1. Όταν ο Karl Kautsky πέθανε (17/10/1938) δεν είχε πια σχεδόν καμιά επιρροή στο κίνημα της εργατικής τάξης. Όμως μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση 1917 και για περίπου 25 έτη από τον θάνατο του Ένγκελς (1895) εθεωρείτο ηγετική αυθεντία του Μαρξισμού από όλες τις μαρξιστικές σέχτες.
Γεννήθηκε στην Πράγα σε οικογένεια μεσοαστών. Ο πατέρας του ήταν Τσέχος με πολωνική προέλευση και σχεδίαζε σκηνικά. Η μητέρα του, Γερμανίδα με κάποια ουγγρική σύνδεση, ήταν και συγγραφέας και ηθοποιός. Η οικογένεια του μετακόμισε στη Βιέννη όταν ο Κ. Κάουτσκι ήταν επτά ετών.
Στο πανεπιστήμιο μελέτησε Ιστορία, Φιλοσοφία και Πολιτική Οικονομία και το 1875 προσχώρησε στο Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα της Αυστρίας (SPÖ). Ο Μαρξισμός τον προσέλκυσε σύντομα καθώς διάβαζε το Εναντίον του Dühring του Ένγκελς. Συνεχίστηκε στη Ζυρίχη όπου πήγε το 1880 και προσχώρησε σε κύκλο Γερμανών σοσιαλιστών που ζούσαν εκεί για να αποφύγουν τον αντισοσιαλιστικό νόμο της χώρας τους υπό τον Βίσμαρκ.
Ο Κ. Κάουτσκι έγινε δηλωμένος μαρξιστής το 1881 κι επισκέφθηκε τους Μαρξ κι Ένγκελς στην Αγγλία το ίδιο έτος. Μετά τον θάνατο του Μαρξ (1883) μετακόμισε στο Λονδίνο όπου συνέχισε να εκδίδει το Die Neue Zeit (= Νέοι Χρόνοι), ένα μαρξιστικό περιοδικό που έγινε εβδομαδιαίο το 1890. Μέντορα και σύμβουλό του είχε τον ίδιο τον Ένγκελς.
2. Αναγνωρίστηκε πλατιά ως θεωρητικός του Μαρξισμού το 1888 οπότε ο Ένγκελς τον κατηύθυνε να εκδώσει το μακροσκελές έργο του Μαρξ Θεωρίες Υπεραξίας. Έγραψε και άλλα (εκτός από άρθρα στο Νέοι Χρόνοι).
Στα τέλη της δεκαετίας 1890 ο Bernstein (πρώτος ρεβιζιονιστής), ο Bauer και άλλοι νέο– καντικοί θέλησαν να εισάγουν την Ηθική ως αρχή στην υλιστική θεώρηση της Ιστορίας του Μαρξ. Ο Κ. Κάουτσκι τους αντέκρουσε και το 1906 εξέδωσε το έργο του «Ηθική και Υλιστική Ερμηνεία της Ιστορίας» (όπου απηχούσε περισσότερο τις διατυπώσεις του Ένγκελς). Η κύρια ιδέα του ήταν πως η επιλογή στόχων δεν θα έπρεπε να εξαρτάται από ηθικές κατευθύνσεις μα από την επιστημονική γνώση της αναγκαιότητας στην ιστορική στιγμή και τις υλικές καταστάσεις.
Η επιστήμη, εξηγούσε ο Κ. Κάουτσκι, «δεν ασχολείται με τίποτε άλλο παρά μόνο με ό,τι είναι αναγκαίο. Και αν δώσει εντολές, αυτές θα προέρχονται από την αναγνώριση της αναγκαιότητας… Η Ηθική πάντα πρέπει να είναι αντικείμενο της Επιστήμης… Η Επιστήμη βρίσκεται πάνω από την Ηθική.»
Νωρίτερα, σε άρθρο του στο Νέοι Χρόνοι (22, Νο1, 1903-4) είχε γράψει πως «ιστορική αναγκαιότης» δεν σημαίνει ότι «ακόμα κι αν η επαναστατική τάξη [των εργαζομένων] δεν κάνει τίποτα» η νίκη του σοσιαλισμού είναι αναπότρεπτη και «θα επέλθει με μοιρολατρική βεβαιότητα». Το μόνο βέβαιο είναι πως ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει. Ο σοσιαλισμός θα έρθει με βούληση κι επιστημονική γνώση.
3. Ο Κ. Κάουτσκι ακολουθούσε τον Ένγκελς μα δεν ήταν τυφλός οπαδός. Στην πραγματικότητα ήταν αδιάφορος προς τη διαλεκτική του Χέγκελ καθώς και προς τη νεότερη γερμανική φιλοσοφία που τόσο είχε σαγηνεύσει τον Ένγκελς και νωρίτερα τον Μαρξ. Ο Κ. Κάουτσκι προτιμούσε το εξελικτικό προτσέσο του Δαρβίνου που ήταν το γίγνεσθαι της Φύσης, όχι μια εσχατολογική η τελεολογική ανάπτυξη. Η ιστορία είχε μόνο ένα νόημα μακροπρόθεσμα και αυτό ήταν αυξανόμενη λογική και η λογική αναγκαιότητα που προκύπτει από τους αδήριτους νόμους της Φύσης.
Συμφωνούσε ο Κ. Κάουτσκι με τους Μαρξ κι Ένγκελς για την κατάργηση της ιδιωτικής περιουσίας. Μα διαφώνησε με την κατάργηση του Χρήματος ως μέσου συναλλαγής. Στο Επανάσταση της Εργασίας (1922, αγγλική μετάφραση 1925) έγραψε πως «δίχως χρήμα μόνο δύο συστήματα οικονομίας είναι εφικτά». Πρώτα το πρωτόγονο που είναι ανταλλαγή προϊόντων. Μετά, αυτό στις σύγχρονες συνθήκες θα σημαίνει μια ενιαία παραγωγική δραστηριότητα στην Πολιτεία όπως «ένα εργοστάσιο, υπό μια διοίκηση που θα καθορίζει τις διάφορες λειτουργίες, θα μαζεύει όλα τα προϊόντα, θα αναθέτει τα μέσα παραγωγής όπου κατάλληλο και σε κάθε πολίτη–καταναλωτή τα καταναλωτικά προϊόντα σε είδη. Το ιδανικό για τέτοια κατάσταση είναι φυλακή ή στρατώνας».
4. Είναι φανερό πως ο Κ. Κάουτσκι εγκαταλείπει τον δογματισμό και τα ουτοπικά μοντέλα του μέλλοντος κομμουνισμού και μένει προσγειωμένος στην πραγματικότητα. Καταλάβαινε την απλή πρακτική αλήθεια πως δίχως χρήμα κανείς σχεδόν στη σχεδιασμένη σοσιαλιστική οικονομία δεν θα μπορούσε να επιλέγει τα αγαθά που χρειαζόταν.
Η δική του ιδέα ελευθερίας ήταν όχι τόσο «η ελευθερία της εργασίας» όσο «η ελευθερία από εργασία» που στον σοσιαλισμό θα άφηνε περισσότερο χρόνο να επιδιώξει ανώτερες καλλιτεχνικές διανοητικές δραστηριότητες.
Έτσι ξεχώρισε τρία είδη ανθρώπινης ελευθερίας. (α) Όπως στον πρωτόγονο Χριστιανισμό όπου τα κρίνα του αγρού ούτε κοπιάζουν ούτε γνέθουν (Ματθαίου 6.28). (β) Όπως η μπουρζουά καπιταλιστική ιδέα με την οποία ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί την περιουσία του για το ύψιστο κέρδος. (γ) Όπως σε μια σοσιαλιστική δημοκρατία όπου περισσότερος ελεύθερος χρόνος (χάρη στην κοινωνικοποίηση των μέσων μαζικής παραγωγής) αφιερώνεται σε λεπτότερες καλλιτεχνικές επιδιώξεις (Ηθική και Υλιστική Ερμηνεία της Ιστορίας 1906 Στουτγάρδη).
Θα επανέλθω να εξετάσω την κριτική του Κ. Κάουτσκι για τον σοβιετικό κομμουνισμό στη σειρά Πολιτική Οικονομία.
