Η ελευθερία που πρέσβευαν οι φιλελεύθεροι δεν αναφέρεται μόνο στα πολιτικά δικαιώματα απρόσκοπτης μετακίνησης, έκφρασης, συνάθροισης κλπ των πολιτών. Στην Αγγλία αυτές οι ελευθερίες ήταν ήδη εδραιωμένες στον 18ο αιώνα, άσχετα με τον περιορισμό τους στα κρίσιμα χρόνια του Αγγλο-γαλλικού πολέμου μετά το 1793. Από το 1215 ο Μέγας Χάρτης (Magna Carta), που υπέγραψαν ο Ιωάννης Α΄ και οι Βαρώνοι (επικυρώθηκε 55 φορές αργότερα ως άλλοι Χάρτες), διασφάλιζε αυτές τις ελευθερίες.
Παρ. 39: Κανείς ελεύθερος δεν θα συλληφθεί, δεν θα φυλακισθεί, δεν θα χάσει την κατοχή των κτημάτων του, δεν θα κηρυχθεί παράνομος, δεν θα εξορισθεί ή κατά οποιονδήποτε τρόπο βλαφθεί…
Παρ. 40: Σε κανέναν δεν θα πουλήσουμε, δεν θα αρνηθούμε και δεν θα αναβάλουμε το δίκαιο του… κλπ.
Το 1772 ο αρχιδικαστής Λόρδος Μάνσφηλντ, εκδικάζοντας την υπόθεση σκλάβων που ως «εμπόρευμα» πετάχτηκαν από το καράβι και πνίγηκαν, εξέδωσε απόφαση κατά του πλοιάρχου και της εταιρίας διακηρύσσοντας ότι στην Αγγλία δεν υπάρχουν σκλάβοι διότι όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι. Έκτοτε σκλαβοκάραβα δεν μπορούσαν να περάσουν από τα λιμάνια της Αγγλίας.
Η ελευθερία επεκτεινόταν σε τρεις άλλες σφαίρες:
α) Οικονομικές δραστηριότητες – αγροτική ή βιομηχανική παραγωγή, εμπόριο, κλπ.
β) Περιορισμός των εξουσιών του θρόνου και αλλαγή του εκλογικού συστήματος ώστε η ψήφος να δοθεί και στους μεσο-αστούς.
γ) Ελευθερίες και τελική ανεξαρτησία των λαών στις διάφορες αποικίες.
Το θέμα των αποικιών είναι και μεγάλο και περίπλοκο διότι αφορά πολλούς λαούς σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, με διαφορετικές παραδόσεις. Αρκεί να σημειωθεί ότι υπήρχε πρόθεση επιμόρφωσης, ανάπτυξης και απελευθέρωσης των λαών αυτών. Συγχρόνως όμως υπήρχαν μητροπολιτικά κι εμπορικά συμφέροντα που συχνά συγκρούονταν με τις αγνές προθέσεις κι επιβράδυναν μεταρρυθμίσεις επιτρέποντας και συχνά ενθαρρύνοντας διάφορες μορφές εκμετάλλευσης.
Ας σημειωθεί επίσης ότι η δουλεία ως θεσμός καταργήθηκε σε όλες τις αποικίες από τη μεταρρυθμισμένη Βουλή το 1833.
Η σύνθεση του Κοινοβουλίου άλλαξε άρδην το 1833 αφού μεταρρυθμίστηκε το εκλογικό σύστημα, 1832. Πολλές εκλογικές περιφέρειες είχαν λιγότερους από εκατό ψηφοφόρους (1) (η Win-chelsea μάλιστα μόνο 7!) και ελέγχονταν από τους τιτλούχους μεγαλογαιοκτήμονες. Αυτές οι “περιφέρειες τσέπης” (pocket boroughs υπήρχαν και rotten boroughs, δηλαδή περιφέρειες που είχαν ουσιαστικά πάψει να υφίστανται!) έστελναν αντιπροσώπους στο Κοινοβούλιο. Έτσι οι ευγενείς έλεγχαν και τις δύο Βουλές, Λόρδων και Κοινοτήτων. Όλες αυτές καταργήθηκαν και η ψήφος δόθηκε στους πλούσιους μεσοαστούς. Η σύνθεση και η σχέση του Κοινοβουλίου με τη Βουλή των Λόρδων άλλαξε ριζικά. Ο μονάρχης περιορίστηκε στο να βασιλεύει μόνο, όχι να κυβερνά, μετά την απώλεια των Αμερικανικών Αποικιών (ΗΠΑ, 1783).
“Το ειδικό χαρακτηριστικό της συνταγματικής οργάνωσης μας είναι η ελευθερία”, κήρυξε ο Μπερκ (2). “Aυτή που όχι μόνο υπάρχει μαζί με την τάξη και την αρετή, αλλά που δεν μπορεί να υπάρξει καθόλου δίχως αυτές. Αυτή είναι σύμφυτη σε μια καλή και σταθερή κυβέρνηση σαν ουσία και ζωτική αρχή της.” Δεν ντρεπόταν να επικαλεστεί την αρετή και την τάξη – αντίθετα με μας σήμερα που τρέμουμε μήπως και θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί!
Για ένα Έθνος που αγαπούσε τόσο την ελευθερία ήταν φυσικό να τη θέλει και στις οικονομικές δραστηριότητές του. Έτσι οι φιλελεύθεροι στοχαστές της εποχής προσπάθησαν να βρουν τη χρυσή τομή, την ισορροπία μεταξύ της μεγαλύτερης δυνατής ελευθερίας και της τάξης. Έγραψε ο Μπέρκ: “Oι άνθρωποι έχουν δικαίωμα για τους καρπούς της εργασίας τους και για τα μέσα που κάνουν την εργασία τους καρποφόρα. Έχουν δικαίωμα… για τη διατροφή και βελτίωση των παιδιών τους ” κλπ (3). Από την άλλη όμως: “Η ελευθερία κανενός ανθρώπου, κανενός σώματος ανθρώπων και κανενός αριθμού ανθρώπων, δεν θα βρίσκει να καταπατάει την ελευθερία κανενός άλλου ατόμου… Είναι ένα πρόσθετο όνομα για τη δικαιοσύνη: προσδιορίζεται με σοφούς νόμους και διασφαλίζεται με καλοφτιαγμένους θεσμούς.” (4)
Το Κράτος λοιπόν δίνει σοφούς νόμους και θεσμούς επιτρέποντας τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία στους πολίτες να απολαμβάνουν τους καρπούς της εργασίας τους – εφόσον δεν καταπατούν την ίδια ελευθερία σε άλλους – να βελτιώσουν τη ζωή τους γενικά και να είναι ευτυχισμένοι. “Ο σκοπός του Κράτους,” είπε πάλι ο Μπέρκ, “είναι – όσο μπορεί να είναι – η ευτυχία του συνόλου… Η ευτυχία ή η δυστυχία των ανθρώπων, καθώς αξιολογείται από τα αισθήματα και τις διαθέσεις τους και όχι από θεωρίες περί δικαιωμάτων τους πρέπει να είναι το μέτρο των νομοθετών απέναντι στο λαό”(5). Και πρόσθεσε: “Ένας νόμος που αποκλείει την μάζα των ανθρώπων από όλη την ασφαλή και πολύτιμη περιουσία τους δεν μπορεί, βέβαια, να θεσπίζεται για την εξυπηρέτηση της παράταξης την οποία αποκλείει”.
Ο Μπερκ αναγνώριζε ότι στην Πολιτεία υπάρχει ποικιλία λειτουργιών και το 1795, με τη φιλελεύθερη φλέβα του πάλλουσα, απέρριψε τον κρατικό παρεμβατισμό γράφοντας (6) : “Τίποτα δεν μπορεί να διατυπωθεί με βεβαιότητα, το οποίο δεν θα έχει εξαιρέσεις. Αλλά… το κράτος πρέπει να περιοριστεί μόνο σε ότι αφορά το κράτος… κάθετι που είναι αληθινά δημόσιο – δημόσια τάξη, δημόσια ασφάλεια και δημόσια ευμάρεια. Οι πολιτικοί που γνωρίζουν τον εαυτό τους, με τη σοβαρότητα που ανήκει στη σοφία, θα κινούνται μόνο σε αυτή την ανώτερη σφαίρα, την πρώτη κινητήρια δύναμη του λειτουργήματός τους… Αν όμως κατέβουν… στην επαρχία… στη συνοικία… στην ιδιωτική κατοικία, επιταχύνουν τον ρυθμό της πτώσης τους. Δεν μπορούν να εκτελέσουν το κατώτερο λειτούργημα και, στον βαθμό που το επιχειρούν, σίγουρα θα αποτύχουν στο ανώτερο λειτούργημα .”
Ο Burke αναφέρεται αφενός στο επίπεδο διακυβέρνησης και αφετέρου στα επίπεδα χρηματοπιστώσεων, εμπορίου, βιομηχανίας και πρωτογενούς παραγωγής, με τα οποία λατρεύουν να τσιλιπουρδίζουν οι σοσιαλδημοκράτες.
1. Cole and Postgate, The Common People 1746 –1946, Methnen, Λονδίνο, 1976, σ.88-93
2. Ομιλία στο Μπρίστολ, 1774
3. Στοχασμοί πάνω στη Γαλλική Επανάσταση, Κεφ. ΙΙΙ
4. Επιστολή στον Dupont, 1789
5. Oμιλία πάνω στην Αίτηση των Ουνιτάριαν, 1792. Οι Unitarian “ενωτικοί” ήταν μια αίρεση του Αγγλικανικού δόγματος.
6. Thoughts on Scarcity, Boston Ed, V, 166-7.
