1. Εξέτασα στο προηγούμενο άρθρο την κριτική του Πλάτωνα ενάντια στο δημοκρατικό πολίτευμα όπως τη διατύπωσε στην ευφυέστατη παραβολή του καπετάνιου και του πλοίου (Πολιτεία 488 Α).
Λίγο παρακάτω, ο φιλόσοφος επικρίνει τους σοφιστές που δίδασκαν ρητορική μαθαίνοντας τους νέους να επιχειρηματολογούν και υπέρ και εναντίον μιας οποιαδήποτε ιδέας. Έτσι, λέει, διαφθείρουν τους νέους αντί να τους ενδυναμώνουν στην αρετή (492 Α…). Προσθέτει δε πως οι πολιτικάντηδες της εποχής του τους θεωρούν αντιπάλους (= αντίτεχνους) καθώς παρασύρουν τους νέους.
Αμέσως μετά, ο Πλάτων χρησιμοποιεί μια αναλογία από την κτηνοτροφία όπου ο κτηνοτρόφος έχει ένα μεγάλο, ρωμαλέο και καλοθρεμμένο ζώο και το περιποιείται σύμφωνα με τις εξάρσεις και τις επιθυμίες του και όχι σύμφωνα με ό,τι προάγει την υγεία κι ευμάρειά του. (493 Α…).
2. Αλλά προτού στραφούμε σε αυτή την αναλογία, ας πάρουμε δύο παραδείγματα από την σύγχρονη ζωή.
Σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, σε οποιαδήποτε βαθμίδα, υπάρχουν αφενός μια μειοψηφία διδασκόντων και αφετέρου μια μεγάλη πλειοψηφία μαθητών. Οι μαθητές πάνε για να μάθουν και συνήθως να εμβαθύνουν ενώ οι δάσκαλοι τους βοηθούν διδάσκοντας. Οι μαθητές μαθαίνουν Αγγλικά, μια γλώσσα που δεν γνωρίζουν. Ο δάσκαλος έχει μελετήσει, έχει περάσει εξετάσεις, έχει πτυχία, ίσως έζησε και σπούδασε στην Αγγλία. Οπότε γνωρίζει καλά το θέμα του. Τώρα, οι μαθητές θα συνεδριάσουν και θα αποφασίσουν τι Αγγλικά θα διδαχθούν και με ποιο σύστημα, ή οι εξειδικευμένοι δάσκαλοι;
Οι δάσκαλοι φυσικά. Διότι είναι ζήτημα γνώσης και όχι εκλογών και πλειοψηφίας.
Το ίδιο ισχύει σε ένα νοσοκομείο ή φρενοκομείο. Υπάρχουν οι πολυπληθείς ασθενείς και οι λιγοστοί γιατροί και το νοσηλευτικό και διοικητικό προσωπικό.
Οι ασθενείς θα αποφασίσουν για τις αρρώστιες από τις οποίες υποφέρουν οι ίδιοι και για τις ανάλογες θεραπείες, ή οι γιατροί;
Οι γιατροί φυσικά, διότι, πάλι, είναι ζήτημα γνώσης και όχι εκλογών και πλειοψηφίας. Στην πραγματικότητα πάντα είναι ζήτημα γνώσης. Αν γίνει ζήτημα εκλογών και πλειοψηφίας και δεν είναι όλοι εξίσου γνωστικοί, οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές.
3. Ας πάμε τώρα στον Πλάτωνα. Το μεγάλο, ρωμαλέο και καλοθρεμμένο ζώο αντιστοιχεί , φυσικά, με τις μάζες του λαού (ως επί το πλείστον αμόρφωτες), ενώ ο κτηνοτρόφος είναι η κυβέρνηση.
Οι νέοι, λέει, μορφώνονται ή διαμορφώνουν απόψεις σε μέρη όπου μαζεύονται μάζες στις συνεδριάσεις, στα δικαστήρια, στα θέατρα, στα στρατόπεδα, ή άλλες κοινές συνάξεις. Εδώ επαινούνται ή αποδοκιμάζονται λόγια και πράξεις με πολύ θόρυβο, με ξεφωνητά και χειροκροτήματα ή βρισιές. (Αυτά θυμίζουν τα συλλαλητήρια, τις φοιτητικές συνεδριάσεις, ακόμα και την ολομέλεια της Βουλής). Οι νέοι εύκολα παρασύρονται και διαμορφώνουν γνώμη και νοοτροπία (492 C- D). Και οι σοφιστές και πολιτικοί εκφράζουν και διδάσκουν τις ίδιες αντιλήψεις που ακολουθούν οι όχλοι.
4. «Είναι όπως κάποιος που μαθαίνει τις διαθέσεις, τα πάθη και τις επιθυμίες του ζώου του κι έτσι ξέρει πώς και πότε να το πλησιάσει, πότε και από τι αγριεύει ή ημερεύει, ποιες κραυγές ξεφωνίζει σε μια ή άλλη περίσταση, και αφού τα μάθει, τα ονομάζει ‘σοφία’ και τα σχηματοποιεί ως σύστημα τέχνης και τα διδάσκει. Μα δεν ξέρει αληθινά ποιες από αυτές τις συνήθειες κι επιθυμίες [του ζώου] είναι ωραίες ή αισχρές, καλές ή κακές, υγιείς ή νοσηρές. Καλά είναι όσα ευχαριστούν το ζώο, κακά όσα το εξαγριώνουν και δίκαια όσα ικανοποιούν τις φυσικές του ανάγκες. Διότι ο ίδιος δεν έχει καταλάβει ποτέ, ούτε είναι σε θέση να διδάξει άλλον την πραγματική διαφορά μεταξύ των ορέξεων και του αγαθού» (493 C- D).
Ο κτηνοτρόφος πρέπει να γνωρίζει ποιες τάσεις του ζώου είναι καλές και δίκαιες για την υγεία, την ανάπτυξη και την ευημερία του, όχι ορέξεις και καπρίτσια της στιγμής.
Ομοίως η κυβέρνηση φροντίζει για την ασφάλεια και ανάπτυξη όλων των πολιτών, για την απονομή δικαιοσύνης και για την ευημερία τους, όχι για παροδικές εγωιστικές ορέξεις.
Δυστυχώς, η δημοκρατία στην εποχή μας έχει ψηφοφόρους που ενδιαφέρονται κυρίως για την προσωπική τους καλοπέραση και κυβερνήσεις που θέλουν να παραμείνουν στην εξουσία κι έτσι ενδίδουν στις εγωιστικές επιθυμίες των ψηφοφόρων για να τους έχουν με το μέρος τους.
