1. Στο προηγούμενο άρθρο έγραψα πως επήλθε η πρώτη αγορά εργασίας σε κλίμακα της σύγχρονης οικονομίας. Οι περικλείσεις της γης παρήγαγαν μια τεράστια μάζα ανέργων που δεν είχαν δυνατότητα άλλη από το να πουλήσουν την εργασία τους σε μεροκάματα στο επίπεδο επιβίωσης. Αλλά ας ξανακοιτάξουμε τον μηχανισμό που δημιούργησε αυτή την κατάσταση.
Ο καθηγητής G. Travelyan παραθέτει έναν πίνακα για τις περικλείσεις από το 1700 ως το 1842 δείχνοντας τις εκτάσεις που ιδιωτικοποιήθηκαν (σ. 488, British History in the 19th Century… Λονδίνο, Longman).
Ας σημειωθεί πως όμοιες ιδιωτικοποιήσεις έγιναν σε όλες τις χώρες στον 19ο αιώνα.
2. Εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες και κτηνοτρόφοι στη Βρετανία εκδιώχθηκαν από τα εδάφη που παραδοσιακά χρησιμοποιούσαν. Έμειναν άστεγοι ακτήμονες και αναγκάσθηκαν να καταφύγουν στα νέα μεγάλα κτήματα ως κολίγοι μαζί με τις οικογένειές τους, ή στις νέες βιομηχανίες, σε εργοστάσια και σε ορυχεία ως εργάτες (γυναικόπαιδα επίσης), ή στις μεγαλουπόλεις ως ζητιάνοι.
Αυτές οι λεγεώνες ακτημόνων ανέργων δεν είχαν καμιά επιλογή παρά μόνο να πουλήσουν τον εαυτό και την εργασία τους. Όχι μόνο οι άνδρες αλλά και οι γυναίκες και τα παιδιά από πέντε ετών και πάνω! Εργάζονταν 12 με 15 ώρες. Γυναικόπαιδα, εργάζονταν στα ορυχεία κάρβουνου και σιδήρου ως και 14 ώρες, αλυσοδεμένα σαν ζώα, σέρνοντας στα τέσσερα τα βαριά καρότσια. Πληρώνονταν μεροκάματα πείνας και ζούσαν κοπαδιαστά σε παράγκες και καλύβες.
Αυτοί όλοι ήταν οι τυχεροί που είχαν δουλειά. Χιλιάδες άλλοι – άνδρες, γυναίκες, παιδιά – ήταν άνεργοι και, αν δεν κατόρθωναν να στεγαστούν στα Σπίτια Φιλανθρωπίας (Poor Houses), πέθαιναν από αρρώστιες και πείνα.
Οι αμοιβές στη γεωργία, βιοτεχνία και βιομηχανία κατά μέσο όρο έπεφταν συνεχώς μέχρι το 1820· σταθεροποιήθηκαν κάπως αλλά πάλι είχαν πτωτική τάση μέχρι το 1840· κάποια βελτίωση παρουσιάστηκε μετά το 1840, όταν οι εργαζόμενοι άρχισαν να οργανώνονται σε συνδικάτα ενώ συγχρόνως η αναπτυσσόμενη βιομηχανία και γεωργία χρειαζόταν περισσότερους εργάτες (Phyllis Deane, 1965, The First Industrial Revolution, Cambridge).
Στη δεκαετία 1811-1820 ο μέσος όρος θνησιμότητας ήταν 21.1 τοις χιλίοις και ως το 1840 αυξήθηκε σε 23.4 τοις χιλίοις για όλη τη χώρα. Αλλά σε μερικές μεγάλες πόλεις με ανεπτυγμένη βιομηχανία ο μέσος όρος ξεπέρασε το 30 φθάνοντας στο Λίβερπουλ το 39.2 τοις χιλίοις. Και ο καθηγητής Ch. Hill προσθέτει σε αυτές τις φοβερές στατιστικές: “Κανένας υπολογισμός δεν μπορεί να μας δείξει πως μια αύξηση 50% σε εξαγωγές βαμβακερών αξίζει το κόστος 1.000 γυναικών που πέθαναν πρόωρα και 2.000 καθυστερημένων παιδιών” (σ. 273, Reformation to Industrial Revolution, 1976, Λονδίνο, Pelican).
Έτσι τέθηκαν τα θεμέλια για την “αγορά εργασίας”!
3. Την ίδια εποχή (1760-1860 περίπου), στις βρετανικές αποικίες (Αυστραλία κλπ) και στις ΗΠΑ, προσφέρονταν τεράστιοι μισθοί από κτηματίες και βιομηχάνους αλλά δεν παρουσιάζονταν εργάτες!
Διότι εκεί τότε υπήρχαν ακόμη απέραντες εκτάσεις εύφορης γης ελεύθερα διαθέσιμες.
Χιλιάδες μετανάστες έφθαναν σε αυτά τα νέα μέρη από τη Βρετανία και άλλες χώρες της Ευρώπης, άνθρωποι που είχαν μείνει ακτήμονες και άνεργοι λόγω των περικλείσεων. Όσοι έφερναν μαζί τους αρκετά χρήματα για να προμηθευτούν τα αναγκαία (ένα κάρο, σπόρους ή φυτά, μια αγελάδα, λίγα εργαλεία και σκεύη), έτρεχαν να εγκατασταθούν στο πλησιέστερο ελεύθερο αγροτεμάχιο δημιουργώντας τη δική τους δουλειά – ένα κτήμα, εμπορικό ή μια βιοτεχνία. Οι άλλοι εργάζονταν για λίγο διάστημα με αρκετά υψηλές αμοιβές και μετά έσπευδαν και αυτοί να εγκατασταθούν και να δουλεύουν στη δική τους γη. Έτσι “κατακτήθηκε” η Άγρια Δύση στις ΗΠΑ και οι άλλες περιοχές στις νέες χώρες.
Η όλη διαδικασία της αποίκισης και της πρώιμης ανάπτυξης αυτών των χωρών παρατηρήθηκε και καταγράφτηκε από αρκετούς αυτόπτες μάρτυρες όπως στη Βρετανία και αποικίες από τον E.G. Wakefield, (England and America, 1833, Λονδίνο και A View of the Art of Colonization, 1848, Λονδίνο) και στις ΗΠΑ από τον Henry George (Progress & Poverty, 1879, Νέα Υόρκη) και αργότερα τον F.A. Shannon (The Farmer’s Last Frontier, 1961, Nέα Υόρκη).
Ιδού τι παρατήρησε ο Wakefield: “Όπου η γη είναι πολύ φθηνή και οι άνθρωποι ελεύθεροι, και όπου ο καθένας μπορεί εύκολα να αποκτήσει ένα κομμάτι γης, η εργασία όχι μόνο είναι πολύ ακριβή σχετικά με το μερίδιο του εργάτη, αλλά υπάρχει δυσκολία να βρεθεί συνδυασμένη εργασία σε οποιαδήποτε τιμή”. (Σημειώνω πως και ο Μαρξ εντυπωσιάστηκε από τις παρατηρήσεις αυτές του Γουέικφιλντ και τις χρησιμοποίησε στο Κεφάλαιο, τόμος Α, μέρος 7, κεφ 25.)
Η διατύπωση αυτή είναι από τους βασικούς νόμους στα Οικονομικά.
Θα επανέλθω.
