Νικόδημος για τον Τζουάνγκ Τζου
1. Ο Shao Tzi (Ελλιπής κατανόηση) ρώτησε τον Tai Kong Diao (=Εξισωτής): “Πώς το μικρό χωριό γίνεται κοινωνία;” Κι εκείνος απάντησε:
“Το μικρό χωριό απλώνεται σε κάθε κατεύθυνση ενώνοντας σε 10 επώνυμα 100 ονόματα (1), δηλαδή άτομα και οικογένειες να ζουν με συμφωνημένα έθιμα. Διαφορετικά στοιχεία οργανώνονται σε ενιαία ολότητα. Χωρίς ενότητα σκορπούν σε διαφορές”.
(1) Στην αρχαία Κίνα οι κάτοικοι μιας περιοχής έπαιρναν ένα επώνυμο, δοσμένο από τον Άρχοντα/Βασιλιά. Οι γονείς έδιναν όνομα χωριστό σε κάθε παιδί. Όταν πάλι κάποιος εντασσόταν στη Δημόσια Διοίκηση έπαιρνε νέο όνομα. Γι αυτό συχνά οι άνθρωποι είχαν πολλά ονόματα ενώ το ίδιο επώνυμο το είχαν χωρίς να είναι συγγενείς.
Αν εστιάζουμε σε ένα από τα πολλά μέρη του αλόγου δεν δείχνουμε το άλογο καθαυτό. Όταν το άλογο είναι μπροστά μας, παρότι απαρτίζεται από πολλά μέρη το λέμε “άλογο”. Ομοίως λόφος και βουνό ψηλώνουν καθώς σωρεύεται στρώμα με στρώμα χώματος. Ομοίως ο Yangtse κι ο Κίτρινος Ποταμός μαζεύουν νερό από διαφορετικά παραποτάμια και γίνονται μεγάλα.
Έτσι και ο μεγάλος άνθρωπος συνδυάζει μέσα του σε μια ενότητα δεξιότητες διαφορετικών ατόμων και βλέπει το κάθε μέρος στην Ολότητα. Έτσι όταν εισέρχονται ξένες ιδέες τις δέχεται μα δεν προσκολλιέται. Κι όταν δικές του ιδέες αναβρύζουν και είναι ορθές δεν μειώνει άλλους.
2. Οι τέσσερις εποχές έχουν η καθεμιά διαφορετικό χαρακτήρα, μα ο Ουρανός δεν ευνοεί τη μια ή την άλλη κι έτσι ολοκληρώνεται το έτος. Οι πέντε τάξεις του Δημοσίου έχουν διαφορετικές λειτουργίες μα ο Άρχοντας δεν δείχνει προτίμηση κι έτσι το Έθνος κυβερνιέται ορθά. (2)
(2) Εδώ μερικοί μεταφράζουν: Οι 5 αισθήσεις λειτουργούν διαφορετικά μα ο άνθρωπος δεν προτιμά μια ή άλλη κι έτσι το σύνολο εργάζεται σωστά.
Στη διπλωματική πολιτική [ή ευγένεια] και την πολεμική [ή βαναυσότητα] ο μεγαλόψυχος δεν δείχνει προτίμηση επίσης κι έτσι κυριαρχεί παντού ορθότητα ενέργειας.
Όλα τα μύρια όντα έχουν την ιδιαίτερη φύση και λειτουργία τους μα το Τάο δεν μεροληπτεί για το ένα ή το άλλο κι έτσι δεν κατηγοριοποιείται. Καθώς δεν κατηγοριοποιείται, το ίδιο δεν κάνει τίποτα και καθώς δεν κάνει τίποτα όλα γίνονται από τη φύση.
3. Η κάθε εποχή έχει τέλος και αρχή. Κάθε περίοδος, κάθε γενιά, έχει μεταμόρφωση και αλλαγή. Καλοτυχία και κακοτυχία εναλλάσσονται φέρνοντας ευχαρίστηση εδώ και δυστυχία εκεί.
Πεισματικά ακολουθώντας μια αντίληψη κάποτε παίρνεις την ορθή κατεύθυνση, άλλοτε πας στη λανθασμένη. Είναι όμως σαν την περίπτωση της ζούγκλας όπου τόσα διαφορετικά φυτά βλασταίνουν φτιάχνοντας το ενιαίο περιβάλλον. Ή όπως στο ψηλό βουνό, βλέπεις δέντρα και βράχια να συγκατοικούν στο ίδιο έδαφος.
Έτσι, λέμε, και το μικρό χωριό απλώνεται, γίνεται ενιαία κοινωνία.
4. Ο Shao Tzi ρώτησε: “Δεν θα μπορούσαμε αυτό να το ονομάσουμε έκφραση του Τάο;”
“Όχι. Καθόλου!” απάντησε ο Tai Kong Diao. “Η δημιουργία είναι όλη πολύ παραπάνω από 10.000 όντα. Μιλάμε για ‘Μύρια Όντα’ εννοώντας το σύμπαν, μα μόνο επειδή ‘μύρια’ είναι μεγάλος αριθμός και βολικός. Έτσι χρησιμοποιούμε τους όρους ‘Ουρανός και Γη’ για να καταδείξουμε μεγαλύτερους κόσμους. Επίσης Yang και Yin για να καταδείξουμε τις βαθύτερες ενέργειες της δημιουργίας.
Το δε Τάο τα συμπεριλαμβάνει όλα όντας κοινό σε όλα. Χάριν ευκολίας μπορούμε να πούμε ‘μεγάλη’ και την ενότητα της κοινωνίας. Μα πώς θα συγκρίνουμε αυτήν που έχει όνομα και μορφή με το Τάο. Συγκρίσεις είναι χρήσιμες για τόσες αριθμήσεις και κατηγορίες όντων, παρότι τα όντα υπάρχουν και δίχως αυτές, μα δεν ισχύει για το Τάο συζήτηση του είδους ‘αυτό είναι άλογο, εκείνο σκύλος.’ Είναι μεγάλη η διαφορά μεταξύ εκδηλωμένων όντων και Τάο!” (3)
(3) Ακολούθησα εδώ τη γραμμή του H. Giles ως πιο λογική και συνεπή.
5. Ο Shao Tzi επανήλθε: “Από πού λοιπόν γεννήθηκαν τα μύρια όντα στον κόσμο μας με τις 4 κατευθύνσεις [βορράς, ανατολή, νότος, δύση], τον Ουρανό από πάνω και τη γη από κάτω;” [Τώρα εδώ έχουμε 6 περιοχές ύπαρξης – ίσως 6 διαστάσεις.]
Ο Tai Kong Diao απάντησε:
“Yang και Yin φωτίζουν, επενεργούν και ρυθμίζουν το ένα το άλλο. Οι 4 εποχές εναλλάσσονται, γεννούν και καταλύουν η μια την άλλη. Αρέσκειες κι απέχθειες ελκύουν κι απωθούν διαδοχικά. Έτσι εγείρεται και η συνένωση αρσενικού και θηλυκού στον φυσικό της κύκλο [έλξης, ένωσης, χωρισμού]. Ασφάλεια και κίνδυνος εύκολα εναλλάσσονται. Καλοτυχία και κακοτυχία έρχονται πότε η μια πότε η άλλη. Ένταση κι ανάπαυση διώχνουν η μια την άλλη όπως μάζεμα και σκόρπισμα. Απόψεις της πραγματικότητας είναι αυτά κι όλα μπορούν να παρατηρηθούν – μορφή και όνομα να καταγραφούν
Εγγενής σε όλα τα φαινόμενα είναι η εναλλαγή και τα επηρεάζει η διαδοχή. Φθάνοντας στο ένα άκρο γίνεται αναστροφή και νέο αρχίνημα στη συμπλήρωση: είναι κι αυτά στη φύση των πραγμάτων.
Όμως αυτά είναι τα όρια του υλικού μας κόσμου, εκεί που φθάνει και η γνώση μας των ονομάτων. Ο μαθητής του Τάο δεν κυνηγά τις διαδικασίες αυτές εκεί που τελειώνουν, ούτε πισωγυρίζει να εντοπίσει το αρχίνημά τους. Εδώ η συζήτηση τελειώνει!”
6. “Ο Ji Zhen (= Φυσικές Εποχές) πρεσβεύει πως δεν υπάρχει νοημοσύνη που δημιουργεί [= δηλαδή το Τυχαίο]” είπε ο Shao Tzi, “μα ο Jie Zi (= Γνώστης της Γέννησης) πρεσβεύει πως κάποια δύναμη δημιούργησε τα πάντα. Ποια από τις δύο σχολές που συνεχίζουν να φιλονικούν έχει την ορθή άποψη και ποια την εσφαλμένη;”
“Κοκόρια κράζουν και σκύλοι γαυγίζουν”, απάντησε ο Tai Kong Diao. “Όλοι το γνωρίζουν. Μα παρότι αυτά είναι πασίγνωστα, ακόμα και οι λόγιοι δεν ξέρουν πως εξελίχθηκαν έτσι τα πράγματα, ούτε γιατί οι μεν κακαρίζουν και οι δε γαυγίζουν, ή πώς θα εξελιχθούν μετά. Μπορεί να τα τεμαχίσουν και να τα αναλύσουν φθάνοντας σε κάτι τόσο ελάχιστο που δεν το βλέπεις πια ή τόσο μεγάλο που ο νους δεν το χωράει. Μα λέγοντας ‘Κάτι προώθησε τη δημιουργία’ ή ‘Τίποτα δεν την προώθησε’ μένουμε στο υλικό επίπεδο και τελικά πέφτουμε στο λάθος. Η πρόνοια στο ‘Κάτι την προώθησε’ προϋποθέτει σχεδιαστή [με νοημοσύνη]. ‘Τίποτα δεν την προώθησε’ υπονοεί κενό μα και τυχαίο. Εικάζοντας σχεδιαστή μένουμε στην ευταξία των πραγμάτων. Με το τυχαίο μένουμε στην ανυπαρξία δίχως λόγο.
Μπορούμε να σκεφθούμε και να μιλήσουμε για κείνο που δεν έχει όνομα και υλική μορφή, μα όσο πιο πολύ το συζητάμε τόσο πιο μακριά καταλήγουμε.
Πριν γεννηθούν, τα όντα δεν αρνούνται τη γέννησή τους, δεν προκαλούν σκοτούρα. Και ό,τι έχει αφεθεί ή έχει πια πεθάνει δεν μπορεί να εξεταστεί. Θάνατος και γέννηση δεν είναι τόσο απόμακρα που να χάνεται το μοτίβο τους. Σχεδιαστής κι ανυπαρξία είναι δυο εικασίες. Όταν αναζητάς το αρχίνημα βλέπεις μόνο χρόνο δίχως αρχή. Όταν ψάχνεις εξέλιξη και τέλος βρίσκεις μόνο ατελείωτο χρόνο.
7. Ό,τι δεν έχει αρχίνημα και τέλος, δεν περιγράφεται με λόγια. Οι θεωρίες για σχεδιαστή και το τυχαίο έχουν κάποιο αρχίνημα και τέλος μα είναι θεωρίες.
Το Τάο δεν μπορεί να αποκτηθεί με γνώση ως υπαρκτό ούτε ως ανύπαρκτο.
Η ονομασία “Τάο” είναι κι αυτή μόνο για διευκόλυνση αναφοράς, όχι αληθινή. Οι θεωρίες σχεδιαστή και τυχαίου περιορίζονται στο υλικό πεδίο. Όντας μέθοδος με στρεβλή αρχή πως θα συσχετιστούν με το Απέραντο;
Ακόμα κι όταν οι λέξεις επαρκούν θα βάλουν περιορισμούς στο Τάο, όσα κι αν ειπωθούν. Αν όμως είναι ανεπαρκείς, ρηχές, τότε θα προσδιορίζουν τα πράγματα περιοριστικά.
Όντας πέρα από υπάρξεις και μορφές, το Τάο δεν μεταδίδεται με λόγια. Δεν μεταδίδεται μιλώντας ή μη-μιλώντας. Η υπερβατική του παρουσία συνειδητοποιείται όταν δεν μιλάς, ούτε μέσα σου, μα σωπαίνεις βαθιά.
8. Για τη μετάφραση αυτή του δεύτερου μισού του κεφ. 25, Tse Yang, χρησιμοποίησα 4 ξένες μεταφράσεις, του Legge, του Giles, του Burton Watson και της Nina Correa. Είναι πολλές και σε πολλά σημεία σημαντικές οι διαφορές. Μη γνωρίζοντας Κινέζικα, δεν προσπάθησα να βρω έναν μέσο όρο. Επειδή φαίνεται καθαρά πως υπάρχει αμφισημία σε πολλά σημεία, πήρα ό,τι φαινόταν λογικό και συνεπές. Κάποτε, όχι όμως συχνά, χρησιμοποίησα δυο αποδόσεις.
Αυτό είναι ένα από τα πιο μεστά κείμενα κι ας μην ανήκει στα “Εσωτερικά Κεφάλαια”.
Κατά τον H. Giles (σ.258, Chuang Tzu, Λονδίνο, 1980, Unwin Paperbacks (πρώτη εκδ 1889), κάποιος σχολιαστής Lin Hsi Chung έγραψε “Με αυτό το δοκίμιο στην Κίνα, τι ανάγκη να φέρουν βουδιστικά βιβλία από τη Δύση;”
