1. Ποιος ή ποια είμαι; Να ένα ερώτημα που κάποτε θέτουμε μα κατά πόσο είναι ειλικρινές και σε τι βαθμό, δεν καθορίζεται πάντα εύκολα. Συχνά μάλιστα ακούγεται περισσότερο σαν πόζα.
Μα ακόμα και όταν το εξετάσουμε ειλικρινά κι ενδελεχώς, μένουμε πάλι με νέα ερωτήματα, γιατί το θέμα της ταυτότητας δεν είναι τόσο απλό.
Σε πρώτο πλάνο γνωριζόμαστε μεταξύ μας μέσω της μορφής μας. Σπάνια δυο άνθρωποι, εκτός από δίδυμα, μοιάζουν τόσο πολύ που να φαίνονται ίδιοι. Και οπωσδήποτε τα δακτυλικά αποτυπώματα, οι κόρες των ματιών και το DNA διαφέρουν καθοριστικά για πιο ακριβείς ταυτοποιήσεις.
Επιπλέον, καταλαβαίνουμε πως δεν είμαστε μόνο η μορφή μας, όσο κι αν φροντίζουμε, ειδικά οι γυναίκες, την εμφάνισή μας. Όσο κι αν αλλάζουμε από το μικρό σώμα του παιδιού στο μεγαλύτερο του ενήλικα και στο ζαρωμένο του ηλικιωμένου, κάτι μέσα μας παραμένει ίδιο.
2. Τι είναι αυτό που είμαι, ο εαυτός, το εγώ, το υποκείμενο, δράστης ή φορέας;
Οι ψυχολόγοι, φιλόσοφοι και φιλόλογοι, που θεωρούν εαυτούς επιστήμονες και στοχαστές αναρωτιούνται: είναι ο εαυτός, το εγώ, το υποκείμενο, κάτι δεδομένο ή κάτι καμωμένο; Κάτι ενδόμυχο και προϋπάρχον ή κάτι που καθορίζεται και διαμορφώνεται από συστήματα και δυνάμεις που δεν ελέγχονται από τον εαυτό;
Μετά, οι θεωρητικοί αναρωτιούνται: πως αντιλαμβανόμαστε και περιγράφουμε την ταυτότητά μας – ως οντότητα ατομική, προσωπική ή με όρους κοινωνικούς, ως μέλος μιας τάξης, μιας ομάδας, ενός επαγγέλματος κλπ;
Κάθε μια από αυτές τις δυο αντιλήψεις είναι αντιθετική. Αυτές οι δυο αντιθετικές αντιλήψεις παράγουν τέσσερις προσεγγίσεις – πάντα θεωρητικές- στο ερώτημα ‘ποιος/ποια είμαι’. Και όπως καταλαβαίνει ο αναγνώστης, έχουμε φύγει από τις χοντρές ορατές μορφές που (ανα)γνωρίζουμε ως συγγενείς και φίλους ή σε πιστοποιητικά και διαβατήρια, κι έχουμε στραφεί στον εσωτερικό κόσμο της ιδιοσυγκρασίας ή ψυχοσύνθεσης (ή ψυχολογίας).
3. Η πρώτη προσέγγιση επιλέγει τον εαυτό ως κάτι δεδομένο και ατομικό, κάτι ενδόμυχο και μοναδικό, έναν πυρήνα έμφυτο που προηγείται των λόγων και πράξεων οι οποίες τον εκφράζουν: είναι μια οντότητα που εκδηλώνεται (ή δεν εκδηλώνεται) με ποικίλους τρόπους σε κινήσεις, λόγια και πράξεις.
Η δεύτερη προσέγγιση συνδυάζει το δεδομένο με το κοινωνικό και προβάλλει την αντίληψη πως ο εαυτός καθορίζεται από την προέλευσή του και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του: είσαι άντρας ή γυναίκα, λευκός ή μελαμψός, από έλληνες χριστιανούς ή τούρκους μωαμεθανούς γονείς κλπ. Αυτά θεωρούνται πρωτογενή γνωρίσματα. Χαρακτηριστικές συνιστώσες της ταυτότητάς σου.
Η τρίτη προσέγγιση συνδυάζει το ατομικό και το κατασκευασμένο και τονίζει τη μεταβαλλόμενη φύση του εαυτού καθώς αναδιαμορφώνεται, γίνεται ό,τι γίνεται, μέσω των ποικίλων πράξεών του – νομοταγής, απατεώνας, ανθρωπιστής, ρατσιστής κλπ.
Η τέταρτη άποψη συνδυάζει το κοινωνικό και κατασκευασμένο: κάποιος γίνεται αυτό που είναι μέσα από πολλές διαφορετικές θέσεις που κατέχει ως υπάλληλος ή διευθυντής, οδηγός ή φιλμστάρ κλπ.
4. Τέτοιες αναλύσεις και περιγραφές παράγουν πολλές συζητήσεις και δημοσιεύσεις. Και σίγουρα οι περισσότεροι άνθρωποι παντού σκέφτονται, νιώθουν και μιλούν για τον εαυτό τους με έναν ή άλλον από αυτούς τους τρόπους. Στην πραγματικότητα, όλοι μας κάποια ώρα θα αναφερθούμε στον εαυτό μας σε μια ή άλλη μορφή από τις τέσσερις που αναλύσαμε πιο πάνω.
Υπάρχουν όμως κι άλλες απόψεις που δεν εξετάσαμε και μπορούν να δώσουν μια πολύ διαφορετική εικόνα ή προσέγγιση της ταυτότητάς μας.
Θα επανέλθω, λοιπόν.
