«Ο καθένας εδώ κάνει τον έξυπνο με τον τρόπο του… Δεν υπάρχουν κόμματα… με συνειδητά σταθερές και καθορισμένες αρχές και κατευθύνσεις που να διακρίνονται μεταξύ τους με βάση αυτών (των αρχών).»
1. Το σημερινό σημείωμα βασίζεται σε ένα παλαιό άρθρο «Ετερογενή στοιχεία στην πάροδο του χρόνου» του Ν. Κωνσταντάρα, Καθημερινή 24/2/19. Είναι μια διασκευή παλαιότερου δικού μου.
Πολλές φορές μνημόνευσα το γεγονός πως το πελατειακό κράτος υπάρχει από την πρώτη περίοδο της ανεξαρτησίας της Ελλάδας με το Βασιλιά Όθωνα. Ο κ. Κωνσταντάρας παρέχει γλαφυρά στοιχεία προς επιβεβαίωση και με ευγνωμοσύνη αντλώ και διασκευάζω.
2. Αναζητώντας πηγές Βυζαντινού Δικαίου, ο Γερμανός νομικός Karl Eduard Zacharia von Lingenthal (1812-1894: Ζαχάρια, στη συνέχεια), δημοσίευσε το Ταξίδι στην Ανατολή 1837-38.
Μισό αιώνα αργότερα, δημοσίευσε (ανώνυμα) δεύτερο βιβλίο μετά από μια νέα επίσκεψη του στην Ελλάδα Ένας χειμώνας στην Ελλάδα 1879-80.Ο καθηγητής του Βυζαντινού και Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Σπ. Τρωιανός επιμελήθηκε τη μετάφραση και έκδοση του Ταξίδι στην Ανατολή, Ακαδημία Αθηνών 2016. Αντιγράφω μερικές παρατηρήσεις του Ζαχάρια που παραθέτει ο Κωνσταντάρας στο διαφωτιστικό άρθρο του.
3. «Παντού», έγραψε ο Γερμανός νομικός, «εμφανίζονται παλαιά και νέα στοιχεία, ανατολίτικη και ευρωπαϊκή κίνηση σε αδιάκοπη εναλλαγή, η μία δίπλα στην άλλη (χωρίς όμως να συνεννοούνται). Και αυτό ακριβώς το χάος από διαφορετικά ήθη και έθιμα, το μπέρδεμα των αντιθέσεων είναι… που δυσχεραίνει σημαντικά τον σχηματισμό σαφούς αντίληψης των σχέσεων… στον ξένο παρατηρητή, αλλά και στους… διοικούντες και διοικούμενους… Ο καθένας εδώ κάνει τον έξυπνο με τον τρόπο του… Δεν υπάρχουν κόμματα… με συνειδητά σταθερές και καθορισμένες αρχές και κατευθύνσεις που να διακρίνονται μεταξύ τους με βάση αυτών (των αρχών).»
Ο αναγνώστης δεν έχει δυσκολία να αναγνωρίσει την ομοιότητα με τις τωρινές συνθήκες: έχουμε αφενός το βαλκανικό και ραγιάδικο σύμπλεγμα και την αλαζονεία του σούπερ Έλληνα που έδωσε τον πολιτισμό στην Ευρώπη και αφετέρου κάποια αντανάκλαση της πολιτισμένης ευρωπαϊκής νοοτροπίας. Μα οι δυο αυτές πλευρές δεν λένε να συγχωνευθούν σε μια ενιαία Ευρωπαϊκή Ελληνικότητα. Και τα κόμματα, βέβαια, δεν έχουν καθόλου ξεκάθαρες αρχές.
4. Ο Ζαχάρια διαπιστώνει πως ενώ δεν υπάρχουν «δύο άτομα (που έχουν) τις ίδιες ακριβώς πολιτικές αντιλήψεις» και έτσι δεν μπορεί να γίνει λόγος για πολιτικά κόμματα με ξεκάθαρες συμπεφωνημένες ιδέες, «ωστόσο διακρίνονται ανάλογα με τον βαθμό της καλλιέργειας και του πολιτισμού διάφορες τάξεις οι οποίες ασκούν έμμεση επίδραση στις πολιτικές επιδιώξεις». Όμοια ρευστότητα παρατηρείται και σήμερα ιδίως σε ορισμένες μάζες που μετακινούνται από μια σε άλλη παράταξη.
Λίγο αργότερα προσθέτει: «Μερικές μόνο φορές ενώνει η αρχομανία μερικά πρόσωπα σε κοινή προσπάθεια, ενώ λίγο εμφανίζονται κατά τα λοιπά ως ομόφρονες». Λαμπρό σύγχρονο παράδειγμα Σύριζα και ΑΝΕΛ.
Ο δε Τρωιάνος παραπέμπει σε παρατήρηση του John Petropoulos στη μελέτη Πολιτική και Συγκρότηση του Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο 1833-43 (ΜΙΕΤ 1997): «Οι σύγχρονες πηγές συμφωνούν σε δύο μόνο σημεία: (α) ότι ως ελάχιστη προϋπόθεση, τα κόμματα ήταν ομάδες προορισμένες να εξασφαλίζουν δημόσια αξιώματα στα μέλη τους, και (β) ότι η ύπαρξη των κομμάτων αποτελούσε για το έθνος κακοτυχία να συμβιβαστεί με το δημόσιο συμφέρον».
5. Ο Ζαχάρια παρατήρησε πως πολλά μέλη της πιο μορφωμένης τάξης κατάγονται από φαναριώτικες οικογένειες της Κωνσταντινούπολης ή έχουν γεννηθεί ή έχουν μορφωθεί στη Δύση και έγραψε: «Είναι φανερό πως αυτή η έλλειψη εσωτερικής κι εξωτερικής ομοιομορφίας στη μόρφωση των υψηλά ιστάμενων προσώπων που ασκούν μεγάλη επιρροή πρέπει να προκαλεί αβεβαιότητα και κλυδωνισμό στα δημόσια πράγματα. Εξίσου φανερό είναι όμως πως προσωρινά δεν μπορεί κανείς να διανοηθεί εδώ την πλήρη εφαρμογή ευρωπαϊκών θεσμών». Πρέπει να αφεθεί στο πέρασμα του χρόνου ο σχηματισμός ενιαίας νοοτροπίας και κουλτούρας «από αυτά τα ετερογενή στοιχεία… για να στηριχθεί (επάνω της) μια διαρκέστερη οργάνωση των δημοσίων πραγμάτων».
Τις ίδιες διαφορές και διχαστικές τάσεις είχαμε και σήμερα, ιδίως με μορφώματα όπως ο Σύριζα και η Χρυσή Αυγή, με τα ίδια ρουσφέτια, τον ίδιο νεποτισμό και πελατειακό κρατισμό με όλα τα κόμματα..
Είναι παράξενο πως ενώ η φιλελεύθερη, σοσιαλδημοκρατική παράταξη έχει δώσει ελευθερίες και δικαιώματα στα ακροδεξιά και ακροαριστερά μορφώματα, αυτά εκπέμπουν μόνο μίσος κι εχθρότητα στη μανία τους να καταλάβουν και να κατέχουν την εξουσία.
