και Βουλγαρίας.
Ο André Gide βρισκόταν στο απόγειο της δόξας του τη δεκαετία 1930. Όπως πολλοί άλλοι διανοούμενοι της εποχής, κι αυτός καταγοητεύτηκε από το «μεγάλο πείραμα πείραμα της Ιστορίας», το «πείραμα άνευ προηγουμένου» που διεξαγόταν στη Ρωσία υπό την καθοδήγηση πρώτα του Λένιν και τώρα του Στάλιν. Σε πολλές δημόσιες συζητήσεις, ως αυθεντία της αισθητικής και κριτικής γαλλικής συνείδησης συνηγορούσε υπέρ των Σοβιετικών.
Έτσι προσκλήθηκε μαζί με άλλους λογοτέχνες για μια περιήγηση της Ρωσίας τον Ιούνιο 1936. Στην επιστροφή του δημοσίευσε τον Δεκέμβριο τις εντυπώσεις του στο Les Retouches a mon Retour de l’ URSS.
Είχε κάνει μια στροφή 180 μοιρών στην πολιτική του τοποθέτηση.
2. Αρχικά ο Ζιντ γράφει πως παντού όπου πηγαίνει νιώθει «στιγμές βαθιάς χαράς» και αγαπά τους Ρώσους. Τα παιδιά που είδε στις κατασκηνώνεις είναι όμορφα, χαρούμενα, καλοντυμένα: «το βλέμμα τους καθάριο, το γέλιο τους αθώο».
Μα βαθμιαία εγείρεται καχυποψία: νιώθει πως κάτι δεν πάει καλά. Στη Μόσχα βλέπει καθημερινά μακριές ουρές έξω από τα καταστήματα και τα προϊόντα είναι κακόγουστα, ενώ τα καθιστικά στα κτήρια των κολχόζ είναι άχαρα και απρόσωπα. Στη δε Σεβαστούπολη είδε μπουλούκια παιδιών εδώ κι εκεί να ζητιανεύουν. Ήταν, έμαθε, παιδιά εγκαταλειμμένα των οποίων οι γονείς πέθαναν ή εξαφανίστηκαν στην υποχρεωτική κολεκτιβοποίηση.
Κάθε πρωί η Πράβντα αντί να δίνει τις ειδήσεις υπαγορεύει τι πρέπει να γνωρίζουν, να σκέπτονται, να πιστεύουν οι αναγνώστες. Σχεδόν όλοι και όλες μιλούν με τον ίδιο στερεότυπο τρόπο.
Μετά ήταν η λατρεία του Στάλιν. Το πορτρέτο του κρεμόταν ακόμα και σε απόμακρες καλύβες και το όνομα του βρισκόταν συνεχώς σε όλα τα στόματα – περισσότερο από φόβο παρά αγάπη.
3. Σε λίγες βδομάδες ο ενθουσιασμός του Ζιντ μετατράπηκε σε αμφιβολία και τελικά σε έντονη αποστροφή.
«Αμφιβάλλω», έγραψε ο Ζιντ, «αν αυτή τη στιγμή υπάρχει μια χώρα, συμπεριλαμβανομένης και αυτής της Γερμανίας του Χίτλερ, όπου το πνεύμα θα ήταν λιγότερο ελεύθερο, θα σκύβει ακόμα πιο πολύ, θα φοβάται περισσότερο και θα είναι πιο εξαρτημένο».
4. Τι θα έγραφε άραγε αν μάθαινε πως ένα χρόνο αργότερα, ο Στάλιν, όπως ο Χίτλερ, άρχισε μια «καμπάνια κοινωνικών εκκαθαρίσεων» στην οποία «εγκληματίες» και «κοινωνικά επικίνδυνα στοιχεία» συλλαμβάνονταν και φυλακίζονταν ομαδικά. Κάθε περιφέρεια έπρεπε να φθάσει σε ορισμένο στόχο! Έτσι αποφασίστηκε πως θα γίνονταν 70.000 εκτελέσεις και 200.000 εκτοπισμοί στα γκούλαγκ.
Συνολικά επί Στάλιν εκτελέστηκαν σχεδόν 800.000 πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης και τη δεκαετία 1930 περίπου 2 εκμ εκτοπίστηκαν στα γκούλαγκ.
Παράλληλα αφαιρέθηκαν εκείνη τη δεκαετία τα πολιτικά δικαιώματα από 4 εκμ πολίτες και τις οικογένειές τους. Διότι η οικογένεια ολόκληρη επηρεαζόταν αρνητικά από την τιμωρία του πολίτη, είτε τον εκτελούσαν είτε τον εκτόπιζαν: η γυναίκα του εξοστρακιζόταν και τα παιδιά του εκδιώχνονταν από το σχολείο ή το πανεπιστήμιο. (Η γυναίκα του Τρότσκι, οι δυο γαμπροί του και ο γιός του πέθαναν στην εξορία τους στη Σιβηρία.)
5. Ο Νικήτα Χρουστσόφ, κομματάρχης Μόσχας, ανέλαβε να συλλάβει 35.000 εχθρούς και να τουφεκίσει 5.000. Στις 10 Ιουλίου είχε συλλάβει 41.300 «κουλάκους και άλλα εχθρικά στοιχεία» από τους οποίους 8.500 έπρεπε να εκτελεστούν.
Οι συλλήψεις αυτών των χιλιάδων είχαν ακόμα μια χρησιμότητα για το κράτος. Οι κατάδικοι αυτοί χρησιμοποιούνταν σε διάφορα δημόσια έργα ως καταναγκαστικοί άποικοι – όπως οι κρατούμενοι σε πολλά στρατόπεδα των Ναζί μα και σε εργοστάσια.
Δούλευαν σε ορυχεία εξάγοντας μεγάλες ποσότητες άνθρακα, φυσικού αερίου και πετρελαίου. Η κατασκευή της διώρυγας της Λευκής θάλασσας (225 χλμ.) το 1932-33 διεκπεραιώθηκε από 170.000 κρατούμενους. Από αυτούς πέθαναν 25.000 στην εργασία.
Αυτά τα έργα τα οργάνωνε και τα επόπτευε η Μυστική Αστυνομία (Cheka αρχικά, μετά NKVD). Αυτή ήταν υπεύθυνη για συλλήψεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις, εξορίες και, φυσικά, εκτελέσεις.
6. Τελειώνω με ένα ανέκδοτο της εποχής εκείνης, δεκαετίας 1930.
Μια ομάδα κουνελιών παρουσιάζεται στα πολωνικά σύνορα ζητώντας πολιτικό άσυλο. «Μα γιατί;» ρωτάνε οι Πολωνοί συνοριακοί.
«Η NKVD διέταξε τη σύλληψη όλων των καμήλων στη Σοβιετική Ένωση», απάντησαν τα κουνέλια.
«Μα εσείς δεν είστε καμήλες, είστε κουνέλια.»
«Ναι, μα για προσπάθησε να το εξηγήσεις στη NKVD»!
