1. Τι είναι χρόνος;…
‘Τοις πάσιν ο χρόνος και καιρός τω παντί πράγματι υπό τον ουρανόν’. Έτσι αρχίζει το 3ο κεφάλαιο ο παράξενος προφήτης στην Παλαιά Διαθήκη, ο Εκκλησιαστής.
Υπάρχει ο χρόνος για όλα και ο καιρός για κάθε πράγμα κάτω από τον ουρανό.
Αλλά τι είναι αυτός ο χρόνος και τι ο καιρός;
Στην εποχή μας χρησιμοποιούμε τις δύο λέξεις συνήθως με έννοιες διαφορετικές από τον Εκκλησιαστή. Εκείνος αρχίζει το βιβλίο του (που συνήθως τοποθετείται μετά το ‘Παροιμίαι’ και πριν το ‘Άσμα Ασμάτων’) με την κυκλική κίνηση του ήλιου, του αέρα και των υδάτων – που επιστρέφουν εκεί όπου ξεκίνησαν και ανακυκλώνονται.
‘Τι το γεγονός; Αυτό το γενησόμενον. Και τι το πεποιημένον; Αυτό και το ποιηθησόμενον’. Ό,τι έγινε θα ξαναγίνει και ό,τι καμώθηκε θα ξανακαμωθεί, και δεν υπάρχει τίποτα [πραγματικά] καινούριο υπό τον ήλιο!
Ο Εκκλησιαστής διατυπώνει αντιλήψεις περί του φαινομένου ‘χρόνος’ που λίγοι έχουν μελετήσει διεξοδικά και σε βάθος.
Τι είναι λοιπόν ο χρόνος;
2. Ασχολούμαι με αυτό το θέμα διότι άπαντες καθημερινά, όλο και πιο επισταμένα, λένε πως ο χρόνος τρέχει, πιέζει, δεν υπάρχουν άλλα χρονικά περιθώρια, βρισκόμαστε στο παρά ένα ή έχουμε καιρό, έχουμε άπειρο χρόνο, και παρόμοια.
Όλοι αγνοούν πως ‘γενεά πορεύεται και γενεά έρχεται και η γη εις τον αιώνα έστηκε’ όπως λέει ο Εκκλησιαστής.
Γενεές και κόμματα και παρατάξεις και λαοί και αυτοκρατορίες έρχονται και παρέρχονται και συχνά δεν αφήνουν ίχνος στην Ιστορία – τα μεγαλιθικά κτίσματα στη Μάλτα την 5η χιλιετία π.Χ., τα αγάλματα στα νησιά του Πάσχα κλπ κλπ. Τι σημαίνουν όντως όλα αυτά;…
Μόνο οι συμπαντικοί νόμοι δεν παρέρχονται, αλλά μένουν, όπως η γη που «εις τον αιώνα έστηκε».
Αυτούς θα έπρεπε να εξετάζουν οι αναλυτές, αν είναι να βρουν λύσεις στα προβλήματα που τους βασανίζουν.
Ο συμπαντικός νόμος ορίζει πως για να διασφαλίσουν τροφή και να επιβιώσουν, οι άνθρωποι πρέπει να εργάζονται. Επίσης, πως ό,τι σπείρουν με την εργασία τους αυτό θα θερίσουν. Δεν μπορείς να σπέρνεις κουκιά και να περιμένεις να βλαστήσουν ζαχαροκάλαμα!
Η αδικία δεν έχει θέση στο έννομο σύμπαν.
3. Τι είναι ο χρόνος λοιπόν;
Ο χρόνος φεύγει, πιέζει, τρέχει, χάνεται – λέμε, παρότι ξέρουμε πως δεν υπάρχει πλάσμα ή φαινόμενο ‘χρόνος’ που φεύγει κλπ.
Τι γίνεται στην πραγματικότητα;
Η γη περιστρέφεται στον άξονα της και μας δίνει τα φαινόμενα μέρα και νύχτα, καθώς στρέφει βαθμιαία ένα μέρος και μετά άλλο προς τον ήλιο. Επίσης κινείται (με 108.000 χλμ την ώρα) γύρω από τον ήλιο και μας δίνει τις 4 εποχές και το έτος.
Από το ημερονύχτιο, που εγείρεται από αυτές τις φυσικές κινήσεις του πλανήτη μας, φτιάξαμε τα ρολόγια μας και από την κίνηση των δεικτών έχουμε το συμβατικό φαινόμενο του χρόνου. Μια γραμμική, όπως την καταλαβαίνουμε, παράσταση που εκτείνεται από ένα σκοτεινό άγνωστο σε άλλο!
Υπάρχει όμως κάτι πολύ διαφορετικό: καθώς οι μέρες, οι εποχές, τα έτη περνούν, το σώμα μας αναπτύσσεται, μεγαλώνει και μετά γερνά και πεθαίνει. Και αυτό το φαινόμενο, οικουμενικό και αναπόφευκτο, δίνει την αίσθηση του παροδικού χρόνου.
Εδώ τώρα είναι ένας άλλος συμπαντικός νόμος: ό,τι γεννιέται θα πεθάνει, ό,τι έχει δημιουργηθεί θα καταλυθεί.
Υπάρχουν λοιπόν τρεις κινήσεις. Η μια είναι κυκλική, όπως τα ουράνια σώματα, οι εποχές, τα ύδατα κλπ. Η άλλη μοιάζει να είναι γραμμική, προωθητική, με συγκεκριμένα στάδια εκκίνησης, ανάπτυξης, ωρίμανσης, παρακμής και κατάλυσης. Και η φευγαλέα στιγμή, ο «καιρός», του παρόντος. Από αυτές εγείρεται η αίσθηση και πεποίθηση ότι ο χρόνος κινείται προς τα μπρος.
Αλλά προς τα πού ακριβώς;…
Ένα πανάρχαιο φιλοσοφικό σύστημα, όμως, διδάσκει πως δεν υπάρχει χρόνος, δεν υπάρχει κίνηση, δεν υπάρχει αλλαγή. Όλα είναι όπως είναι στην αιωνιότητα.
Η κίνηση, ο χρόνος, η αλλαγή, είναι απατηλά φαινόμενα, ψευδαπάτες, που οφείλονται σε περιορισμούς της νόησής μας, καθώς εμπειρόμαστε μόνο έναν τρισδιάστατο κόσμο, όπου δεν υπάρχουν αληθινά σημεία, αληθινές γραμμές (μονοδιάστατες), αληθινές επιφάνειες (δισδιάστατες), αλλά αυτά όλα ενυπάρχουν αναπόσπαστα σε τρισδιάστατους όγκους. Αν ξεπεραστούν οι περιορισμοί αυτοί, τότε θα εμπειρόμαστε απεραντοσύνη κι αιωνιότητα.
Θα επανέλθω.
