1. Η δύναμη κατανόησης διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο κι αυτή καθιστά τους ανθρώπους διαφορετικούς έτσι που και ο σοσιαλισμός και η δημοκρατία (= μια κοινωνία με απόλυτη δικαιοσύνη) να είναι ουτοπικές ονειροπολήσεις.
Σε μεγάλο βαθμό η διαφορά οφείλεται στον τρόπο ζωής των ανθρώπων σε προηγούμενες ενσωματώσεις. Όλες οι διαφορές στον ανθρώπινο χαρακτήρα οφείλονται στην ίδια αιτία. Αλλά ας παρακάμψουμε το θέμα της μετενσωμάτωσης το οποίο λίγοι αποδέχονται παρά τη λογική του βάση.
Τι είναι κατανόηση; Πώς λειτουργεί;
Πρώτον, η κατανόηση, όπως καταδείχνει και η λέξη καθαυτή, είναι νοητικό, όχι σωματικό φαινόμενο: όταν δηλαδή ο νους στρέφεται σε κάτι και το καταλαμβάνει κι έτσι εξοικειώνεται μαζί του και το ξέρει, θα λέγαμε. Ξέρει περίπου ποια είναι η φύση του, σε τι συνίσταται, πώς λειτουργεί και παρόμοια.
Αλλά πώς εγείρεται στο νου η κατανόηση για οτιδήποτε;
2. Kaamo manuunaam vairii bhavati.
Μπορείτε να διαβάσετε αυτή τη φράση, να μετρήσετε τις συλλαβές και τα γράμματα μα φυσικά δεν καταλαβαίνετε τι λέει, τι σημαίνει. Ο νους μπορεί να στραφεί κατά της φράσης άπειρες φορές και να τη μάθει απ’ έξω (ακόμα κι ανακατωτά), μα δεν θα ξέρει το νόημα. Του λείπει κάποιο στοιχείο.
Δεν αρκεί λοιπόν η στροφή του νου, της προσοχής, προς το αντικείμενο.
Χρειάζεται και το στοιχείο της γνώσης ή πληροφόρησης. Εγώ έχω την αναγκαία πληροφόρηση κι έτσι ξέρω τι λέει και μπορώ να σας φωτίσω. Η φράση στη Σανσκριτική σημαίνει “Η επιθυμία είναι εχθρός των στοχαστικών ανθρώπων”.
Τώρα ξέρετε κι εσείς τι σημαίνει η φράση. Μα δεν την κατανοείτε πλήρως καθώς δεν ξέρετε ποια σανσκριτική λέξη αντιστοιχεί με ποια ελληνική. Αλλά, ακόμα περισσότερο, δεν ξέρετε τα συμφραζόμενα και τη φιλοσοφική σημασία. Είναι μια διασκευή της συμβουλής ενός δασκάλου προς έναν μαθητή.
3. Κάθε άνθρωπος έχει νου κι αισθήσεις για να προσλαμβάνει εντυπώσεις και να τις καταλαμβάνει μέσω έμφυτης ικανότητας.
Μα για να κατανοηθούν πάρα πολλά πράγματα χρειάζεται και γνώση ή πληροφόρηση. Επειδή δεν γνωρίζουμε τη Φινλανδική δεν θα καταλαβαίναμε τι λέει ένας Φινλανδός ή ένα φινλανδικό κείμενο. Αν δεν έχουμε μελετήσει κβαντική φυσική, δεν θα καταλάβουμε τι λέει ένας καθηγητής ή ένα κείμενο για το θέμα.
Όμως, εκτός από την πληροφόρηση, λειτουργεί ακόμα ένας παράγων.
Μπορεί να γνωρίζω τη Φινλανδική ή τη Φυσική πολύ καλά, αλλά, αν είμαι πολύ μεθυσμένος ή ζαλισμένος μετά από κτύπημα, πάλι δεν θα καταλαβαίνω.
Το όργανο κατανόησης, ο νους με τις βοηθητικές αισθήσεις, πρέπει να είναι σε καλή κατάσταση – όπως κάθε σύνεργο, αν είναι να εκτελέσει καλά το λειτούργημα για το οποίο είναι φτιαγμένο. Ξέρουμε όμως πως ο νους μας δεν είναι πάντα στην καλύτερη δυνατή κατάσταση διαύγειας, ηρεμίας και φωτεινότητας. Πολύ συχνά επηρεάζεται προς το χειρότερο από διάφορες σωματικές καταστάσεις όπως μέθη, κόπωση, αρρώστια και παρόμοια. Η κατανόησή μας τότε περιορίζεται ανάλογα.
Η κατανόησή μας περιορίζεται και από ιδεοληψίες κι εμμονές (όπως στο §1).
4. Έχουμε λοιπόν δύο προϋποθέσεις για την καλή λειτουργία της κατανόησης.
Πρώτη είναι φυσικά η καλή κατάσταση του ίδιου του οργάνου του νου (και των αισθήσεων): πρέπει να είναι ήρεμος και καθαρός τόσο από την επίδραση δυσμενών σωματικών καταστάσεων (ή τουλάχιστον ο άνθρωπος να το λάβει αυτό υπόψη του όταν συμβαίνει) όσο και από περιορισμούς που επιβάλλουν ιδεοληψίες κι εμμονές – όπως ότι ο σοσιαλισμός με δικαιοσύνη και ισοτιμία είναι πραγματοποιήσιμος στις συνθήκες της αρχής του 21ου αιώνα.
Δεύτερη είναι η σχετική πληροφόρηση. Όπως είδαμε, αν δεν γνωρίζουμε τα παρεμφερή και σχετικά, δεν θα κατανοήσουμε το θέμα ή αντικείμενο που ενδιαφέρει.
Υπάρχει και μια τρίτη παράμετρος: αυτή της εμπειρίας ή πείρας. Αυτή προκύπτει από την επαναλαμβανόμενη πρακτική εφαρμογή της γνώσης στη δράση. Μόνο με επαναλαμβανόμενη πρακτική αποκτάς καλή γνώση της Φινλανδικής ή Φυσικής. Ή, σε άλλο παράδειγμα, μπορείς να διαβάσεις πολλά εγχειρίδια για την οδήγηση αυτοκινήτου αλλά μόνο με την επαναληπτική πρακτική θα κατανοήσεις και θα μπορέσεις να οδηγήσεις χωρίς ατυχήματα.
Τρεις συντελεστές λοιπόν συνεργούν για την κατανόηση: διαυγής νους, πληροφόρηση κι εμπειρία.
