1. Δημαγωγία είναι μια εύκολη και συναισθηματική μα συχνά ασυνάρτητη ρητορική από έναν φιλόδοξο και ματαιόδοξο πολιτικάντη που υπόσχεται (για συντομία και απλούστευση) τα πάντα στους πάντες – ελευθερία, ευημερία κι ευτυχία – ενώ συγχρόνως δημιουργεί φανταστικούς εχθρούς της δικής του παράταξης και χώρας ενάντια στους οποίους μάχεται και υπερασπίζεται τον λαό. Πιθανώς υπάρχουν καλύτερες διατυπώσεις μα η βασική ιδέα είναι αυτή.
Οι “εχθροί” δεν είναι πάντα ξένοι· μπορεί κάλλιστα να είναι ομοεθνείς και ομόθρησκοι στην ίδια χώρα. Μα ακόμα και όταν πρόκειται για ξένους η δημαγωγία δημιουργεί μια μάζα εχθρών εντός της χώρας που είτε διαφωνούν με την παράταξη του δημαγωγού είτε συνεργάζονται, ή και τα δυο, με τους ξένους εχθρούς.
Έτσι πρώτα διατυπώνει μια ιδεοληψία με πολύ ελκυστικά για τις μάζες θέματα (παροχές κυρίως) και μετά έναν εχθρό. Συγχρόνως διχάζει σε “εμείς” (οι καλοί) και οι “άλλοι” (οι κακοί, ο εχθρός και τα κορόιδα που συντάσσονται).
2. Η δημαγωγική ρητορεία βασίζεται στην απλοποίηση και υπεραπλούστευση ώστε να γίνεται κατανοητή από τις χαμηλότερες βαθμίδες νοημοσύνης που είναι και οι πλέον πολυάριθμες: αυτές συνήθως αποζητούν κυρίως άνοδο του υλικού βιοτικού επιπέδου, κάποια παιδεία, ιατρική περίθαλψη και γενικότερη άνεση.
Πολιτική με έρευνα, επιχειρηματολογία και λογική εξαφανίζεται. Στη θέση της υπάρχει απλοϊκή συνθηματολογία με συναισθηματική φόρτιση.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι λαμπρό παράδειγμα: αλλαγή· ο Λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά· ΕΟΚ (=ΕΕ) και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο· έξω οι Βάσεις του θανάτου· κλπ, κλπ.
Την ίδια δημαγωγική συνταγή χρησιμοποίησε και ο Αλέξης Τσίπρας: “Θα σκίσουμε τα μνημόνια και θα αποκηρύξουμε το όποιο χρέος μονομερώς”! Έτσι κατέκτησε την εξουσία (ο αναρχοαριστερός) με τη βοήθεια του άλλου αλλοπρόσαλλου δημαγωγού, Πάνου Καμμένου (παχυλού ακροδεξιού). Η επιτυχία εδώ δεν ήταν τόσο εντυπωσιακή.
3. Όσοι λένε πως είναι δύσκολο να διακρίνεις τη δημαγωγία νομίζω πως ψεύδονται θεληματικά. Δεν μπορείς να κάνεις τέτοιο ισχυρισμό και μετά να λες πως η δημαγωγία δεν είναι θέμα πολιτικών αλλά έχει να κάνει με το πώς οι πολίτες γενικά συζητούν, επιχειρηματολογούν και αποφασίζουν.
Η δεύτερη δήλωση είναι ορθότατη. Είναι οι πολίτες που συζητούν, επιχειρηματολογούν, συμπεραίνουν και αποφασίζουν. Τι θα επιλέξουν.
Οι μεγάλες μάζες που έχουν μάθει να διαβάζουν απλοϊκές διατυπώσεις μόνο παρακάμπτοντας περίπλοκες σκέψεις κι εκλεπτυσμένα διανοήματα και αδυνατούν να αναλύσουν, να ερμηνεύσουν, να συγκρίνουν και να αξιολογήσουν προτάσεις και σημασίες έχουν, φυσικά, πολύ χαμηλή ικανότητα αντίληψης – η οποία ονομάζεται στην πανεπιστημιακή ψυχολογία “αφελής ρεαλισμός”.
Σίγουρα υπάρχει “ρεαλισμός” μα είναι αφελέστατος, επιφανειακός, ρηχός, καθώς το κέντρο αναφοράς είναι το συμφέρον και η καλοπέρασή μου και το πώς εγώ μέσα στο πλαίσιο της παράταξής μου αντιλαμβάνομαι τον κόσμο.
4. Η κοσμοθεωρία του πολίτη της κοινής μάζας είναι μια μπαλωματή από απλοϊκά συνθήματα: της Δεξιάς “ελληνο-χριστιανική κουλτούρα” ή “πατρίς, οικογένεια, θρησκεία”· της Αριστεράς “σοσιαλισμός, ισότητα, κρατική πρόνοια” ή “ψωμί, παιδεία, ελευθερία” – και παρόμοια.
Η δημαγωγική ρητορεία θα αγγίξει και θα ενεργοποιήσει αυτά τα συναισθηματικά κουμπιά ή κάποια από αυτά. Και ο ενεργοποιημένος πολίτης θα γίνει οπαδός.
Αυτός τώρα πιστεύει ακράδαντα πως βλέπει την πραγματικότητα κι έχει δίκιο (εκτός από λιγοστές εξαιρέσεις). Έτσι παρασύρεται σε σφάλματα καταστροφικά για τον ίδιο, την παράταξή του και το σύνολο έθνος.
Η πίστη του στη συνθηματολογία του είναι αξιολύπητη. Εμείς είμαστε αντικειμενικοί και αμερόληπτοι. Εμείς θέλουμε το καλό της σύνολης κοινωνίας. Είμαστε αξιόπιστοι, έντιμοι, ικανοί, υπεύθυνοι, Αν ο ηγέτης μας πει κάτι που αποδείχνεται αναληθές, έκανε λάθος όπως κάθε άνθρωπος. Ο ηγέτης των “άλλων”, όμως, ψεύδεται σκόπιμα. Όταν ο δικός μας πρωθυπουργός περνά νόμους και τροπολογίες στα γρήγορα, δείχνει αποφασιστικότητα. Όταν το κάνει ο “άλλος” είναι ένδειξη φασιστικής νοοτροπίας. Και ούτω καθεξής.
5. Οι μεγάλες αμόρφωτες μάζες ακολουθούν τον δημαγωγό στα τυφλά.
Υπάρχουν και οι ομάδες που τον ακολουθούν σκόπιμα επιθυμώντας την προώθηση προσωπικών συμφερόντων. Αυτοί βοηθούν και καθοδηγούν ποικιλότροπα τις μάζες των οπαδών που υπακούουν και υποτάσσονται πλήρως στον αρχηγό και αρνούνται και αντιστέκονται πλήρως ενάντια στα πάντα των “άλλων”!
Έχουν πάντα δίκιο διότι ανήκουν στη σωστή παράταξη. Κι αν ο αρχηγός και μερικοί πρωτοκλασάτοι φέρονται ανεύθυνα, λένε ψέματα, παρακάμπτουν νόμους, υπερβάλλουν, βρίζουν και παρόμοια, είναι διότι έχουν το “χάρισμα” και οδηγούν σε κάτι μεγαλύτερο, ενδοξότερο, ανώτερο.
Υπάρχουν απειλές από τους άλλους και θα χρησιμοποιήσουν βία αν είναι ανάγκη. Αλλά ο θρίαμβος μας, η επικράτηση της αλήθειας, είναι κάτι προδιαγεγραμμένο!
