1. Ο Αμερικάνος φιλόσοφος και ιστορικός A.N. Whitehead έγραψε πως η ιστορία της φιλοσοφίας στη Δύση είναι (ή μοιάζει με) υποσημειώσεις στη φιλοσοφία του Πλάτωνα (Process and Reality, 1979 2η εκδ. Νέα Υόρκη, Free Press). Πολύ νωρίτερα, λόγιοι στο Cambridge Αγγλίας στα τέλη του 18ου αιώνα μελετούσαν εντατικά τον Αθηναίο φιλόσοφο ενώ, ακόμα νωρίτερα, ο Marsilio Ficino στη Φλωρεντία του 15ου αιώνα μετέφραζε τους Διαλόγους και ίδρυσε την Πλατωνική Ακαδημία. Ακόμα νωρίτερα, ο Βερνάρδος, ηγούμενος της Μονής Chartres στη Γαλλία, προωθούσε τον Πλάτωνα (12ος αιώνας, αρχές) καθώς και οι Άραβες από την Περσία στην Αραβία και όλη τη Βόρειο Αφρική ως την Ισπανία με κύριο εκφραστή τον Avicenna (980-1037).
Και όμως, σήμερα διαβάζεις συχνά δημοσιεύσεις που απαξιώνουν τον Πλάτωνα και τον βρίζουν περίπου ως φασίστα ή κομμουνιστή που θέλει να επιβάλει ένα απολυταρχικό, καταπιεστικό καθεστώς!
2. Ο Πλάτων (427-347 πκε) ήταν ένας αριστοκράτης (με κάθε καλή έννοια του όρου) που καταγόταν στη μεριά του πατέρα του από τον αρχαιότατο βασιλιά Κόδρο και στη μεριά της μητέρας του από τον σοφό Σόλωνα. Ως νέος με αριστοκρατική παιδεία, έγραφε ποιήματα και θέατρο (οι ελάχιστες γραμμές που διασώθηκαν δείχνουν εξαίρετο ταλέντο, όπως και οι λογοτεχνικά αριστουργηματικοί Διάλογοί του) μέχρι τα 20, οπότε συνάντησε τον Σωκράτη, έκαψε τα λογοτεχνικά του πονήματα και αφοσιώθηκε στη Φιλοσοφία (και Ηθική).
Ο θάνατος του Σωκράτη (399), που ήπιε κώνειο σύμφωνα με την καταδικαστική απόφαση του τοτινού Αρείου Πάγου, εντυπώθηκε βαθιά μέσα του και του άφησε μεγάλη πικρία για το άστατο, σαθρό δημοκρατικό πολίτευμα.
Αργότερα πήρε μέρος στον Κορινθιακό πόλεμο (395-394 πκε). Δεν παντρεύτηκε (κι έτσι αργότερα του κόλλησαν τη ρετσινιά της παιδεραστίας και ομοφυλοφιλίας). Ταξίδεψε στην Εγγύς Ανατολή και στην Αίγυπτο μα δεν φαίνεται να αποκόμισε κάτι ουσιαστικό: ο μύθος της Ατλαντίδας (Τίμαιος 19Α-27Ε και Κριτίας 108Ε και 113C και επ) δεν υπάρχει σε αρχαία Αιγυπτιακά κείμενα.
Μελέτησε με Πυθαγόρειους και Ορφικούς και ταξίδεψε τρεις φορές στη Σικελία, όπου μελέτησε με τους Ελεάτες του Παρμενίδη. Εκεί προσπάθησε να πείσει τον τύραννο Διονύσιο να εφαρμόσει στοιχεία από την πολιτική φιλοσοφία του, όμως εκείνος όχι μόνο αρνήθηκε τελικά, μα και τον πούλησε ως δούλο, (ελευθερώθηκε από γνωστό του).
3. Το κύριο ενδιαφέρον του Πλάτωνα είναι η επιστροφή του ανθρώπου στην αρχική του θεϊκή κατάσταση, η θέωση (Πολιτεία 613Α-Β, Θεαίτητος 176Α-Β). Εκατοντάδες μελέτες κι εκατομμύρια σελίδες εξετάζουν τη θεωρία των Ιδεών (ειδών ή μορφών) και της γνώσης ως ανάμνηση, τη σχέση των Πολλών με το Ένα, την κοσμολογία, τη δομή της ιδανικής Πολιτείας κ.λπ. Όμως οι λόγιοι δεν φαίνονται να καταλαβαίνουν πως αυτά όλα είναι δευτερεύουσες απόψεις, υποβοηθητικές στο κύριο θέμα του, τη θέωση.
Αυτό το κυρίαρχο ενδιαφέρον παρουσιάζεται ακόμα και στους πρώιμους Διαλόγους που μάλλον εκφράζουν πιο καθαρά τη Σωκρατική διδασκαλία. Καθώς αναζητούνται ορισμοί για το «αγαθό» ή «ωραίο», για τη «σωφροσύνη» ή τη «φιλία», τονίζει την ανάγκη να στραφεί ο άνθρωπος στην αρετή που είναι σοφία ή γνώση εκδηλωμένη ως αίσθηση δικαίου, ανδρεία κ.λπ., και την πρακτική εφαρμογή της στην καθημερινή ζωή (=ηθική συμπεριφορά): μόνο αυτός ο τρόπος ζωής οδηγεί τον άνθρωπο σε αληθινή ευδαιμονία που είναι το ύψιστο αγαθό.
Αφού τώρα αυτή η ευδαιμονία, γνώση, αρετή είναι έμφυτη στον άνθρωπο, τότε αυτός μπορεί να την φθάσει κάνοντάς την κτήμα του μέσω Αυτογνωσίας. Χρειάζεται όμως η χρήση της Διαλεκτικής, η διαδικασία αυστηρής αυτοεξέτασης και μεθόδου ερωταπαντήσεων.
4. Σε ορισμένες Επιστολές (7η κυρίως) ο Πλάτων αναφέρει πως στην Ακαδημία του διδάσκει πράγματα που δεν πραγματεύεται στους Διαλόγους του. Υπάρχουν διάφορες εικασίες, μα δεν αξίζουν τον κόπο αφού δεν μπορούν να επαληθευθούν.
Το 387 ίδρυσε την Ακαδημία και την οργάνωσε μάλλον ακολουθώντας το Πυθαγόρειο πρότυπο, αρχίζοντας μαθήματα νωρίς το πρωί. Έμφαση δινόταν φυσικά στην πρακτική εφαρμογή. Εκεί όχι μόνο Αθηναίοι μα και ξένοι (και γυναίκες) παρακολουθούσαν τα μαθήματα και αποφοιτούσαν ως φιλόσοφοι, μαθηματικοί, επιστήμονες, στρατιωτικοί, πολιτικοί κ.λπ.
5. Θα τελειώσω με λίγα λόγια για την αισθητική του και την επιθυμία του να ελέγχει κάθε τέχνη. Δεν ήθελε ποιητές στην ιδανική Πολιτεία του – διότι δεν συνέβαλλαν στην προώθηση της θέωσης. Ούτε κι εγώ στην εποχή μας στη χώρα μας βρίσκω κανέναν άξιο ποιητή (κι ας έχει όλα τα βραβεία του κράτους και της Ακαδημίας). Στον κόσμο των πρόσκαιρων μεταλλασσόμενων μορφών και καταστάσεων λίγα έργα διατηρούν κάτι από την ιδανική ομορφιά στον αμετάβλητο κόσμο των τέλειων Ιδεών. Στη ζωή συναντούμε μόνο εκλάμψεις που εξαφανίζονται.
Οι αυστηροί κανόνες παιδείας και ζωής αφορούσαν μόνο τους φύλακες. Οι κοινοί άνθρωποι είχαν μεγάλες ελευθερίες. Θα υπήρχε λογοκρισία, φυσικά, έτσι που να δημοσιεύονται κείμενα αλήθειας κι όχι ανοησίας ή κακοήθειας. Τι το κακό εδώ; Και οι τέχνες θα ελέγχονταν (μουσική, ποίηση κ.λπ.) έτσι που να συμβάλλουν τα μέγιστα στην ανάπτυξη του πνεύματος προς την Αυτογνωσία και τη θέωση. Ούτε εδώ υπάρχει κάτι κακό. Είχε μεγάλη αγάπη προς τις τέχνες και η μουσική θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση στην Πολιτεία του.
Σήμερα όμως με τον αλόγιστο εθισμό στην ελευθεριότητα, την απέχθεια προς το ορθό μέτρο και τη γενικότερη απόρριψη της Ηθικής, ο Πλάτων φαίνεται καταπιεστικός και οπισθοδρομικός!
