1. Γενικά πιστεύουμε πως τα 60 ή 80 έτη της διάρκειας της ζωής μας και ο υλικός κόσμος των τριών διαστάσεων όπου ζούμε είναι όλος ο κόσμος και η μόνη πραγματικότητα.
Αυτό είναι μεγάλο σφάλμα στη νοοτροπία μας.
Στα άρθρα μου της σειράς Φιλοσοφίας (και αλλού) έχω επανειλημμένα στηρίξει τη διαφορετική άποψη πως, εκτός από το υλικό επίπεδο, στο σύμπαν υπάρχουν δύο ακόμα επίπεδα άυλα, αθέατα και μη προσβάσιμα στα κοινά αισθητήρια όργανά μας: το λεπτότερο του νου, της διανόησης, του συναισθήματος και της συνείδησης και το πνευματικό των αιτιών.
Αναφέρω αυτό το θέμα διότι και στα πολιτικο-οικονομικά τείνουμε να αγνοήσουμε τις δύο λεπτότερες σφαίρες και μένουμε στα μάλλον χοντρά πράγματα και φαινόμενα του υλικού κόσμου.
2. Η Πολιτική Οικονομία δεν ασχολείται, και η οικονομική δραστηριότητα δεν είναι, μόνο παραγωγή και διανομή αγαθών, εμπόριο και χρηματικές συναλλαγές.
Αυτά τα φαινόμενα οπωσδήποτε ξετυλίγονται στα τρία επίπεδα που ονομάσαμε Οικονομικός Οργανισμός, αλλά πίσω από την ορατή πρόσοψη λειτουργούν αθέατες πολύ συγκεκριμένες νοητικές δυνάμεις.
Οι αγρότες ξέρουν πότε θα σπείρουν ή θα φυτέψουν συγκεκριμένα φυτά, δημητριακά, λαχανικά κλπ. Οι μεταλλωρύχοι ξέρουν που θα σκάψουν για να εξορύξουν το σίδερο ή το χρυσάφι – και άλλοι διαμάντια ή πετρέλαιο.
Η εξόρυξη μετάλλων και πολύτιμων λίθων και η άντληση πετρελαίων, υδρογονανθράκων και αερίων απαιτεί επαναληπτική, μηχανική εργασία, μα προϋποθέτει και τεχνικές υποδομές και αρκετή γνώση. Το ίδιο ισχύει για την αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή και τις οικοδομικές δραστηριότητες.
Αυτού του είδους η επαναληπτική εργασία υπάρχει και στα επόμενα επίπεδα, πόλεις και μεγαλουπόλεις, στις βιομηχανίες, στο εμπόριο και στις τράπεζες. Η μαζική παραγωγή στα εργοστάσια, οι μεταφορές και πωλήσεις εμπορευμάτων, το μέτρημα χρημάτων – όλες αυτές είναι σε κάποιο βαθμό μηχανικές δραστηριότητες.
Αλλά κάθε ανώτερο επίπεδο απαιτεί και πιο εξειδικευμένη, πιο εκλεπτυσμένη εργασία μαζί με την επαναληπτική και μηχανική: όπως του αμαξά, γλύπτη, ζωγράφου, κατασκευαστή σύνεργων και όπλων, ρολογά, χρυσοχόου…
Μετά είναι η εργασία του μεγαλέμπορου, του τραπεζίτη και χρηματιστή.
3. Αυτά τα τρία επίπεδα συναποτελούν τον οικονομικό οργανισμό της πολιτείας με τις παραγωγικές, εμπορικές και χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες.
Το χωριό δεν έχει αγορές και καταστήματα εκτός ίσως από ένα μπακάλικο, ένα ξυλουργείο κι ένα σιδεράδικο. Η πόλη διαθέτει αγορές και πολλά μαγαζιά, τραπεζικά υποκαταστήματα, βενζινάδικα, μηχανουργεία αλλά και σχολεία εξυπηρετώντας τα γύρω χωριά και κοντινές βιομηχανίες.
Η μεγαλούπολη είναι το διοικητικό, εμπορικό και πολιτισμικό κέντρο μιας μεγάλης περιφέρειας. Εδώ αναπτύσσονται όχι μόνο οικονομικές δραστηριότητες μα και διοικητικές (δικαστήριο, εφορία, πολεοδομία) και πολιτισμικές (θεατρικές, μουσικές παραστάσεις, εκθέσεις εικαστικών κλπ.)
Από την εργασία των εκπαιδευτηρίων στις πόλεις και μεγαλουπόλεις εγείρονται τα στοιχεία ‘πίστη, παραδόσεις, ήθη κι έθιμα’ που καθορίζουν την ποιότητα συμπεριφοράς και ζωής γενικότερα στον οικονομικό οργανισμό. Αν δεν καλλιεργηθούν οι αρετές αξιοπιστία, εντιμότητα, ευθύτητα, νομιμοφροσύνη, πατριωτισμός, φιλαλήθεια και παρόμοια, τότε θα φουντώσει ο εγωισμός, η εξαπάτηση και η εγκληματικότητα.
4. Η καλλιέργεια των αρετών στους πολίτες είναι έργο όχι μόνο της ανατροφής στο σπίτι και της παιδείας στα σχολεία μα και της θρησκείας. Σε μικρό χωριό μπορεί να μην υπάρχει σχολείο μα θα υπάρχει εκκλησία και ο ιερωμένος συχνά παίζει τον ρόλο του δασκάλου και του δικαστή.
Η αγάπη για τη μόρφωση και η καλλιέργεια των καλών τεχνών εξαρτώνται από τις παραδόσεις του έθνους.
Οι αρχές και βάσεις του Δικαίου, της Γλώσσας, των Επιστημών και της Παιδείας, το δόγμα και οι πρακτικές της Θρησκείας, διατυπώνονται στο τέταρτο επίπεδο, εκεί όπου λειτουργεί και η διακυβέρνηση της Πολιτείας.
Η γλώσσα, η θρησκεία, και το Δίκαιο (=νόμος) δίνουν συνοχή και ενότητα στο Έθνος και την Πολιτεία. Συχνά σε χώρες όπου κυριαρχούν δύο γλώσσες ή δύο θρησκεύματα, παρουσιάζονται τριβές και διενέξεις.
Η παιδεία διαμορφώνει τη νοοτροπία των πολιτών, η θρησκεία σμιλεύει τον χαρακτήρα τους και το Δίκαιο ρυθμίζει τη συμπεριφορά τους.
5. Αλλά υπάρχουν ακόμα λεπτότερα επίπεδα τα οποία όμως δεν παρουσιάζονται ως επίσημες βαθμίδες στην Πολιτεία κι έτσι δεν είναι πολύ εύκολο να ανιχνευθούν.
Ο προσεκτικός μελετητής θα παρατηρήσει πως υπάρχουν διαφορές, κάποτε πολύ μεγάλες, στα συστήματα διακυβέρνησης, δικονομίας και παιδείας, στις εκδηλώσεις πολιτισμικών έργων καθώς και στην ανάπτυξη διαφορετικών Εθνών.
Η Ελλάδα δεν δείχνει σημεία προκοπής παρά την αρχική γεωγραφική της ανάπτυξη από το κρατίδιο της Αττικής και Πελοποννήσου στις σημερινές της διαστάσεις, παρά την πλουσιότατη πολιτιστική κληρονομιά της από το Βυζάντιο και την αρχαιότητα και παρά το ότι πάρα πολλοί Έλληνες επιστήμονες διαπρέπουν στο εξωτερικό. Οι νεοελλαδίτες σαφώς δεν συνδέονται με ανώτερα επίπεδα κατανόησης, καλλιέργειας και πολιτισμού.
Σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες, η Βρετανία που στον 11ο αιώνα ήταν ένα σχετικά μικρό κράτος, μεγάλωσε γεωγραφικά με προσαρτήσεις της Ουαλίας και Σκωτίας, έγινε θαλασσοκράτειρα με αποικίες τον 16ο αιώνα και μεγάλη αυτοκρατορία μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Συγχρόνως αναπτύχθηκαν τα πανεπιστήμιά της, η Δικονομία, το εμπόριο, η αρχιτεκτονική (Γοτθικοί ναοί κλπ.), η Λογοτεχνία (Τσόσερ, Σαίξπηρ κλπ.), οι Επιστήμες, η Βιομηχανία και το χρηματοπιστωτικό της σύστημα.
Είναι φανερό πως οι Βρετανοί ανακάλυψαν και συνδέθηκαν με αυτά τα ανώτερα επίπεδα κατανόησης, καλλιέργειας και πολιτισμού.
