1. Αυτά τα άρθρα Πολιτικής Οικονομίας μοιάζουν απλοϊκά. Η ΠΟ είναι μια πολύ απλή επιστήμη, αντίθετα με ό,τι γενικά πιστεύεται: ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να την μελετήσει στην καθημερινότητα με λίγη παρατήρηση και στόχαση.
Μια λειτουργία της ΠΟ είναι να αποκαλύπτει απλές αρχές κι έτσι να διατηρεί τη φυσική ισορροπία στην κοινωνία ή να την επαναφέρει με κατάλληλα μέτρα. Είναι ο ρόλος του διαιτολόγου ή γιατρού. Οι αξίες (τα πιστεύω, οι διαθέσεις) μας είναι οι βασικές κινητήριες δυνάμεις και για ισορροπία και για δυσλειτουργία. Οι αξίες των εδαφών παίζουν αποφασιστικό ρόλο.
Η αναλογία με την υγεία του ζωντανού οργανισμού είναι διαφωτιστική.
Εκτός από εξαιρέσεις, ο οργανισμός μας τoν περισσότερο καιρό έχει φυσική ισορροπία λειτουργιών και υγεία. Όταν η ισορροπία αυτή διασαλευθεί με υπερβολές ή ελλείψεις ποτού, φαγητού, ύπνου, άσκησης και παρόμοια, τότε παρουσιάζονται αδιαθεσίες, ενοχλήσεις και άλλα δυσάρεστα συμπτώματα.
Τώρα, πόνοι, πυρετοί, ρίγη κλπ., δείχνουν πως κάπου υπάρχει δυσλειτουργία καθώς το φυσικό μέτρο έχει διαταραχθεί, και ο οργανισμός προσπαθεί να επανέλθει στην ισορροπημένη του κατάσταση. Συχνά τότε αναγκαία γίνεται η παρέμβαση γιατρού και φαρμακευτική θεραπεία.
Όταν οι ανθρώπινες δραστηριότητες ξεφεύγουν από τα φυσικά μέτρα και προξενούν ανισορροπίες στην κοινωνία, τότε αμέσως εκδηλώνονται ποικίλες δυσλειτουργίες: κρατισμός, διαφθορά, εγκληματικότητα, απεργίες, διαδηλώσεις καταλήψεις – όλα όσα βλέπουμε να αυξάνονται σήμερα.
Τα πιο τρομερά διορθωτικά φαινόμενα είναι επαναστάσεις και πόλεμοι.
Ο οικονομολόγος πρέπει να γνωρίζει την ορθή αγωγή και τις δυνάμεις που υποκινούν τη δράση μας – δηλαδή τις αξίες που εμφυτεύονται νωρίς από το οικογενειακό περιβάλλον και την παιδεία που παίρνουμε.
2. Τίποτα στον κόσμο δεν έχει έμφυτη αξία. Οι αξίες που έχουν περιστατικά, πράγματα και πρόσωπα, είναι αυτές που οι επιθυμίες (δικές μας αξίες) προσδίδουν.
Συχνά η αξία συγχέεται με τη τιμή ενός πράγματος. Ας το ξεδιαλύνουμε.
Ένα από το χοντρά λάθη του Μαρξ είναι ότι νόμιζε και προσπάθησε εκτενώς να δείξει στα πρώτα μέρη του μεγάλου του έργου Το Κεφάλαιο πως τα διάφορα εμπορεύματα έχουν την αξία που έχουν λόγω της αναγκαίας εργασίας που μπαίνει σε αυτά για να παραχθούν. Όμως ο ίδιος έδειξε στον τρίτο τόμο πως αυτό δεν είναι αληθές και πως η αξία ή τιμή ενός εμπορεύματος τελικά καθορίζεται όχι από την εργασία που ενσωματώθηκε σε αυτό αλλά από την προσφορά και τη ζήτηση.
Όσο μεγαλύτερη η προσφορά και μικρότερη η ζήτηση ενός αγαθού, τόσο χαμηλότερη η τιμή. Όσο μικρότερη η προσφορά και μεγαλύτερη η ζήτηση, τόσο υψηλότερη η τιμή.
Αλλά η τιμή δεν πρέπει να ταυτίζεται με την αξία. Πχ. ο αέρας έχει για όλους μας ανεκτίμητη αξία μα καμιά τιμή!
3. Μια τιμή προέρχεται από τέσσερεις αξίες.
Πχ. πάω στη λαϊκή να αγοράσω αυγά. Πουλιούνται σε δεκάδες των 1.50, 2 και 3 ευρώ. Γοργά απορρίπτω την πρώτη ως φθηνή και την τρίτη ακριβή. Στον νου μου έγινε μια αξιολόγηση των τριών και, σύμφωνα με τις αξίες μου, προτιμήθηκε η μία.
Τώρα ανταλλάσσω 2 ευρώ για δέκα αυγά. Έχω δύο αξίες, μια χαμηλή για τα 2 ευρώ και μια ψηλή για τα δέκα αυγά. Αν δεν ήταν έτσι δεν θα αγόραζα τα αυγά.
Στο νου του πωλητή οι αξίες είναι αντίστροφες: χαμηλή για τα αυγά και ψηλή για τα 2 ευρώ. Αν δεν ήταν έτσι, δεν θα πουλούσε τα αυγά.
Αν οι αξίες μας ήταν ίδιες δεν θα γινόταν η συναλλαγή!
Οι αξίες, τα πιστεύω, οι διαθέσεις σχηματίζονται σε επιθυμίες. Με τη σειρά τους οι επιθυμίες προσδίδουν αξίες και τελικά καθορίζουν τιμές.
4. Ο αέρας έχει μεγάλη αξία διότι δίχως αυτόν δεν μπορούμε να ζήσουμε. Μα επειδή υπάρχει σε αφθονία παντού στην ατμόσφαιρα, δεν έχει τιμή! Είναι όμως ανεκτίμητος στον βυθό της θάλασσας και ψηλά στην στρατόσφαιρα.
Το ίδιο ισχύει για το νερό. Έχει μεγάλη αξία επειδή το χρειαζόμαστε για την επιβίωση μας μα έχει χαμηλή τιμή επειδή κι αυτό βρίσκεται σε σχετική αφθονία. Και αυτό γίνεται ανεκτίμητο για όποιον είναι χαμένος στην έρημο: αυτός εύκολα θα δώσει μια περιουσία για ένα ποτήρι.
Ό,τι είναι απαραίτητο για τη ζωή μας έχει μεγάλη αξία, μα η τιμή θα διαφέρει ανάλογα με την αφθονία του αγαθού και τις περιστάσεις.
Η γη, η στέρεη επιφάνεια, επίσης είναι απαραίτητη για την ύπαρξη κάθε ανθρώπου, μα η τιμή της διαφέρει από τόπο σε τόπο κι εποχή σε εποχή.
Η παρουσία πολύτιμων πόρων (χρυσού, πετρελαίου κλπ.) επίσης προσδίδει αξία επειδή οι πόροι αυτοί είναι πολύ επιθυμητοί καθώς έχουν μεγάλη χρησιμότητα στην κοινωνία και αξία για όλους.
Πρόσθετη αξία προσδίδει και η τοποθεσία της – όπως στο κέντρο μεγάλων πόλεων ή, κάπως λιγότερο, κοντά σε προσβάσιμη θάλασσα με ωραία παραλία. Είναι συνηθέστατο στις μέρες μας για τον πολύ κόσμο να απολαμβάνει διακοπές σε καλές παραλίες. Μετά, οι κεντρικές τοποθεσίες είναι πολύ επιθυμητές για πολλές επιχειρηματικές δραστηριότητες επειδή εδώ έχουν εύκολη πρόσβαση μεγάλοι αριθμοί αγοραστών και πολλοί πωλητές σχεδόν όλων των ειδών. Εδώ κοντά επίσης βρίσκονται τα κέντρα διακυβέρνησης, χρήματος και πίστης, συγκοινωνιών και πάμπολλων άλλων ιδιωτικών και δημόσιων υπηρεσιών. Εδώ είναι τα ανώτερα δικαστήρια και οι Μητροπόλεις, τα μουσεία, τα θέατρα και τα μέγαρα μουσικής, όπερας και χορού, οι εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, οι εκδοτικές επιχειρήσεις και τόσες άλλες εκδηλώσεις καλλιέργειας και πολιτισμού.
Αυτά όλα οφείλονται στην ύπαρξη της κοινωνίας, στην αύξηση του πληθυσμού, στην πρόοδο των επιστημών και της τεχνολογίας και στην παρουσία πολιτισμικών επιδράσεων. Επίσης, στην εργασία όλων των παρελθόντων γενεών που χάνονται πίσω στην άγνωστη και ανώνυμη αρχαιότητα. (Ποιος εφηύρε τον τροχό; Πώς θα ήταν η τεχνολογία σήμερα δίχως αυτόν;)
Τελικά οι αξίες εδαφών οφείλονται στην ύπαρξη της ίδιας της Ανθρωπότητας.
Όσο περισσότερες ανθρώπινες ανάγκες εξυπηρετεί μια τοποθεσία, τόσο πιο επιθυμητή γίνεται, τόσο μεγαλύτερη αξία αποκτά και τόσο ανεβαίνει η τιμή της. Διότι ενώ η ζήτηση για κεντρικές τοποθεσίες είναι σχεδόν απεριόριστη, ο αριθμός τους, αν και μεγάλος, είναι περιορισμένος.
Κι εδώ βρίσκεται το κλειδί για τη κατανόηση βασικών απόψεων της ΠΟ και των σημερινών προβλημάτων στην κοινωνική συμβίωση.
