1. Εδώ και καιρό ακούω και διαβάζω για τη συντριβή ή εξαφάνιση της “μεσαίας τάξης” στη χώρα μας κυρίως αλλά και σε άλλες χώρες. Από τα πολυποίκιλα λεγόμενα, σχηματίζω την εντύπωση πως οι δημοσιογράφοι δεν έχουν σαφή αντίληψη του θέματος και απλά γεμίζουν αράδες.
Από μια άποψη, η Ελλάδα ποτέ δεν είχε αξιόλογη μεσαία τάξη αφού ποτέ δεν είχε πραγματική αριστοκρατία. Από άλλη άποψη, καμία κοινωνία ποτέ δεν μένει, ούτε για λίγο, δίχως μεσαία τάξη.
Ο όρος “μεσαία τάξη” υπονοεί μια κατώτερη και μια ανώτερη. Αυτές οι τρεις τάξεις πάντα υπάρχουν και πάντα θα υπάρχουν. Οι σχολιαστές, όπως με πάμπολλους άλλους όρους, έχουν διαφορετικές έννοιες στο μυαλό τους κι έτσι προκύπτουν διάφορα τερπνά και ανώφελα εκτός από ανακρίβειες και μεγάλη σύγχυση.
Τι εννοούμε όμως με αυτές τις τρεις τάξεις ή περισσότερες, αλλά πάντα έχοντας και μια μεσαία;
2. Τα κριτήρια είναι συνήθως οικονομικά. Η ανώτερη τάξη αποτελείται από πλούσιους, η μεσαία από λιγότερο πλούσιους, και η κατώτερη από μη πλούσιους ή, απλά, φτωχούς ως στερημένους. Όμως ακόμα και με αυτό το κριτήριο μπορούμε να δούμε πως πάντα υπάρχουν τρεις τάξεις. Καμιά τάξη δεν εξαφανίζεται. Οι αλλαγές που παρατηρούνται αφορούν εκροές και εισροές προσώπων και χρημάτων από μια τάξη σε άλλη.
Για την ακρίβεια η κατώτερη τάξη πληθαίνει σε αριθμούς και φτωχαίνει σε πλούτο ενώ η ανώτερη φτωχαίνει σε αριθμούς και πληθαίνει σε πλούτο. Σε αυτή την εξέλιξη αναφέρονται όσοι λένε πως μεγαλώνει το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς.
Γιατί αυτά τα μάλλον χοντρά οικονομικά κριτήρια;… Διότι παντού υιοθετείται η κακώς εννοούμενη “επιστημονική μέθοδος” που ασχολείται μόνο με μετρήσιμα μεγέθη – και βέβαια ο υλικός πλούτος είναι σχετικά εύκολο μετρήσιμο μέγεθος. Αλλά, βασικά, ο νους μας έχει επικεντρωθεί στον υλικό πλούτο ως κάτι απαραίτητο για την επιβίωση, για τη ζωή και για την ισχύ που δίνει στον κάτοχο• και δίνει τεράστια ισχύ διότι με λιγοστές εξαιρέσεις, η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου έχει εναποθέσει την πίστη της σε αυτόν. Όλοι θέλουμε να έχουμε υλικό πλούτο.
3. Υπάρχουν όμως κι άλλα κριτήρια.
Πολλές δυσκολίες, όπως φαίνονται, στην καθημερινότητα περιγράφονται ως προβλήματα οικονομικά ή πολιτικά. Όμως είναι αυτή μια όψη και προσέγγιση πολύ επιφανειακή. Πρώτα πρώτα τα προβλήματα είναι καταστάσεις αντίθετες προς τις επιθυμίες και προσδοκίες μας. Μετά η πολιτική και οικονομική άποψη δεν είναι παρά προϊόν άλλων ενεργειών.
Σε ένα άρθρο του πρόσφατα, ο κ. Παπαχελάς έγραφε με θαυμασμό για τον λιμενοφύλακα ενός ακριτικού νησιού και την ευσυνειδησία με την οποία εκτελούσε τα καθήκοντά του παρά τις περικοπές στον (ισχνό) μισθό του, σε αντίθεση με άλλους δημόσιους υπαλλήλους που αρνούνται να εξυπηρετήσουν με όμοια προθυμία τους πολίτες, στις εφορίες, πολεοδομίες κι αλλού.
Κι εδώ συνοψίζεται απλά και θαυμαστά η όλη κατάσταση. Διότι πολιτική και οικονομία, σε οποιαδήποτε βαθμίδα, είναι αποτέλεσμα της συμπεριφοράς όλων μας. Και η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα της νοοτροπίας (ή καλλιέργειας) των αξιών, επιδιώξεων κι επιθυμιών μας. Εμείς ή επιδιώκουμε ή επιθυμούμε και ψηφίζουμε• εμείς ζητούμε κι επιθυμούμε ή προσφέρουμε αγαθά και υπηρεσίες πάντα σύμφωνα με τις αξίες μας.
Αξίες, επιδιώξεις κι επιθυμίες ανήκουν στον ψυχολογικό μας κόσμο και ξανοίγονται στον χώρο της ηθικής. Προβλήματα, δυσλειτουργίες, δυσκολίες, αγκυλώσεις ή όποιους άλλους όρους χρησιμοποιήσουμε για ανώμαλες καταστάσεις (αλλά και ομαλές), όλες ξεφυτρώνουν από τον χώρο της ηθικής.
Να ένα καθημερινό ηθικό ερώτημα: τι πρυτανεύει στις εργασίες μας – το δούναι ή το λαβείν;
4. Μερικά φιλοσοφικά ή θρησκευτικά συστήματα στην Ανατολή και στη Δύση διδάσκουν πως ένας άνθρωπος έχει τρία σώματα. Εκτός από το υλικό κορμί με σάρκα και οστά, έχει κι ένα λεπτό νοητικό σώμα που σε σύγκριση με το πρώτο είναι άυλο και παντελώς αόρατο για τους άλλους: έχει διάφορες λειτουργίες και καταστάσεις όπως στόχαση, υπολογισμό, δημιουργικότητα, ανάμνηση, διαθέσεις, σκέψεις, συναισθήματα και παρόμοια. Ακόμα λεπτότερο είναι το τρίτο σώμα που λέγεται πνευματικό ή αιτιακό, διότι περιέχει τις αιτίες που κάνουν ένα άτομο να διαφέρει από κάθε άλλο άτομο και να είναι όπως είναι με τα ταλέντα και τα ελαττώματά του.
Παρομοίως η σύνολη Ανθρωπότητα λέγεται να έχει αντίστοιχα τρία σώματα ή τρεις κύκλους, που αποτελούνται φυσικά από άτομα – άνδρες και γυναίκες.
Ο πρώτος λέγεται να είναι ο εξωτερικός, κοινός κύκλος της σύγχυσης και βαρβαρότητας όπου όλοι γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε και αναπτυσσόμαστε ανάλογα με την παιδεία που δεχόμαστε από ελάχιστη ως πάρα πολλή. Ο δεύτερος είναι ο μεσαίος κύκλος και αποτελείται από συγκριτικά λιγοστούς ανθρώπους που έχουν επιδοθεί σε ειδική επιμόρφωση και καλλιέργεια, όχι για να αποκτήσουν πρόσθετες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις (όπως στον εξωτερικό κύκλο σε πανεπιστήμια κλπ), αλλά για να χαλιναγωγήσουν τον εγωισμό, να δαμάσουν πάθη, να ελέγχουν επιθυμίες και να συγκρατούν τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φθόνος, ο φόβος και παρόμοια. Ο τρίτος είναι ο εσώτερος κύκλος της κατανόησης κι ευγένειας με ακόμα λιγότερους ανθρώπους που έχουν δαμάσει πόθους, πάθη και αρνητικές διαθέσεις, έχουν ευστάθεια, ευφροσύνη, συμπόνια και σοφία – ιδιότητες που αποδίδουμε στους εαυτούς μας δίχως όμως να τις έχουμε πραγματικά αφού δεν μπορούν να συνυπάρχουν με αλαζονεία, απληστία, ματαιοδοξία και παρόμοιες καταστάσεις. Κανείς δεν γεννιέται στον μεσαίο ή στον εσώτερο κύκλο• οι άνθρωποι αυτοί είναι προϊόντα ειδικής καλλιέργειας.
5. Αυτοί οι κύκλοι (τάξεις ή σώματα) είναι μεν πολύ ξεχωριστοί όσον αφορά τις ιδιότητες τους αλλά δεν είναι χωρισμένοι γεωγραφικά ή φυσιογνωμικά. Οι άνθρωποι του μεσαίου και του εσώτερου κύκλου “ζουν ανάμεσα μας”, σε όσες χώρες υπάρχουν, αλλά δεν διακρίνονται από τους ανθρώπους του εξώτερου κύκλου εκτός από σπάνιες περιπτώσεις σε σπάνιες συνθήκες.
Οι τρεις τάξεις, που αναφέρθησαν νωρίτερα και ξεχωρίζουν με οικονομικά κριτήρια, ανήκουν στον εξώτερο κύκλο. Είναι επίπλαστες απομιμήσεις δίχως ουσία, πνεύμα ή καλλιέργεια. Λίγα πράγματα της καθημερινότητας σήμερα ανήκουν στον μεσαίο κύκλο.
Παρότι οι άνθρωποι του εξώτερου κύκλου της σύγχυσης και βαρβαρότητας υστερούν κατά πολύ από εκείνους του μέσου κύκλου σε νοημοσύνη, ωστόσο έχουν αρκετή ευφυΐα ώστε να παρασκευάζουν απομιμήσεις των έργων των δύο άλλων κύκλων. Για κατανόηση έχουν μια μηχανική εξυπνάδα που λύνει σταυρόλεξα, σουντόκου και παρόμοια και μετριέται με IQ. Για γνώση έχουν μια στείρα πολυμάθεια που δεν προσφέρει το παραμικρό. Για τέχνη έχουν εντελώς υποκειμενικά κατασκευάσματα προχειρότητας, νοσηρής φαντασίωσης και χυδαιότητας. Όλα τα σπορ και αθλητικά• η μόδα στην ένδυση, διατροφή και σιλουέτα• όλα τα Γιουροβίζιον και Καλλιστεία• οι διοικήσεις υποβρυχίων ή διαστημοπλοίων• τα εκλογικά, τραπεζικά, φιλοσοφικά και φορολογικά συστήματα• τα πανεπιστήμια, οι εκκλησίες, τα δικαστικά σώματα, οι κυβερνήσεις: όλα ανήκουν στον εξώτερο κύκλο της σύγχυσης και βαρβαρότητας. Συλλογιστείτε τους θρησκευτικούς πολέμους που έγιναν στην Ευρώπη ανάμεσα σε Χριστιανικές εκκλησίες (εικονολάτρες και εικονομάχοι, Ρωμαιοκαθολικοί και διάφορες “αιρέσεις”) και διεξάγονται ακόμα και σήμερα• ή το πώς οι κυβερνήσεις αθετούν τις υποσχέσεις τους, ανατρέπουν αρχές κι εγγυήσεις και λεηλατούν τους λαούς• και τόσα άλλα άγρια και απάνθρωπα εκτυλίσσονται στους χλιδάτους διαδρόμους της εξουσίας και του πλούτου ενώ κάτω από τα κουστούμια και τις αβρές εκφράσεις κρύβονται κτηνώδεις βαρβαρότητες.
6. Στον εξωτερικό κύκλο λατρεύουμε μόνο τον υλικό πλούτο και νοιαζόμαστε μόνο για το ατομικό μας συμφέρον. Η μεσαία τάξη δεν διαφέρει. Ούτε η ανώτερη. Δεν υπάρχουν πρόσωπα με ηγετικές ικανότητες σε αυτές τις τάξεις.
Ηγέτες υπάρχουν: είναι άνθρωποι από τον μεσαίο και τον εσώτερο κύκλο. Αλλά δεν τους θέλουμε. Διότι αυτοί συμβουλεύουν να ζούμε έντιμα, ενάρετα, κάνοντας πράγματα ενάντια στον εγωισμό μας.
Εμείς θέλουμε ηγέτες που να γαλβανίζουν τον εγωισμό μας.
