1. Στο Αγορές – και Κρίση υπέδειξα πως η λέξη «αγορές» είναι ένας αόριστος ευφημισμός για τοκογλυφικές επιχειρήσεις που, έχοντας συσσωρεύσει τεράστιες ποσότητες χρημάτων, θέλουν να αποκτήσουν ακόμα περισσότερα και έναν ρυθμιστικό ρόλο στην πολιτικο-οικονομική σφαίρα.
Τέτοιες είναι μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες, ασφαλιστικές, χρηματιστηριακές και χρηματοπιστωτικές εταιρείες – στην Ιαπωνία, Αμερική, Βρετανία και Ευρώπη. Τώρα έχει μπει σε αυτά τα παιχνίδια και η Κίνα.
Σε αυτή τη σφαίρα λειτουργούν επίσης άλλες εξίσου κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που λέγονται «οίκοι αξιολόγησης» (Fitch, Moody’s, Standard & Poor’s). Αυτοί συνεπικουρούν τις «αγορές», δηλ. τις τοκογλυφικές εταιρίες, στα παιχνίδια τους βαθμολογώντας τις και δημοσιοποιώντας από καιρό σε καιρό τη δανειοληπτική ικανότητα μιας χρηματοπιστωτικής εταιρίας ή μιας Χώρας, (ή την εμπορεύσιμη αξία ενός χρηματοπιστωτικού προϊόντος, όπως π.χ. ομόλογα). Ο ανώτερος βαθμός είναι ΑΑΑ και δείχνει πως αυτή η εταιρία ή Χώρα έχει μέγιστη φερεγγυότητα, επομένως δανειοδοτείται με χαμηλότατο επιτόκιο. Αν όμως αυτοί εξαγγείλουν πως η εταιρία ή Χώρα είναι κατώτερη του ΑΑΑ, τότε, όσο η βαθμολογία μειώνεται, τόσο αυξάνεται το επιτόκιο για δάνεια μέχρι που, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, γίνει εντελώς απαγορευτικό (25% ή 30%!). Και αυτές οι εταιρίες αγοράζουν μετοχές ή ομόλογα ή επενδύουν σε Hedge Funds ή ότι άλλο για να κερδίζουν όσο το δυνατόν περισσότερα.
Ενδεικτικοί των κερδών πολλών τέτοιων εταιριών (όπως π.χ. η επενδυτική τράπεζα Morgan Stanley) είναι οι μισθοί των ανώτερων στελεχών τους, που μπορεί να παίρνουν από 10 εκμ μέχρι και 500 εκμ. δολάρια το έτος, δηλ. από 300% ως 15000% του ετησίου εισοδήματος του μέσου Αμερικάνου εργαζόμενου!
Ένα «παιχνίδι» συνίσταται σε δανεισμό άλλων επιχειρήσεων, βιομηχανικών, εμπορικών, εφοπλιστικών κλπ, αλλά και Κρατών, είτε με άμεσα χρηματικά δάνεια είτε, συχνότερα, με αγορές ομολόγων τα οποία εκδίδουν τα Κράτη, που βρίσκονται σε ανάγκη δανειοδότησης. Ένα δεύτερο «παιχνίδι» είναι κυριολεκτικά τέτοιο καθώς συνίσταται σε τζόγο στα χρηματιστήρια, με τα «παράγωγα» όπου κερδίζεις ενώ οι μετοχές πέφτουν, ή με αγοραπωλησίες μετοχών που δεν υπάρχουν και παρόμοια. Στην πραγματικότητα, κάθε τραπεζική και εμπορική πράξη από δάνεια και προσδοκώμενα κέρδη από τόκους, δομημένα ομόλογα, CDS (credit default swap, δηλαδή ασφάλιστρο έναντι κινδύνου μη-αποπληρωμής) ως και την έκδοση πιστωτικών καρτών αλλά και στοιχημάτων πως ένα Κράτος θα πτωχεύσει, αποτελούν παιχνίδια αισχροκέρδειας για τις «αγορές»!
Τέτοια χρηματοπιστωτικά παιχνίδια είναι φοβερά επιζήμια αλλά έχουν γίνει πλέον αναπόφευκτα για τρεις λόγους. Ο πρώτος και βασικός είναι η γενική άγνοια η οποία έχει αιχμαλωτίσει το νου μας δίχως να έχουμε επίγνωση του γεγονότος. Ο δεύτερος είναι πως ενώ ξεκίνησαν ως υγιέστατες και ωφέλιμες λειτουργίες στον οικονομικό οργανισμό της Πολιτείας μετεξελίχθηκαν βαθμιαία σε άπληστα όργανα αισχροκέρδειας. Αυτή η μετεξέλιξη προκλήθηκε από την αποτυχία των κυβερνήσεων να εκτελούν ορθά το λειτούργημα τους στη δική τους ανώτερη σφαίρα που είναι να παρέχουν ασφάλεια, δικαιοσύνη και τάξη˙ αυτή η αποτυχία που εκδηλώθηκε σε μεγάλη έκταση στον 20 αιώνα αποτελεί τον τρίτο και αιτιακό λόγο.
2. Λίγοι άνθρωποι, και λιγότεροι πολιτευτές, κατανοούν πως η σύνολη οικονομία βασίζεται στην πίστη.
Π.χ. ο εστιάτορας εμπιστεύεται πως ο πελάτης θα πληρώσει μόλις τελειώσει το γεύμα του. Ομοίως ο ξενοδόχος εμπιστεύεται πως οι ξένοι του θα πληρώσουν τον λογαριασμό τους στο τέλος της διαμονής τους – μετά από πέντε μέρες η δύο εβδομάδες. Σε οποιαδήποτε αγορά – ενός ρούχου ή ρολογιού ή οτιδήποτε – το αντικείμενο και το χρηματικό αντίτιμο βρίσκονται ταυτόχρονα στον αγοραστή ή στον πωλητή και ο άλλος εμπιστεύεται πως θα έχει στο τέλος αυτό που πρέπει. Τελικά, όλοι εμπιστευόμαστε πως τα χρήματα που καταθέτουμε σε μια τράπεζα, θα μπορέσουμε να τα αποσύρουμε όποτε θέλουμε, σε λίγες μέρες ή πολλές εβδομάδες.
Το ίδιο το χρήμα είναι μια ενσωμάτωση πίστης – αλλά το παίρνουμε τόσο πολύ ως δεδομένη αξία που πολύ λίγοι αντιλαμβάνονται πως το χαρτί που θεωρείται χρήμα ενσωματώνει πίστη.
Υπάρχει και πίστη στην πλάνη (και όλοι είμαστε πλουσιότατοι σε αυτή) με την οποία πιστεύεται γενικά πως μια επιχείρηση για να ξεκινήσει χρειάζεται χρήματα ενώ αυτό που πράγματι χρειάζεται είναι τα μέσα παραγωγής και αρκετή πίστη που βασίζεται σε σωστές εκτιμήσεις.
Π.χ. κάποιος άνεργος φούρναρης βλέπει πως σε μια μεγάλη περιοχή της πόλης δεν υπάρχει αρτοποιείο. Το κόστος εγκατάστασης είναι , ας πούμε, €3.000. Αν στον κύκλο των αρτοποιών είναι γνωστός ως καλός και εργατικός, θα μπορούσε να έχει παρατεταμένη πίστωση από τους προμηθευτές μεταλλικών δοχείων, πάγκων και άλλων συνέργων˙ επίσης αλεύρων, ζάχαρης και άλλων υλικών˙ αλλά και από τον ιδιοκτήτη του χώρου που ενοικιάζει – για τον φούρνο στο πίσω μέρος και αρτοπωλείο μπροστά. Ή μπορεί να δανειστεί (άτοκα) από φίλους και συγγενείς. Σε πέντε ή οκτώ μήνες εξοφλεί όλους τους πιστωτές του από τις πωλήσεις των προϊόντων του. Όλοι ευχαριστημένοι.
3. Αν όμως ο ιδιοκτήτης του χώρου δεν τον γνωρίζει και οι δικοί του δεν έχουν χρήματα, μπορεί να πάει σε μια τράπεζα όπου ο (βοηθός) διευθυντής θα ζητήσει κάποιες εγγυήσεις για τις €3.000 και θα προσθέσει ένα επιτόκιο, ας πούμε, 0,5% το μήνα (ή ότι άλλο). Όταν εξοφλήσει το χρέος του, ας πούμε σε οκτώ μήνες θα πληρώσει πρόσθετα περίπου 120 Ευρώ (απλουστευμένα 0,5% για καθένα από τους 8 μήνες = 4% x 3.000), σύνολο €3.120.
Κάποιος άλλος δανείζεται από την ίδια τράπεζα €10.000, ας πούμε. Το επιτόκιο είναι ίδιο 0,5%. Σε 8 μήνες αυτός ο δανειζόμενος θα πληρώσει περίπου €400 επιπλέον στις €10.000.
Το επιτόκιο λέγεται πως είναι πληρωμή για το ρίσκο της απώλειας του δανείου και για τη χρήση των χρημάτων από τον δανειστή. Και οι δύο εξηγήσεις είναι ανυπόστατες, ανόητες δικαιολογίες. Αν ο δανειολήπτης έχει εξαφανιστεί, τότε κανένα επιτόκιο δεν καλύπτει την απώλεια διότι ούτε το βασικό ποσό ούτε οι τόκοι θα δοθούν στον πιστωτή. Όσο για το κόστος χρήσης, αυτό είναι πάντα ψηλότερο όταν η τράπεζα δανείζει σε κάποιον και χαμηλότερο όταν η ίδια δανείζεται από τον καταθέτη.
Το επιτόκιο είναι μια αχρείαστη αισχροκέρδεια. Διότι όταν δίνονται δάνεια από την τράπεζα σε πελάτες, η καταγραφή των ποσών €1.000 και €10.000.000 ενέχει την ίδια προσπάθεια, αλλά ο τοκισμός επιφέρει πολύ διαφορετικές αμοιβές για το δάνειο, εντελώς άσχετες με την προσπάθεια. Το μόνο που πραγματικά χρειάζεται για τραπεζικά δάνεια είναι μια μικρή πληρωμή που θα καλύπτει τα έξοδα καταγραφής του δανείου.
4. Ο Μάρκο Πόλο, ο διάσημος νεαρός έμπορος και ταξιδευτής, περιγράφει στην αφήγηση των ταξιδιών του στην Άπω Ανατολή πώς λειτουργούσε το χαρτονόμισμα στην επικράτεια των Μογγόλων – όπως λειτουργεί και σήμερα σε κάθε Χώρα.
«Σε αυτή την πόλη KANABALU βρίσκεται το νομισματοκοπείο του μεγάλου Χαν, ο οποίος, μπορεί να λεχθεί αληθινά ότι κατέχει το μυστικό του αλχημιστή, διότι κατέχει την τέχνη να παράγει χάρτινο νόμισμα … Όταν είναι έτοιμο για χρήση, πρέπει να το κόψει σε κομμάτια νομίσματος διαφόρων μεγεθών … Η εκτύπωση αυτού του χάρτινου νομίσματος επικυρώνεται με του ίδιους τύπους και τελετουργίες σαν να επρόκειτο για καθαρό χρυσό και ασήμι … και η πράξη της παραχάραξης τιμωρείται με θάνατο. Όταν παραχθεί έτσι σε μεγάλες ποσότητες, κυκλοφορεί σε όλη την επικράτεια του μεγάλου Χαν και κανένας άνθρωπος δεν τολμά να αρνηθεί πληρωμή με αυτό, άλλως θέτει σε κίνδυνο την ζωή του. Όλοι οι υπήκοοί του το δέχονται ανεπιφύλακτα, διότι, όπου και να τους οδηγήσει η επιχείρηση τους, μπορούν να το ανταλλάξουν με εμπορεύματα που θα έχουν την ευκαιρία να αγοράσουν όπως είναι τα μαργαριτάρια, τα κοσμήματα, ο χρυσός ή το ασήμι. Εν ολίγοις με τούτο μπορεί να αγοραστεί κάθε αντικείμενο.»
Αυτή είναι η ακριβής περιγραφή του χρήματος και της λειτουργίας του. Με την στήριξη της κυβέρνησης και με αυστηρές ποινές σε περίπτωση κατάχρησης και ιδίως σε περίπτωση παραχάραξης, καθίσταται ευρέως αποδεκτό σαν νόμιμο μέσο πληρωμής, για αγαθά και υπηρεσίες που προσφέρονται σαν αντάλλαγμα ή προς πώληση.
Ώρα να κοιτάξουμε το δικό μας νόμισμα, το Ευρώ, που όπως λένε πολλοί, αναλυτές, πολιτευτές κλπ, κινδυνεύει! Πώς κινδυνεύει;
Δύο είναι οι κίνδυνοι. Ο ένας είναι να υποτιμηθεί απότομα και σε μεγάλο βαθμό. Αυτό γίνεται ούτως ή άλλως σχεδόν εβδομαδιαία, αν όχι καθημερινά, σε σχέση με τα άλλα εθνικά νομίσματα: κατεβαίνει για λίγο και μετά ανεβαίνει πάλι αλλά οι διακυμάνσεις είναι μικρές. Ο δεύτερος είναι να διαλυθεί πλήρως η Ευρωζώνη (=Ευρωπαϊκή Ένωση 17 Κρατών που χρησιμοποιούν το Ευρώ) οπότε αυτό το νόμισμα θα πάψει να υπάρχει σε αυτή τη μορφή και τα Κράτη μέλη θα χρησιμοποιούν άλλα νομίσματα.
Η πραγματική δυσκολία με το Ευρώ έγκειται στο ότι δεν υπάρχει ενιαία Ευρωπαϊκή Κυβέρνηση αλλά πολλά διαφορετικά όργανα όπως η Κομισιόν, το Eurogroup, το Εκοφίν, το Διευθυντήριο και κυρίως οι δύο ηγέτες της Γαλλίας και της Γερμανίας, που μεταξύ τους, ανάλογα με την περίπτωση, παίρνουν αποφάσεις.
Μια ανεξάρτητη, ομοσπονδιακή έστω, χώρα όπως οι ΗΠΑ, έχει ενιαία Κυβέρνηση η οποία ελέγχει σε μεγάλο βαθμό, αλλά όχι απόλυτα, την Κεντρική Τράπεζα (και νομισματοκοπείο) που εκδίδει το εθνικό νόμισμα και η οποία επίσης εγγυάται το νόμισμα.
Πριν την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, ένα χαρτονόμισμα των 100 δραχμών έγραφε «πληρωτέες επί τη εμφανίσει». Ένα χαρτονόμισμα 10 στερλινών Αγγλίας γράφει: «υπόσχομαι να πληρώσω στον κομιστή το ποσό των £10 λιρών». Οποιαδήποτε χαρτονόμισμα δολαρίων των ΗΠΑ είναι ακόμα πιο συγκεκριμένο γράφοντας: «αυτό το χαρτονόμισμα είναι νόμιμο μέσο πληρωμής για όλα τα χρέη, δημόσια και ιδιωτικά»!
Μόνο χαρτονομίσματα Ευρώ δεν έχουν παρόμοια δήλωση! Αυτή η παράλειψη δείχνει μια μεγάλη έλλειψη κατανόησης στους ηγέτες και στα όργανα της ΕΕ: έχουν λησμονήσει πως η Κυβέρνηση (που δεν υπάρχει!) είναι η εγγυήτρια δύναμη πίσω από την Κεντρική Τράπεζα (που λειτουργεί ανεπαρκέστατα) και το νόμισμα. Αυτή η έλλειψη κατανόησης, με την απουσία πραγματικής Κυβέρνησης και την πλημμελή λειτουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έχει επιτρέψει την τωρινή κρίση.
5. Παρά την έλλειψη ενιαίας σταθερής κεντρικής κυβέρνησης, αν υπήρχαν στην Ευρωζώνη ηγέτες με σωφροσύνη και θάρρος, «αρετή και τόλμη» (!), θα μπορούσαν να εκδώσουν όσο νόμισμα (όσα δις ή τρις Ευρώ) χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν την επίθεση των τοκογλυφικών εταιρειών εναντίων της Ευρωζώνης και του νομίσματος της. (Ένα ποσό θα διοχετευόταν σε φερέγγυες παραγωγικές και εμπορικές μονάδες μέσω τραπεζικών πιστώσεων μέσα στην Ευρωζώνη ως αντιστάθμισμα απέναντι στους κερδοσκόπους.)
Όλες αυτές οι (μετα-) Κεϊνσιανές θεωρίες περί δημοσιονομικής λιτότητας ή περί ελευθερίας των «αγορών» ή κρατικού παρεμβατισμού ή περί σφιχτών, ισοσκελισμένων προϋπολογισμών και ό,τι άλλο, που έχουν επινοήσει θεωρητικά οι οικονομολόγοι, είναι καλά και άγια σε περιόδους ακμής, όχι σε καιρούς κρίσης όπως τώρα.
Οι δισταχτικοί, άτολμοι Ευρωπαίοι πολιτευτές αλλά και οι τεχνοκράτες που μοιάζουν να τα έχουν εντελώς χαμένα, καλά θα έκαναν να κοιτάξουν τη νομισματική πολιτική του Αβραάμ Λίνκολν όταν αντιμετώπισε την πολύ δεινότερη κρίση του εμφυλίου πολέμου με τους Νότιους. Δεν στράφηκε να δανεισθεί χρήματα από τις τράπεζες που θα εκμεταλλεύονταν την κατάσταση για να πλουτίσουν μέσω των επιτοκίων σε βάρος της Χώρας. Απλούστατα το 1862 εκτύπωσε το κρατικό Greenback (=πρασινόπλατο) χαρτονόμισμα μέσω της Κεντρικής Τράπεζας για να χρηματοδοτήσει τις πολεμικές επιχειρήσεις που απέβλεπαν στην ενότητα της Χώρας και την απελευθέρωση των σκλάβων.
Αλλά που να βρεις σήμερα ηγέτη συνετό και θαρραλέο με το ηθικό ανάστημα του Προέδρου Λίνκολν;…..
Αλλά και μετά τον εμφύλιο, ο Λίνκολν ακολούθησε μια συνετή νομισματική πολιτική. Τα βασικά σημεία της περιέχονται στο Έγγραφο Γερουσίας Νο 23 – Η Εθνική Οικονομία και το Τραπεζικό Σύστημα των ΗΠΑ. Επιλέγω μερικά σημεία:
Το χρήμα είναι δημιούργημα του νόμου και η δημιουργία της αρχικής έκδοσης χρήματος πρέπει να παραμείνει ως αποκλειστικό μονοπώλιο της Εθνικής Κυβέρνησης …
Οι αμοιβές [=μισθοί] των ανθρώπων πρέπει να αναγνωρίζονται στην ίδια τη δομή της κοινωνικής διάταξης ως σπουδαιότερες από την αμοιβή του χρήματος [=επιτόκιο] …
Η Κυβέρνηση έχει τη δύναμη να ρυθμίζει την κυκλοφορία του νομίσματος και την πιστωτική πολιτική του Έθνους… Αφού η Κυβέρνηση έχει τη δύναμη να δημιουργεί το νόμισμα και την πίστη (=πίστωση) στη μορφή χρήματος και έχει το δικαίωμα να αποσύρει τόσο το νόμισμα όσο και την πίστη μέσω φορολογίας ή άλλως πως, δεν χρειάζεται και δεν θα έπρεπε να συνάπτει έντοκα δάνεια για τη χρηματοδότηση του κυβερνητικού έργου και των δημοσίων επενδύσεων … Το χρήμα μπορεί να πάψει να είναι ο αφέντης και να γίνει ο υπηρέτης των ανθρώπων.
Είναι σοφές παραινέσεις αυτές και η δεύτερη και η τελευταία θα έπρεπε να είναι βασικές αφετηρίες για όλη και κάθε χρηματοπιστωτική δραστηριότητα.
