E1031: Γλώσσα προσκυνητέα, πολύπαθη

1.Το επίθετο «προσκυνητέα» πάει στο πρόγραμμα του καναλιού της Βουλής με τον κ. Μπαμπινιώτη και την κα Φλέσσα, το άλλο είναι δικό μου.

Το βρίσκω παράξενο να βλέπω και να ακούω τους δύο πρωταγωνιστές να μιλούν για τη γλώσσα εντελώς χαμένοι στις θεωρίες και την αυταρέσκειά τους. Δεν είναι δυνατόν ο κ. καθηγητής να μην έχει συναίσθηση του πόσο έχει σακατευτεί η γλώσσα μας χάρη στις υποχωρήσεις που έχουν κάνει οι διάφοροι φιλόλογοι για να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις των αγράμματων στρωμάτων, κυρίως αναρχοαριστερών και ανόητων ψευτοδιανοούμενων.

Ήδη, προτού χάσουμε τη δοτική, χάθηκαν στην αρχαιότητα οι πτώσεις της «αφαιρετικής» (όπως στη Λατινική ablativus) και της «τοπικής» (Λατ. locativus). Η Σανσκριτική τις έχει και τις δύο σε πλήρη λειτουργικότητα: devāt «εκ θεού, από θεό» και deve «μέσα στον θεό, εντός του θεού». Ήδη η δοτική μας με την κατάλληλη πρόθεση έκανε τη δουλειά και της συνεργικής, όπως τῳ θεῴ (με υπογεγραμμένη) ανάλογα με την πρόθεση ή τα συμφραζόμενα θα σήμαινε «για, προς τον θεό» ή «μέσω, δια του θεού». Επίσης, με την κατάλληλη πρόθεση απέδιδε την τοπική, όπως εν τάξει/πόλει = «μέσα σε τάξη/πόλη». Στη Σανσκριτική πάλι – devena «δια, μέσω του θεού» και devāya «για, προς τον θεό». Ας μην επεκταθώ στους χρόνους (παρακείμενος) και τις διαθέσεις (υποτακτική, κλπ).

2. Οι απώλειες φτώχυναν σε μεγάλο βαθμό τη γλώσσα, κι ας κομπάζουν οι σούπερ Έλληνες για τον πλούτο της κι ας επιμένει ο κ. Μπαμπινιώτης να εκθειάζει επαρχιώτικα την εκφραστική ικανότητά της και να μη θέλει τον εμπλουτισμό που προσφέρουν δανεισμοί από άλλες γλώσσες. Με την αύξηση της χρήσης προθέσεων και βοηθητικών μορίων (θα, να) και χρόνων (έχω κάνει κλπ) η γλώσσα έγινε ακόμα πιο πολυσύλλαβη.

Βέβαια και η Αγγλική έχει χάσει πτώσεις, χρόνους και διαθέσεις και χρησιμοποιεί προθέσεις, βοηθητικά μόρια και ρήματα. Μα έχει μια ραχοκοκαλιά από μονοσύλλαβες λέξεις (get, give, glad, go, goat, grab, grim, grow, scan, scope, sham, she, shop, shoot, skin, skip, sky etc), πλουσιότατο λεξιλόγιο χάρη στον ξεδιάντροπο δανεισμό της από άλλες γλώσσες και την ευλυγισία να φτιάχνει σύνθετα όπως door-knob, fool proof, master card κλπ. Εμείς λέμε «αχλαδόμηλο» για το υβριδικό φρούτο, μα τολμούμε να γράψουμε «ποτοπόμολο»;

Μετά, πώς μεταφράζουμε με μια λέξη την αγγλική consideration και το ρήμα consider (others); Το «εξετάζω» κι «εξέταση» δεν αποδίδει το «εξετάζω/σκέφτομαι την κατάσταση και ανάγκη (των άλλων). Χρησιμοποιώ τις λέξεις «συνορίζομαι» και «συνορισμός» αντίστοιχα. Είναι και άλλες λέξεις όπως concept, debate, frustration, lap etc.

3. Μα σήμερα επικεντρώνομαι σε άλλους, βλακώδεις περιορισμούς. Π.χ., ενώ έχουμε το ωραίο αρχαίο ρήμα «πειρώμαι» (=έχω εμπειρία) και λέξεις όπως «έμπειρος, εμπειρικός» κ.λπ., δεν έχουμε το ρήμα εμπειρώμαι και θεωρείται νεολογισμός και αχρείαστο!

Πάρτε ακόμα ένα κωμικό, φρικιαστικό παράδοξο. Υπάρχει το κοινό ρήμα «γνωρίζω» και συναφείς λέξεις «γνωριμία, γνώρισμα» κ.λπ. όπως και «αναγνωρίζω». Υπάρχει επίσης «αναγνώριση». Μα δεν υπάρχει γνώριση. Τώρα, «γνώση» υποδείχνει πράγματα που ξέρουμε και συγκρατούμε στον νου μας. Μα «ανα-γνώριση» υποδείχνει μια (στιγμιαία) διαδικασία δια της οποίας ξανα-γνωρίζουμε κάτι που ξέραμε μα (ίσως) ξεχάσαμε. Αλλά η διαδικασία του να γνωρίσουμε για πρώτη φορά «γνώριση» δεν υπάρχει!

Το αντίθετο συμβαίνει με το «μαθαίνω». Εδώ έχουμε «μάθηση» κι «επιμάθηση» που υποδείχνουν τη διαδικασία με την οποία μαθαίνουμε. Ενώ πάλι έχουμε «αμάθεια» και «πολυμάθεια», που υποδείχνουν αντίστοιχα μια κατάσταση όπου δεν υπήρξε μάθηση και μια κατάσταση πολλής μάθησης, δεν υπάρχει μάθεια = κατάσταση του να έχουμε μάθει (όπως «γνώση» κατάσταση του να έχουμε γνωρίσει και μάθει)!

Ακόμα ένα παράδειγμα. Υπάρχει «συνείδηση» – εκείνο το απροσδιόριστο ηθικό στοιχείο που μας τύπτει όταν έχουμε κάνει κάτι κακό. Υπάρχουν οι λέξεις «ασυνείδητος, ασυνειδησία, ευσυνείδητος, ευσυνειδησία» και «συνειδητός». Μα δεν υπάρχει «συνειδησία» – δηλαδή κατάσταση του να έχουμε συνείδηση με την έννοια εκείνου που μας τύπτει μα και με την αρχαιότερη, ετυμολογική έννοια του να γνωρίζουμε ή να έχουμε επίγνωση όλων μαζί και συγχρόνως των «ειδήσεων» που μεταφέρουν οι αισθήσεις μας.

4. Μερικοί πεζογράφοι προσπαθούν να εμπλουτίσουν τη γλώσσα με νεολογισμούς χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα υλικά προθέσεων, ρημάτων και ονομάτων. Οι νομπελίστες ποιητές μας, Σεφέρης και Ελύτης, δεν το έκαναν. Ο μεν Σεφέρης έμεινε με ένα φτωχό λεξιλόγιο ανασταίνοντας ορισμένες παλιές λέξεις κι έννοιες (π.χ. «εργάτης/αργάτης» = μηχάνημα που τυλίγει και ξετυλίγει την αλυσίδα της άγκυρας), ο δε Ελύτης επινόησε διάφορες ανοησίες.

Κι όμως, όντως υπάρχει πλούτος αν αγνοούσαμε τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις και χρησιμοποιούσαμε, πάντα φυσικά σύμφωνα με τους αρχαίους νόμους παραγώγων της γλώσσας, τα διάφορα στοιχεία που περιμένουν σιωπηλά να χρησιμοποιηθούν.

Συλλογιστείτε απο-βάλλω: εκ- / επί- / δια- / μετά- / προ- / προσ- / συμ- / βάλλω. Επίσης: ανά- / εισ- / κατά- / παρά- / περί- / υπό- βάλλω. Κάθε ρήμα, μεταβατικό ή αμετάβατο, θα μπορούσε να πάρει όλες αυτές τις προθέσεις και να δώσει νέες αποχρώσεις έννοιας. Γιατί όχι; Τι και αν έχουμε 100 ή 1.000 νεολογισμούς; Εγώ χρησιμοποιώ ήδη τις λέξεις «εμπειρώμαι» και «γνώριση» και «συνειδησία»…

Μακάρι να κάνουν παρόμοια πράγματα και άλλοι! Δεν μπορούμε πια δυστυχώς να λέμε «ο λύων/παιδεύων, η λύουσα/παιδεύουσα», ή «λυέτω/παιδευέτω» ή «λέλυκα/πεπαίδευκα». Όμως συγγραφείς με ευρύ και θαρραλέο πνεύμα θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν (και με επεξηγήσεις όπου χρειάζεται να διευκρινιστεί η έννοια) όλα τα υλικά που προσφέρει η σύγχρονη γλώσσα μας και δανεισμούς δίχως τον φόβο των φιλόλογων και των θολών, περιοριστικών θεωριών τους.