1. Είναι πολλές και παράξενες οι αντιλήψεις περί ταυτότητας των σύγχρονων ή νεωτερικών διανοητών. Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε πως (κατά την Judith Butler, και άλλους) γίνεσαι άντρας ή γυναίκα μέσω ορισμένων επαναλαμβανόμενων πράξεων, παρότι (πάλι κατά την Butler στο Bodies that Matter, N.Y. Routledge, 1993) η υπόσταση άντρας ή γυναίκα προϋποθέτει την ύπαρξη ορισμένου φύλου αλλά το «εγώ» ούτε ακολουθεί ούτε προηγείται της διαδικασίας της φυλοποίησης!
Οι αναγνώστες κατανοούν σίγουρα πως αυτή η θεωρία είναι συγκεχυμένη.
Άλλη θεωρία, που πάει πίσω στον Φρόιντ, λέει πως η προσωπικότητα ή ο εαυτός συνίσταται σε μια σειρά ταυτίσεων και η βάση της σεξουαλικής ταυτότητας (=φύλο) είναι η ταύτιση με έναν από τους γονείς.
Είναι και η θεωρία «με το στάδιο του καθρέπτη» του Ζακ Λακάν, όπως είδαμε σε προηγούμενα άρθρα. Η ταυτότητα, ο εαυτός του ατόμου συγκροτείται με βάση αυτό που βλέπει το μικρό παιδί μέσω ενός καθρέφτη, μέσω της μητέρας και αργότερα μέσω των άλλων. Κι έτσι η ταυτότητα ποτέ δεν ολοκληρώνεται.
2. Όλες αυτές οι αντιλήψεις έχουν ένα στοιχείο αλήθειας καθώς στο υποκείμενο, στο άτομο, άντρα ή γυναίκα, σχηματίζεται μια προσωπικότητα που αποτελείται από όσα φέρνει μαζί του (αν φέρνει κάποιες ιδιότητες στη γέννησή του) και όλα όσα απορροφά από την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον του. Οι θεωρίες με τον όρο “ταυτότητα” εννοούν τη προσωπικότητα.
Αλλά υπάρχουν και παραξενιές. Η ταυτότητα, λένε μερικοί, όχι μόνο δεν ολοκληρώνεται μα είναι και αποτυχία! Δεν γινόμαστε απλά και άνετα γυναίκες ή άντρες, διότι η εσωτερίκευση προτύπων από το περιβάλλον (=ταύτιση) συναντά εμπόδια και αντιστάσεις έτσι που δεν γινόμαστε αυτό που θέλουμε ή που υποτίθεται είμαστε. Η επιθυμία, εξηγούν, δεν προηγείται ώστε να ακολουθήσει μια ταύτιση η οποία ικανοποιεί, πραγματώνει, την επιθυμία. Εκείνο που προηγείται είναι, λένε, «μια τάση προς την ταύτιση», η οποία παράγει στη συνέχεια κάποια επιθυμία (M. Borch-Jakobson, The Freudian Subject Stanford, Cal, 1988).
3. Κι εδώ βλέπουμε μια προσπάθεια για πρωτοτυπία και δήθεν εκλέπτυνση ιδεών του Φρόιντ. ΑΛΛΑ τι είναι αυτή η «τάση προς την ταύτιση» αν όχι μια επαναλαμβανόμενη επιθυμητική ενέργεια; Πώς είναι δυνατό να υπάρξει οποιαδήποτε «τάση» αν δεν υπάρχει ένα υποκείμενο που επιθυμεί ή τείνει προς κάτι;
Η ίδια δυσκολία εμφανίζεται και σε άλλες θεωρίες. Η φύση του άντρα εγείρεται, λένε μερικοί, με την αποποίηση κάθε «θηλυπρέπειας» και προβολής αυτής της διαφοράς. Οπότε, όμως, και η φύση της γυναίκας, μπορεί να ειπωθεί, εγείρεται με την αποποίηση κάθε «ανδροπρέπειας» και προβολής της διαφοράς. Μα κι εδώ πρέπει να υπάρχει ένα υποκεί μενο που κάνει τις αποποιήσεις.
Άλλοι πάλι λένε πως η ταυτότητα ορίζεται από/με τα ονόματα που δίνουμε στους τρόπους με τους οποίους οροθετούμε τον εαυτό μας σύμφωνα με διάφορες αφηγήσεις του παρελθόντος. Ή, ακόμα, ορίζεται με την κατασκευή ενός διχασμένου υποκειμένου μέσω σύγκρουσης αντιφατικών αιτιών και απαιτήσεων, είτε μέσω προσφωνήσεών του ως κατόχου μιας ή άλλης κοινωνικής θέσης.
4. Όλες αυτές οι θεωρίες είναι διανοητικά κατασκευάσματα μάλλον παρά γνήσιες επιστημονικές παρατηρήσεις, κι ας διδάσκονται στα πανεπιστήμια ως τέτοιες και ας γράφονται ποικίλες μελέτες για αυτές. Η γνήσια επιστημονική εργασία βασίζεται σε παρατήρηση και λογική διαδικασία, μετά πάλι παρατήρηση και επαλήθευση.
Από πανάρχαιους χρόνους στην αρχαία Ελλάδα και Ινδία, έγινε κατανοητό πως μια ιδιότητα ανήκει αναγκαστικά σε μια ουσία· πως γνωρίσματα ή χαρακτηριστικά ανήκουν σε κάποιο ον – πλάσμα, πράγμα, φαινόμενο.
Επομένως και η ταύτιση, ο μετασχηματισμός, η αποποίηση και όποια άλλη ιδιότητα ή ενέργεια προϋποθέτει κάποιο ον, ένα υποκείμενο, το οποίο κάνει, παθαίνει ή κατέχει αυτά τα φαινόμενα. Εμείς μπορεί να μην το βλέπουμε και να συνάγουμε την ύπαρξή του από αυτά. Αυτά όμως δεν το δημιουργούν αλλά απλώς εκδηλώνουν ή συνιστούν τη φύση του. Κι ας λένε οι διανοούμενοι ό,τι τους κατεβαίνει από καιρό σε καιρό. Αυτά τα φαινόμενα είναι, ας μην ξεχνάμε, η προσωπικότητα.
Ποιο ή τι είναι εκείνο το ον, εκείνο το υποκείμενο, κάτω ή πίσω από αυτά όλα τα φαινόμενα, που τόσο άγαρμπα περιγράφονται από τους θεωρητικούς στα προηγούμενα τμήματα;
Θα επανέλθω.
