1. Ο Μπαρούχ Σπινόζα έζησε στην Ολλανδία τον 17ο αιώνα. Γεννήθηκε το 1632 σε ευκατάστατη οικογένεια Εβραίων εμπόρων που είχαν μεταναστεύσει από την Πορτογαλία. Εγκαταλείποντας τον ορθόδοξο Ιουδαϊσμό πήρε το όνομα Βενέδικτος (Benedictus ‘ευλογημένος’) και μελέτησε τη μυστικιστική Καβάλα, τους αρχαίους Έλληνες και Λατίνους φιλοσόφους και όλα τα σύγχρονά του έργα στοχαστών και επιστημόνων όπως οι Γαλιλαίος, Μπέικον, Χομπς, Μονταίν, Μακιαβέλι και άλλοι.
Το 1656 αφορίστηκε μα αυτό λίγο τον ενδιέφερε.
Ο Σπινόζα ανησυχούσε μεταξύ άλλων και για τα κηρύγματα ξενοφοβίας και μίσους στη δεκαετία 1630 του Χάισμπερτ Φουτ, καλβινιστή θεολόγου, που είχε αυτοανακηρυχθεί προστάτης του ολλανδικού έθνους κι έγινε πρύτανης του πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Τα κηρύγματα αυτού του φανατικού “χριστιανού” στρέφονταν κυρίως κατά των Εβραίων που είχαν μεταναστεύσει από νότιες καθολικές χώρες όπου κυριαρχούσε η Ιερά Εξέταση και από ανατολικές χώρες όπου γίνονταν πογκρόμ.
Ευτυχώς επικράτησαν οι πιο λογικοί άνθρωποι που έβλεπαν πως, αν μη τι άλλο, οι Εβραίοι με τα υλικά πλούτη και την κουλτούρα τους προωθούσαν την πολιτισμική άνθηση της ολλανδικής Χρυσής Εποχής.
2. Ο Γκεερτ Βίλντερς της ολλανδικής ακροδεξιάς, το κόμμα του για την Ελευθερία και διάφοροι άλλοι ξενοφοβικοί ηγέτες δεν είναι καθόλου νέο φαινόμενο. Είναι απλώς μοντέρνα εκδοχή μικρόμυαλων συμφεροντολόγων (όπως οι δικοί μας ανέλληνες του κ. Καμμένου ή οι μπρατσάδες του κ. Μιχαλολιάκου).
Η Ολλανδία ήταν πάντα μια χώρα που ανεχόταν κατατρεγμένους μετανάστες και πρόσφυγες οι οποίοι γύρευαν άσυλο. Εκεί εγκαταστάθηκε και ο φιλελεύθερος Άγγλος Τζον Λοκ τον οποίο κυνηγούσαν οι αντίπαλοί του στη Βρετανία.
Αυτοί δεν σημαίνει πως ο Βίλντερς δεν παραμένει μια επικίνδυνη απειλή για την παράδοση δεκτικότητας και ανοχής στην Ολλανδία.
Ας ελπίσουμε πως θα εγερθούν στοχαστές και ηγέτες σαν τον Σπινόζα και τον Λοκ που, όπως τότε, θα περιορίσουν την εξάπλωση του μίσους και του φόβου.
Από την άλλη, ας μην παραβλέπουμε την ωμή προσπάθεια των μουσουλμάνων φονταμενταλιστών να εισδύσουν στις δυτικές κοινωνίες και να επιβάλουν τον δικό τους αυταρχισμό και σκοταδισμό. Και αυτό πρέπει να αναχαιτιστεί.
3. Τόσο ο Λοκ στις αρχές του 17ου αιώνα όσο και ο Σπινόζα αργότερα συνέθεσαν, ο καθένας με τον τρόπο του, ένα ισχυρό πλέγμα επιχειρημάτων ενάντια στο κήρυγμα του μίσους και την πολιτική του φόβου.
Τελικά επικράτησε η πολιτική της ανεκτικότητας που διατυπωνόταν στην Διακήρυξη της δημοκρατίας της Ένωσης της Ουτρέχτης το 1579 που ανακήρυττε πως “κάθε πολίτης παραμένει ελεύθερος στη θρησκεία του”.
Ο Σπινόζα έγραψε το Tractatus Ethico-Philosophocus στο οποίο εξέτασε αυτα τα θέματα μα προχώρησε πιο πέρα στην πραγματεία του Για τη Βελτίωση της Διάνοιας (De Intellectus Emendatione 1662). Πρώτα πρέπει να εξευρεθεί, έγραψε, ένας τρόπος να βελτιωθεί ο νους και να εξαγνιστεί “από τις τρεις κοινές επιθυμίες για πλούτη, δόξα και ηδονές που εμπνέουν αντιδικία, λύπη, φθόνο και μίσος.
Μετά, πρόσθεσε, πρέπει να καλλιεργηθεί “η αγάπη για το Αιώνιο και Απεριόριστο” που είναι το υπέρτατο αγαθό σε κάθε άνθρωπο, “μια ένωση που συνέχει το ανθρώπινο πνεύμα με τη σύνολη Φύση”.
Με την εργασία του βοηθούσε, έγραψε, και οι άλλοι άνθρωποι να κατανοήσουν όσα καλά είχε κατανοήσει και ο ίδιος.
