1. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως δεν υπάρχουν τρόποι πια να μάθουμε τις άμεσες πηγές της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ. Ο ίδιος δεν τις αποκάλυψε σε κανέναν. Στα γραπτά του οι πληροφορίες ανήκουν στον χώρο της μυθοπλασίας. Όσοι έγραψαν για τις πηγές και τους δασκάλους του διατύπωναν τις δικές τους εικασίες με βάση αυτά που ο Γκουρτζίεφ είχε αναφέρει.
Υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις πως ο Γκουρτζίεφ είχε περάσει από Σούφι κοινότητες και είχε διδαχθεί στοιχεία από την πνευματική κουλτούρα τους. Επίσης, πως είχε περάσει από το Θιβέτ όπου ίσως πήρε στοιχεία του Βουδισμού. Ο Βουδισμός είναι μια ανορθόδοξη παραφυάδα της Βεδικής Παράδοσης στη φιλοσοφία και θρησκεία. Μα καθώς απέρριψε την ύπαρξη του Εαυτού (εξού η ανορθοδοξία) είναι δύσκολο να δούμε ποια στοιχεία πηρε ο Γκουρτζίεφ από αυτόν αφού η κεντρική πρακτική της διδασκαλίας του είναι η θύμιση του Εαυτού.
2. Όπως παρατήρησαν πολλοί, μια σίγουρη πηγή πρέπει να ήταν ο Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός. Το βιβλίο του Γκουρτζίεφ Όλα και τα Πάντα ξεκινά με τη γνωστή χριστιανική ευχή “Στο όνομα του Πατρός και του Υιού και στο όνομα του Αγίου Πνεύματος, Αμήν”.
Ο Γκουρτζίεφ ανατράφηκε στη χριστιανική πίστη. Οι πρώτοι δάσκαλοί του ήταν χριστιανοί: οι γονείς και η γιαγιά του, ο αρχιερέας του καθεδρικού στο Καρς της Αρμενίας κι ένας ιερέας, που αργότερα έγινε ηγούμενος σε μονή των Εσσαίων. Η δε κηδεία και ταφή του Γκουρτζίεφ στο Παρίσι έγιναν σύμφωνα με το τελετουργικό της Ρώσικης Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Επιπλέον, το πρόγρμμα στο Ινστιτούτο στο Πριερέ, οι πρακτικές, οι διαλέξεις και ο στόχος ήταν, στα λόγια του ίδιου του Γκουρτζίεφ “η καθοδήγηση ώστε ο μαθητής να είναι χριστιανός”.
3. Ο Τζον Μπένετ παρέχει στέρεες, επίσημες μαρτυρίες ότι ο Γκουρτζίεφ είχε βρεθεί στο Δελχί. Το 1920 έλαβε ως αξιωματικός της Βρετανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην Κωνσταντινούπολη ένα έγγραφο από το Δελχί που τον ειδοποιούσε για τον επικίνδυνο Ρώσο πράκτορα Γιώργο Γκουρτζίεφ, μα δεν μας δίνει την ημερομηνία της παρουσίας του Γκουρτζίεφ στο Δελχί.
Μπορούμε όμως να επιστρατεύσουμε τη διαφορετική διαδικασία της σύγκρισης στοιχείων. Ας εξετάσουμε μερικα από τα “αποσπάσματα της άγνωστης διδασκαλίας” του Γκουρτζίεφ να δούμε αν μπορέσουμε να βρούμε κάποιο σύστημα που σίγουρα τα περιέχει.
Σε προηγούμενα άρθρα της σειράς, πχ. 23. Εσωτερισμός: Εσώτερος Κύκλος (4) και 33. Εσωτερισμός: Πηγές του Γκουρτζίεφ ανέφερα την πρακτική της θύμισης του Εαυτού που είναι κεντρική τόσο στη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ όσο και στην παράδοση των Shankaracharyas. Αυτή μπορεί να υπάρχει και σε Ισλαμικά ή Σούφι συστήματα που όμως εγώ δεν τα γνωρίζω. Αλλά κανείς σχετιζόμενος συγγραφέας (πχ. ο Μπένετ) δεν αναφέρει αυτόν τον συσχετισμό, οπότε πρέπει να δεχθούμε πως δεν υπάρχει.
4. Το Εννεάγραμμα επίσης κατέχει σπουδαία θέση στον Γκουρτζίεφ. Ο Μπένετ υποθέτει πως μπορεί να πηγαίνει πίσω στο Σούμερ ενώ ο Γκουρτζίεφ το τοποθετεί στη Σάρμουν Αδελφότητα. Μα ούτε ο ένας ούτε ο άλλος παρέχει μια κάποια μαρτυρία. Στο αρχαίο Σούμερ δεν υπάρχει τίποτα που να μοιάζει με το Εννεάγραμμα, όπως δεν υπάεχει τίποτα στη Σάρμουν.
Από την άλλη όμως, στην Ινδία, πάλι στη Βεδική Παράδοση βρίσκουμε τον Κύκλο των 9 Σημείων: στο 1 είναι το Βrahman Απόλυτο· στο 2 Parā ή Avyaktā Prakṛti Αφανέρωτη Φύση· στο 3 Aparā ή Vyaktā Φανερωμένη· στο 4 Mahat-tattva Μέγα Ον· στο 5 Ākāśa αιθέρας/χώρος· στο 6 Vāyu αέρας· στο 7 Agni (ή Tejas) πυρ/φωτιά· 8 Āpās (ή Jala) ύδατα/νερό· 9 Pṛthivī (ή Bhūmi) γη. Η διαδοχή μπορεί να αντιστραφεί με τη γη στο 1, νερό στο 2 κ.λπ.
Στα κείμενα Purāṇa βρίσκουμε παρόμοια σχήματα, όπως με τους κόσμους lokās: bhūr-loka κόσμος της γης· bhuvar- του μεσόχωρου πάνω από τη γη· svar- του φωτός/ουρανού (βασίλειο του Ίντρα)· mahar- πέραν του πολικού άστρου· janar- της επαναγέννησης (ή του Sanatkumāra και των άλλων γιών του δημιουργού θεού Brahmā)· tapar- των αγνών όντων· brahma-/satya- της Αλήθειας, “παράδεισος”. Υπάρχουν και άλλα συστήματα.
5. Στο Αναζητώντας… του Ουσπένσκυ αναφέρονται πολλές ασκήσεις που επιβεβαιώνονται και σε άλλες δημοσιεύσεις οπαδών του Γκουρτζίεφ ή Ουσπένσκυ. Ασκήσεις αναπνοής βρίσκονται ως prāṇāyama ‘πειθαρχία αναπνοής’ στον ινδικό Γιόγκα. Ομοίως, ασκήσεις με συγκράτηση των αισθήσεων ως pratyāhāra. Επίσης ασκήσεις προσοχής και συγκέντρωσης του νου ως dhāraṇā (και άλλες απόψεις) και μορφές διαλογισμού ως dhyāna. Αυτές όλες είναι πρακτικές του Οχταπλού Γιόγκα aṣṭāṅga-yoga και του φιλοσοφικού συστήματος Vedānta “μονισμός”.
Στο Αναζητώντας…ο Ουσπένσκυ αναφέρει (σ 351) μια ενδιαφέρουσα άσκηση, την “κυκλική αίσθηση” circular sensation: ο μαθητής ξαπλώνει ανάσκελα και νιώθει διαδοχικά πρώτα τη μύτη, μετά το δεξί αυτί, δεξί χέρι, δεξί πόδι, αριστερό πόδι, αριστερό χέρι, αριστερό αυτί και πίσω στη μύτη. Αυτή η άσκηση βρίσκεται σε πολύ πιο εκτεταμένη κι έντονη μορφή στον Γιόγκα και άλλα συστήματα. Το ξάπλωμα είναι η “θέση πτώματος” śava-āsana και η προσοχή κατευθύνεται διαδοχικά από δεξιά μέλη του σώματος σε αριστερά κυκλικά. Τα σημεία εστίασης είναι πολύ περισσότερα και είναι όλα κέντρα ενέργειας.
Εδώ σταματώ σήμερα. Θα επανέλθω με πρόσθετες ομοιότητες.
