Στη δεκαετία 1980 η σοβιετική ελίτ άρχισε να βλέπει καθαρά πλέον τα ελαττώματα και τις αδυναμίες στο σοβιετικό καθεστώς…. Η ανάπτυξη της σοσιαλιστικής κοινωνίας παραπέρα χρειαζόταν πλέον την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, όπως π.χ. του Διαδικτύου. Αυτή η ανάγκη οδήγησε στη Γκλασνόστ και Περεστρόικα του Γκορμπατσόφ. Διότι χρειάζονταν εκπαιδευμένοι, εξειδικευμένοι τεχνοκράτες που θα εφάρμοζαν στην ΕΣΣΔ τη συσσωρευμένη και διευρυνόμενη γνώση των Δυτικών.
Με την υπόσχεσή του για Δικαιοσύνη ο Κομμουνισμός που συμπορευόταν με τον σοσιαλισμό ως επόμενο στάδιο ή μετάλλαξη, κέρδισε τη συμπάθεια πολλών εκατομμυρίων στον κόσμο και οπωσδήποτε πολλών διανοούμενων. Ακόμα και οι Δυτικοί φιλελεύθεροι, Αμερικανοί κυρίως μα και μερικοί Βρετανοί, είδαν με καλό μάτι την Οχτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία το 1917. (Οι έμποροι και άλλοι κερδοσκόποι έβλεπαν μια νέα ευκαιρία για κέρδη.) Οι ακρότητες του Σοβιετικού συστήματος με τις καταπιέσεις, εκτοπίσεις, φυλακίσεις κι εκτελέσεις, θεωρούνταν αναπόφευκτες στο “μεγαλύτερο ιστορικό πείραμα” που θα άνοιγε την πύλη για μια νέα εποχή της ανθρωπότητας. Ο Μαρξισμός–Λενινισμός ήταν για την μετα-αποικιακή περίοδο ο σύντομος δρόμος για βιομηχανική ανάπτυξη και η βάση για μια σταθερή εθνική ανάπτυξη κι ενότητα. (Ονειροπολήσεις και ονειρώξεις φαντασιόπληκτων. Ναι, υπήρξε ραγδαία εκβιομηχάνιση μα ήταν και τα εκατομμύρια των σκλάβων στα γκούλαγκ!)
Αυτό ακριβώς προσπαθούσε να δείξει ο Στάλιν στα τέλη της δεκαετίας 1920 και στις αρχές της δεκαετίας 1930. Αυτήν την εντύπωση καλλιέργησαν και οι διάδοχοι του Στάλιν στη μεταπολεμική εποχή. Στις δεκαετίες 1920 και 1930 πολλοί Δυτικοί διανοούμενοι επισκέφθηκαν τη Σοβιετία και πολλοί από αυτούς νόμισαν πως όντως το σοβιετικό καθεστώς είχε βρει τη μαγική φόρμουλα για ραγδαία ανάπτυξη καθώς η ΕΣΣΔ μετατρεπόταν από μια αχανή αγροκτηνοτροφική οικονομία σε σύγχρονη εκβιομηχανισμένη χώρα που αναπτυσσόταν σε γοργούς ρυθμούς.
Η εντύπωση δυνάμωσε με τη νίκη του Κόκκινου Στρατού που έδιωξε τους Ναζί φασίστες κι απελευθέρωσε όχι μόνο την ευρωπαϊκή ΕΣΣΔ μα και τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Θεληματικά ή άθελα οι υποστηρικτές του Μαρξισμού και της ΕΣΣΔ αγνοούσαν πως η σταλινική Σοβιετία θα εξαφανιζόταν αν δεν βοηθούσαν οι Αγγλο-Αμερικανοί το 1942 και πως ο Στάλιν ήθελε μια αυτοκρατορία και για να έχει ασφάλεια μα και για να έχει τους πόρους των χωρών που καθυπόταξε στη σοβιετική σφαίρα (Βαλτικές χώρες, Πολωνία ως τη Βουλγαρία και χώρες της Κεντρικής Ασίας).
Πολλοί διανοούμενοι Μαρξιστές στη Γαλλία και Ιταλία και αλλού είδαν πως το σοβιετικό μοντέλο δεν είχε πολλή σχέση με τον Μαρξ και διαχώρισαν τη θέση τους. Ο σοβιετικός σοσιαλισμός-κομμουνισμός ήταν ένα άνισο οικονομικό σύστημα που ανάπτυσσε κι ενίσχυε τους τομείς που θα εξασφάλιζαν τη διαιώνιση του καθεστώτος και θ’ ανταγωνιζόταν τη Δύση. Η καταπίεση του λαού στην ΕΣΣΔ και των άλλων δορυφόρων δεν ήταν πλέον απαραίτητη για την ασφάλεια της κομμουνιστικής δήθεν ΕΣΣΔ.
Εντούτοις εκατομμύρια έμειναν παραπλανημένοι (τέτοιοι υπάρχουν ακόμα και στην εποχή μας˙ αλλά σαφώς πιο λίγοι) και στη δεκαετία 1960. Ούτε η βίαιη καταπίεση με τανκς στην Ουγγαρία (1956: φωτό αριστερά) και αργότερα στη Τσεχοσλοβακία του Ντούμπτσεκ 1968 (δεξιά), ούτε η αποσταλινοποίηση του Χρουστσόφ (ιδίως μετά την Ομιλία του κεκλεισμένων των θυρών το 1956 που απαξίωσε πλήρως τον Στάλιν) είχε σημαντική επίδραση ευρύτερα. Τώρα υπήρχε η ανάπτυξη των διαστημικών προγραμμάτων και οι Σοβιετικοί φαίνονταν να προηγούνται κάπως.
Τώρα όμως υπήρχαν και οι αδέσμευτες χώρες. Να οι Νεχρού Ινδίας, Νκρούμαχ Γκάνας, Νάσερ Αιγύπτου, Σουκάρνο Ινδονησίας και Τίτο Γιουγκοσλαβίας.
Αυτές όλες είχαν ηγέτες δικτάτορες και απολυταρχικά καθεστώτα. Μόνο ο Sukarno της Ινδονησίας καθαιρέθηκε από την προεδρεία το 1967 από άλλον δικτάτορα, μα φιλο-Δυτικό, τον Suharto, και πέθανε σε περιορισμό στην κατοικία του το 1970. Οι άλλοι όλοι έμειναν στην εξουσία ως τον θάνατό τους – ο Νεχρού, ο Νκρούμαχ, ο Νάσερ και ο Τίτο. Υπήρξαν και μικρότερες χώρες (π.χ. η Κύπρος του Μακαρίου) που έκλιναν προς μια αδέσμευτη πολιτική. Ως επί το πλείστον, όμως, αυτές ήθελαν την ανεξαρτησία τους και δέχονταν υποστήριξη στα Ηνωμένα Έθνη και υλική βοήθεια από την ΕΣΣΔ, που ήλπιζε να προωθηθούν μέσω αυτών των αδέσμευτων οι δικές της επιδιώξεις και τα δικά της συμφέροντα. Έτσι προωθήθηκαν το κίνημα του Μονομερούς Αφοπλισμού στη Δύση, η ανάδυση του Παλαιστινιακού θέματος και άλλα.
Μα στη δεκαετία 1980 η σοβιετική ελίτ άρχισε να βλέπει καθαρά πλέον τα ελαττώματα και τις αδυναμίες στο σοβιετικό καθεστώς. Όπως τόνισε ο Βρετανός σοβιετολόγος Archie Brown, μα και άλλοι, η ανάπτυξη της σοσιαλιστικής κοινωνίας παραπέρα χρειαζόταν πλέον την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, όπως π.χ. του Διαδικτύου.
Αυτή η ανάγκη οδήγησε στη Γκλασνόστ και Περεστρόικα του Γκορμπατσόφ. Διότι χρειάζονταν εκπαιδευμένοι, εξειδικευμένοι τεχνοκράτες που θα εφάρμοζαν στην ΕΣΣΔ τη συσσωρευμένη και διευρυνόμενη γνώση των Δυτικών. Χρειάζονταν και οι γλώσσες τους. Αγγλικά κυρίως μα και Γαλλικά και Γερμανικά όχι μόνο για τους σοβιετικούς κατασκόπους και πράκτορες μα για τους διευθυντές, επιστήμονες, καθηγητές, οικονομολόγους και όλους τους τεχνοκράτες.
Κι έτσι ήρθαν οι μεγάλες και αναπόφευκτες αλλαγές.
Αφενός οι λαοί γενικά έβλεπαν πλέον πως το σοβιετικό καθεστώς δεν ήταν ο πολλά υποσχόμενος κομμουνισμός. Ήταν ακόμα ένα καθεστώς με τρομερές αδυναμίες, χειρότερες και από το καπιταλιστικό που τουλάχιστον αναπτυσσόταν πάρα τις κρίσεις του, αξεπέραστο από την ΕΣΣΔ.
Αφετέρου οι ίδιοι οι σοβιετικοί ελίτ έβλεπαν πόσο πίσω από τη Δύση ήταν σε όλους τους τομείς της οικονομίας, των επιστημών, των τεχνών και του πολιτισμού (στην ευρύτερη του έννοια).
Η κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος ήρθε σαν φυσική συνέπεια των εξελίξεων στον Δυτικό κόσμο και των δικών του αδυναμιών.
