1. Είναι βαθιά ριζωμένο στη νοοτροπία μας (ή τουλάχιστον στη νοοτροπία της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών) πως αρκεί να γίνουν μερικές κρίσιμες μεταρρυθμίσεις στους θεσμούς και στη νομοθεσία, και το σύστημα της σοσιαλδημοκρατίας που έχουμε θα λειτουργεί, αν όχι τέλεια, σίγουρα πολύ καλύτερα από ό,τι τώρα.
Οπωσδήποτε μερικές σοβαρές μεταρρυθμίσεις θα φέρουν μεγάλη ανακούφιση σε οποιοδήποτε ταλαίπωρο καθεστώς με τη γραφειοκρατία και διαφθορά του.
Διαβάζω μάλιστα ένα άρθρο να προτείνει ένα μείγμα κανόνων από τον Βρετανό Thomas Hobbes (1588-1679) και τον Ιταλό Niccolo Machiavelli (1469-1522). Αυτό είναι πολύ παράξενο διότι ούτε ο ένας ούτε ο άλλος είχαν κατά νου κάποια ιδανική Πολιτεία. Από την άλλη, όμως, ακριβώς επειδή οι δύο είχαν πολύ διαφορετική άποψη ένας συνδυασμός από επιλεγμένα στοιχεία μπορεί να απέδιδε κάποιο σχετικά καλό σύστημα.
2. Ο Χομπς δεν θέλει τη δημοκρατία. Θέλει ένα απολυταρχικό καθεστώς με τον Μονάρχη να έχει απόλυτη εξουσία και να κατέχει την περιουσία των υπηκόων του δίχως τη δική τους συναίνεση!
Έχοντας περάσει την περίοδο του Εμφυλίου στην Αγγλία (1642-1651) κι έχοντας διαπαιδαγωγήσει τον πρίγκιπα Κάρολο, δεν είναι αφύσικο που είχε σχηματίσει τις ιδέες του περί απολυταρχίας (ζούσε τότε στο Παρίσι).
Στην εποχή μας ακόμα και μια Βασιλεία περιορισμένη από Κοινοβούλιο με κυβέρνηση εκλεγμένη από τον λαό θεωρείται ανεκτή μα ξεπερασμένη, πόσο μάλλον η απόλυτη μοναρχία. Μα ο Χομπς τη θεωρούσε θεμέλιο για την ασφάλεια της Πολιτείας! (Στο 13 κεφ. του Leviathan δίνει μια περιγραφή των τρισάθλιων συνθηκών που θα επικρατούσαν αν δεν υπήρχε μια ισχυρή κυβέρνηση). Πού όμως θα βρισκόταν ο σοφός βασιλιάς;
3. Ο Μακιαβέλι φανερώνει μεγάλο κυνισμό προς την μοναρχική Realpolitik στο γνωστό του έργο Ο Ηγεμών. Στην πραγματικότητα ευνοούσε τη Δημοκρατία.
Εκτός από τον Ηγεμόνα (1513) έγραψε και το Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio “Πραγματείες πάνω στα 10 πρώτα βιβλία του Τίτου Λίβιου” σε 3 τόμους (1512-1517). Σε αυτό παρατηρεί πως η μοναρχία μπορεί εύκολα να γίνει τυραννία, η αριστοκρατία να γίνει κυβέρνηση των ολίγων προνομιούχων και η δημοκρατία να ξεπέσει σε οχλοκρατία και αναρχία.
Για αυτό προτείνει ως καλύτερη κυβέρνηση ένα μείγμα με μοναρχία, με αριστοκρατία και δημοκρατικές διαδικασίες έτσι που τα τρία πολιτικά στοιχεία να ασκούν έλεγχο το ένα πάνω στο άλλο.
4. Με αυτά τα δεδομένα, ο Μακιαβέλι, παρά τη δυσμενή εικόνα του ως αδίστακτος κυνικός και ραδιουργός, είναι πολύ πιο προσγειωμένος και ορθός από τον Χομπς.
Μα το ερώτημα παραμένει:
Πού είναι οι έντιμοι και υπεύθυνοι άνθρωποι που θα αναλάβουν τις θέσεις εξουσίας σε μια δημοκρατία; Και μόνο το γεγονός πως όταν εκλεγούν και σχηματίσουν κυβέρνηση, αγνοούν ή αναιρούν τις προεκλογικές τους υποσχέσεις (σε όλες τις χώρες γίνεται) δείχνει πως έχουμε να κάνουμε με απατεώνες!
Υπάρχουν πολλά διαφορετικά καθεστώτα στην Ευρώπη, στην Αφρική στην Ασία κ.λπ. Αυτά τώρα θα είναι καλά ή κακά ανάλογα με τον βαθμό που οι πολίτες είναι ειλικρινείς, μορφωμένοι, τίμιοι και υπεύθυνοι. Αυτοί δίνουν μορφή και ποιότητα στο καθεστώς, όχι το καθεστώς σε αυτούς.
