1. Ακόμα μια άποψη της οικονομικής δραστηριότητας που συχνά περιέχει και προκαλεί σύγχυση είναι η τιμή ενός προϊόντος και η αξία του.
Η τιμή είναι ουσιαστικά μια πρόσκληση για ανταλλαγή και αυτή είναι ο ζωτικός μηχανισμός σε κάθε οικονομία. Ναι, στα περισσότερα καταστήματα και σουπερμάρκετ η τιμή είναι οριστική και δεν επιδέχεται παζάρι. Σε πολλά καταστήματα, όμως, μπορείς να ζητήσεις να χαμηλώσουν την τιμή και θα το κάνουν αν αντιληφθούν πως είσαι καλός αγοραστής, ή για να σε έχουν τακτικό πελάτη.
Η τιμή έχει κάτι το αντικειμενικό. Διότι εμπλέκει τέσσερεις αξίες. Η τιμή καθορίζεται την ώρα της ανταλλαγής και αφορά δύο αξίες του πωλητή και δύο του αγοραστή.
Πας στη λαϊκή της γειτονιάς ζητώντας δύο κιλά μήλα. Περνάς από πάγκο σε πάγκο εξετάζοντας τιμές, είδη και ποιότητες. Βρίσκεις το είδος μήλων που θες και την ποιότητα – φρέσκα μήλα Τριπόλεως, ας πούμε. Ένας τα πουλά 1,5 ευρώ, άλλος 1,00 ευρώ. Εφόσον είναι ίδιας ποιότητας, πας στον φθηνότερο και αγοράζεις τα δύο σου κιλά.
Σε όλη τη διαδικασία, στον νου σου γίνονται συγκρίσεις: καλό, καλύτερο, χειρότερο, φθηνό, ακριβό, φθηνότερο και ούτω καθεξής. Τελικά έχεις δυο αξίες στον νου σου: 2 ευρώ και δύο κιλά μήλα. Και αποφασίζεις πως προτιμάς, ή επιθυμείς περισσότερο, τα 2 κιλά μήλα από τα 2 ευρώ. Αυτό που δεν σκέφτεσαι, όντας αγοραστής και όχι πωλητής, είναι πως και ο πωλητής έχει δυο αξίες μέσα στον νου του: αυτές είναι αντίστροφες με τις δικές σου. Ο πωλητής προτιμά, ή επιθυμεί περισσότερο τα 2 ευρώ από τα 2 κιλά μήλα. (Βλ. και Πολιτική Οικονομία 6: Αξία της γης).
Πωλητής Αγοραστής
Χαμηλή αξία για μήλα Υψηλή αξία για μήλα
Υψηλή αξία για ευρώ Xαμηλή αξία για ευρώ
Μόνο έτσι γίνεται η ανταλλαγή! Τι είναι αξία;
2. Αξία είναι μέτρο επιθυμίας.
Ο πόντος μετρά μήκος, ύψος ή κάποια απόσταση. Όταν λέμε “μια βίδα τριών πόντων”, κάνουμε μια σύγκριση και επισημαίνουμε πως η βίδα έχει τρεις φορές το μήκος ενός πόντου.
Όταν λέμε 2 ή 5 κιλά μήλα, εννοούμε 2 ή 5 φορές ένα κιλό.
Το μήκος (ή απόσταση) μετριέται μόνο με μήκος. Το βάρος μετριέται μόνο με βάρος. Το εμβαδόν μόνο με εμβαδόν και ούτω καθεξής.
Ομοίως η επιθυμία μετριέται μόνο με επιθυμία.
Όλοι μας συνεχώς συγκρίνουμε και ζυγίζουμε τις επιθυμίες μας, κάνουμε τις εκτιμήσεις μας και παίρνουμε τις αποφάσεις μας. Αλλά λόγω της ιδιαιτερότητας του κάθε ατόμου, οι επιθυμίες κάθε ατόμου διαφέρουν από εκείνες άλλων και οι αξίες του εκφράζουν τη δική του ιδιαιτερότητα.
Πολλοί μιλάνε για την εγγενή ή έμφυτη αξία ενός αγαθού. Τέτοια αξία δεν υπάρχει. Ένα πράγμα μεμονωμένο, δίχως θαυμαστές, δεν έχει καμιά αξία. Ένα παγούρι νερό χαμένο βαθιά στην έρημο δεν έχει καμιά αξία, εκτός αν το βρει κάποιος διψασμένος ταξιδιώτης, οπότε για κείνον αποκτά μεγάλη αξία.
Η διαφήμιση δεν βελτιώνει ούτε στο ελάχιστο την ποιότητα των αγαθών που προωθεί, αλλά μπορεί να αφυπνίσει ή να δυναμώσει την επιθυμία για αυτά. Βοηθά στη δημιουργία μιας αξίας.
Η αξία είναι επιθυμία για είδος, ποσότητα, ποιότητα και τιμή (=ακριβό ή φθηνό).
3. Οι επιθυμίες διαμορφώνουν αξίες και αυτές καθορίζουν τιμές και ανταλλαγές.
Εδώ παίζει ρόλο ο λεγόμενος νόμος της προσφοράς και ζήτησης. Όταν ένα αγαθό (ή μια υπηρεσία) προσφέρεται σε μεγάλη ποσότητα και η ζήτηση είναι μικρή, η τιμή θα τείνει να πέσει. Αντίθετα, όταν το αντικείμενο βρίσκεται σε ελάχιστη ποσότητα μα η ζήτηση είναι μεγάλη, η τιμή θα τείνει να ανέβει. Αντίθετα, λοιπόν, όταν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για ένα πράγμα (ή υπηρεσία) η τιμή του θα ανέβει και θα κατέβει όταν δεν υπάρχει πολλή ζήτηση.
Ενώ η ποσότητα προσφοράς οφείλεται κυρίως στην προσδοκία κέρδους και στην παραγωγή, το μέγεθος ζήτησης οφείλεται στο αίσθημα ανάγκης, στην κατοχή χρημάτων για την αγορά, στη διαθεσιμότητα του αγαθού και άλλες ίσως απόψεις.
Η διαφήμιση επιδιώκει να αυξήσει την επιθυμία και τη ζήτηση.
Όπως δεν υπάρχουν “έμφυτες/εγγενείς αξίες” έτσι δεν υπάρχουν “αξίες αγοράς ή συναλλαγής”.
Υπάρχουν μόνο “τιμές αγοράς” και πολύ ορθά υπάρχουν “εκτιμητές” που ανιχνεύουν ή ερευνούν αυτό το πεδίο (σε αντίθεση με τον όρο valuer ‘αξιολογητής’, ενώ στη Σκωτία έχουν assessor ‘εκτιμητής’).
4. Σήμερα σπάνια γίνονται ανταλλαγές αγαθών ή εμπορευμάτων με άλλα αγαθά ή εμπορεύματα. Οι αξίες εκφράζονται σε χρήμα και οι τιμές είναι χρηματικές. Αλλά και το χρήμα είναι προϊόν παραγωγής. Το νόμισμα μιας χώρας ανταλλάσσεται (ή αγοράζεται/πωλείται) με το νόμισμα μιας άλλης.
Ένα νόμισμα είναι ισχυρό όταν πολλοί το επιθυμούν προσδίδοντάς του αξία και άλλο αδύναμο καθώς οι πολλοί δεν το επιθυμούν.
Παλιά κάθε χαρτονόμισμα είχε πάνω του τυπωμένη μια υπόσχεση πως η Κεντρική Τράπεζα θα πλήρωνε στον κομιστή την αναγραμμένη αξία/τιμή του χαρτονομίσματος. Έτσι το πεντόλιρο Αγγλίας είχε την υπόσχεση πως η Τράπεζα της Αγγλίας θα πλήρωνε 5 λίρες στον κομιστή. Το εικοσάδραχμο είχε την αντίστοιχη υπόσχεση για την Τράπεζα της Ελλάδας. Το νόμισμα έχει μέτρο του το νόμισμα.
Σήμερα το Ευρώ δεν φέρει τέτοια υπόσχεση. Αυτό δείχνει πόσο έχουν απομακρυνθεί κι έχουν λησμονήσει τις βασικές αρχές της Π.Ο. οι πολιτικάντηδες που τόσο άθλια μας κυβερνούν στην ΕΕ.
Το χρήμα, το κάθε νόμισμα, είναι μια έκφραση πίστης. Η αξία του είναι τα αγαθά και οι υπηρεσίες που μπορεί να αγοράσει (ή να πάρει ως αντάλλαγμα). Είναι ουσιαστικά μια διεκδίκηση πλούτου.
Το χαρτονόμισμα, επινόηση του μεγάλου Κούμπλαϊ Κχαν (13ος αιών), υποχωρεί ραγδαία στην εισβολή του ηλεκτρονικού χρήματος – ενώ συγχρόνως η πίστη μειώνεται!
Έχοντας αποσαφηνίσει αυτά τα θέματα, στο επόμενο επιστρέφουμε στη σύγχρονη διανομή του καθαρού προϊόντος της παραγωγής που εξετάσαμε στο Πολιτική Οικονομία 17: Σύγχρονη διανομή (Α’).
