1. Γράφω με αφορμή το νέο βιβλίο του καθ. Αρ. Χατζή Φιλελευθερισμός 2η εκδ. Παπαδόπουλος, 2017 Αθήνα (111 σελίδες) στη σειρά Μικρές Εισαγωγές. Είναι όντως μια μικρή Εισαγωγή, μα συγκεχυμένη.
Νωρίς στον Πρόλογο (σ14) ο ΑΧ παραδέχεται πως “Οι φιλελεύθεροι δεν έχουν ανοσία στον δογματισμό και στην ευκολία των υπεκφυγών”. Όμως, όπως ο καθένας μας, δεν καταλαβαίνει πως και ο ίδιος έχει παρασυρθεί σε αυτές τις νοητικές πανανθρώπινες αδυναμίες.
Δεν πιστεύει (σ12) μαζί με τον Ρωλς (Θεωρία της Δικαιοσύνης, 1971) και τον Φουκουγιάμα (Το Τέλος της Ιστορίας… 1992) πως υπάρχει σήμερα “κάποιος που να ισχυρίζεται σοβαρά πως η φιλελεύθερη πολιτική θεωρία τίθεται υπό αμφισβήτηση”.
Στη σ13 γράφει όμως: “Οι εχθροί της φιλελεύθερης δημοκρατίας προέρχονται από παντού. Όχι μόνο από την άκρα Αριστερά και την άκρα Δεξιά αλλά συχνά και από τον χώρο της λεγόμενης ‘μεταδημοκρατίας’, ένα χώρο πολιτικού μηδενισμού”.
Μπορεί όλοι αυτοί οι εχθροί να περιθωριοποιούνται από γνήσιους φιλελεύθερους στοχαστές (ακαδημαϊκούς, αναλυτές, δημοσιογράφους, πολιτικούς) μα δεν παύουν να υπάρχουν.
2. Ξεκινά βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι την ισπανική Σχολή της Σαλαμάνκας (16ος αιώνας), τον Τζον Λοκ (17ος), τον Άνταμ Σμιθ (18ος), τους Γάλλους φυσιοκράτες και τον Βολταίρο, τον Μοντεσκιέ κ.λπ κ.λπ. Τους αποκαλεί όλους “φιλελεύθερους” χωρίς να εξηγεί σε τι συνίσταται ο φιλελευθερισμός όλων αυτών. Μπορεί όλοι να πρεσβεύουν “περισσότερη ελευθερία” μα ο φιλελευθερισμός τους εκδηλώνεται σε διαφορετικές μορφές.
Ως προμετωπίδα έχει ένα ωραίο απόσπασμα από τη Θεωρία Γενική περί των Διαφόρων Διοικητικών Συστημάτων (1825) του Αν. Πολυζωίδη που απηχεί λόγια από τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ: “Όλ’ οι άνθρωποι γεννώνται ελεύθεροι και ανεξάρτητοι και είναι προικισμένοι επίσης από τον Δημιουργό του Παντός με δίκαια αναπαλλοτρίωτα, τα οποία είναι π.χ. η Ζωή και η Ελευθερία…”
Τα λόγια είναι όμορφα ίσως, μα εντελώς αναληθινά. Κάθε άνθρωπος γεννιέται πλήρως εξαρτημένος ως βρέφος από τους γονείς του ή άλλους ανθρώπους ικανούς να το προστατεύσουν και να του προμηθεύσουν τα προς το ζην. Τόσο η ζωή όσο και η ελευθερία μπορούν να απαλλοτριωθούν, να αφαιρεθούν, πολύ εύκολα από άλλους που δεν σέβονται τέτοια “δίκαια”. Αναρίθμητα εκατομμύρια σκλαβώθηκαν και σκοτώθηκαν στην εγκληματική άποψη της ανθρώπινης Ιστορίας.
3. Μετά από μια πολύ σύντομη αναδρομή στην ιστορία του φιλελευθερισμού, ο ΑΧ μας λέει πως αυτός ξεχωρίζει από άλλες ιδεολογίες γιατί δίνει προτεραιότητα “στην αξία της ελευθερίας” και το άτομο είναι “ελεύθερο όταν αποφασίζει το ίδιο για τον εαυτό του” ως “συγγραφέας των πράξεών του” και οι πράξεις αυτές “έχουν στόχο την ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών” (σ26).
Αλλά αμέσως προσθέτει πως κανείς δεν είναι “απόλυτα ελεύθερο[ς]”. Υπάρχουν, εξηγεί, “πλήθος φυσικών, κοινωνικών και θεσμικών περιορισμών.” Έτσι “μιλάμε πάντα για βαθμίδες ελευθερίας”.
Για τον φιλελευθερισμό το ίδιο σημαντική “είναι και η αξία της δικαιοσύνης” που βασίζεται “στη γνήσια συναίνεση μεταξύ ελεύθερων ενήλικων ” και αυτή αποτελεί “ουσιώδη προϋπόθεση για τη δόμηση μιας δίκαιης κοινωνίας” (σ27).
Ελευθερία είναι λοιπόν “η απουσία εκείνων των καταναγκασμών τους οποίους ο άνθρωπος μπορεί να εξαφανίσει, αν αποφασίσει να ελευθερωθεί από αυτούς” (σ30).
Όπως ένα μαφιόζος, δηλαδή;…
4. Λίγο αργότερα εξηγεί πως η ελευθερία “έχει νόημα μόνο στο πλαίσιο μιας κοινωνίας με θεσμούς και όρια”. Εδώ μπαίνουν περιορισμοί, αλλά ο ΑΧ δεν τους προσδιορίζει (σ32).
Μετά προσθέτει: “ Η ελευθερία, αν δεν συνοδεύεται από τα μέσα που είναι απολύτως απαραίτητα για την απόλαυσή της, καταντά κενό γράμμα” (σ33). Έτσι “η πολιτική ελευθερία χωρίς την οικονομική είναι λειψή” (σ40).
Δυστυχώς ο ΑΧ μένει στις ανούσιες επιφάνειες του θέματος πηδώντας από μια άποψη σε άλλη δίχως να εμβαθύνει στις ρίζες και δίχως να ακολουθεί μια λογική διαδοχή.
Έτσι προχωράει σε διατυπώσεις εντελώς λαθεμένες δίνοντάς τους στήριξη με γνώμες άλλων “φιλελεύθερων” εξίσου συγκεχυμένων στοχαστών. “Η αύξηση της [οικονομικής] ανισότητας συνδέεται άμεσα με την ανταγωνιστική αγορά ως ένα είδος δυσάρεστης παρενέργειάς της, όπως έχει δείξει πρόσφατα και ο Τομά Πικετί”. Αυτός δεν είναι στη βιβλιογραφία του ΑΧ και ούτως ή άλλως αποδείχθηκε πολύ λαθεμένος από άλλους που ξεχώρισαν το (νόμιμο) καπιταλιστικό κέρδος από τον (παράνομο) προσοδισμό.
Θα επανέλθω.
