1. Οι τελευταίοι άνθρωποι (Letzter Mensch) είναι οι μάζες που ενστερνίζονται τον μηδενισμό με κύριο ενδιαφέρον την καλοπέραση, ασφάλεια, φτηνή διασκέδαση, κουτσομπολιό, «καλούς» τρόπους και πάρε-δώσε. Αναφέρονται πρώτα στον Πρόλογο του Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα και μετά η προσωπικότητά τους αναπτύσσεται, αινιγματικά κάποτε, στα επόμενα κεφάλαια.
Ο Νίτσε βασικά εξετάζει την παρούσα κατάσταση του ανθρώπου και προβλέπει ή προφητεύει προς τα που θα πάει. Συγχρόνως προσφέρει μια κούρα ή καθοδήγηση για την κατεύθυνση και τον προορισμό.
Από τον 16ο αιώνα προχωρούμε στον μοντερνισμό, με τη λογική, την ισονομία, τον ουμανισμό και, κυρίως με την ταχεία ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας έτσι που οι πρότερες κυρίαρχες αξίες μας και η θρησκεία να εκπέσουν και να σβήσουν.
Αλλά ακόμα κι αν επικεντρωθούμε στο «χρήσιμο» πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα «Χρήσιμο για ποιόν και ως προς τι;» Ακόμα και το δόγμα «γνώση για χάρη της γνώσης» (όπως «τέχνη για χάρη της τέχνης») είναι μια τελευταία παγίδα στην παρακμή και το σβήσιμο των παλαιών αξιών.
2. Δεν υπάρχουν «αντικειμενικές» αξίες, ή αξίες ανεξάρτητες από τις επιθυμίες των ανθρώπων. Όταν φύγουν όλες οι αξίες και ηθικές, μένει μόνο η επιθυμία για άμεση καλοπέραση ή άνεση.
Αυτοί τώρα είναι (είμαστε) οι τελευταίοι άνθρωποι. Αυτοί που εγκατέλειψαν κάθε νόημα και ενδιαφέρον για την ύπαρξη. Και αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να διαρκέσει. Η επιπόλαιη, ρηχή αμφίεση χαράς και ζωντάνιας εξαϋλώνεται και η κουφότητα και απελπισία μας καταλαμβάνει. Όσες προσπάθειες και αν καταβάλλουν οι Τελευταίοι Άνθρωποι να διαιωνίσουν τον ευχάριστο τρόπο ζωής τους θα αποτύχουν.
Οι Τελευταίοι Άνθρωποι είναι μικροί και ο κόσμος τους έχει γίνει μικρός – από την επιθυμία τους για καλοπέραση. Δεν θέλουν να είναι φτωχοί μα ούτε να γίνουν πλούσιοι: και τα δυο είναι ανυπόφορα. Κανείς δεν θέλει να κυβερνά πραγματικά και κανείς να υπακούει. Και τα δύο είναι επαχθή. Όλοι θέλουν να είναι ισότιμοι, ίδιοι. Μια αγέλη δίχως ποιμένα!
Νομίζουν πως βρήκαν την ευτυχία!…
3. Δεν έχουν αλλάξει πολλά από την εποχή του Νίτσε (1844-1900). Συζητείστε με τους φίλους, συναδέλφους, συγγενείς, γνωστούς. Θα δείτε πως δεν ενδιαφέρονται για το νόημα της ζωής, για τον σκοπό της ύπαρξης, για τίποτα πέρα από το να καλοπερνούν – σπίτι, οικογένεια, δουλειά, διακοπές, διασκέδαση! Μα κανείς δεν ξέρει τι είναι καλό και κακό – εκτός από τον Δημιουργικό Άνθρωπο.
Ίσως κι εσείς να είστε ένας Letzter Mensch! Αν δεν είστε, σίγουρα περιβάλλεστε από αυτούς που κάνουν τα πάντα μικρά!
Ποια είναι η λύση;
Η λύση είναι ο Übermensch, ο υπεράνθρωπος.
Ο υπεράνθρωπος, όχι όμως ο Κλαρκ Κεντ των κόμιξ, ο άνθρωπος ατσάλι. Είναι ο Νέος Άνθρωπος που δεν χρειάζεται τις παλιές αξίες, την παλαιά ηθική. Διότι έχει Νου πανίσχυρο και Νόηση διευρυμένη και διαπεραστική, βούληση σταθερή και βαθιά Αυτοσυνειδησία. Δημιουργεί τις δικές του αξίες.
4. Ο Νίτσε έχει δίκιο, βέβαια, διότι όντως ένας πνευματικός υπεράνθρωπος είναι η λογική συνέχεια του μικρού, τελευταίου, καινού μαζανθρώπου.
Μα κάνει και λάθος εδώ. Διότι ο άνθρωπος σύμφωνα με άλλες διδασκαλίες ξεκίνησε ως υπεράνθρωπος και ξέπεσε από την υψηλή εκείνη κατάσταση στην κατάσταση του τελευταίου, του αδύναμου, αυταπατώμενου ανθρώπου…
Ναι, το έσχατο νόημα της ζωής είναι να ξεπεραστεί η τωρινή οντότητα και να προχωρήσει μια ανέλιξη σε ανώτερο Ον, λέει ο Νίτσε, όχι σε μια τυχαία, συμπτωματική διαδικασία, μα ως αποτέλεσμα θέλησης του ίδιου.
Αυτό βέβαια γίνεται βαθμιαία στην Αιώνια Επανεμφάνιση (=Αέναη επιστροφή/επανάληψη) όπου με την μετενσωμάτωση η ζωή επαναλαμβάνεται μα κάθε φορά με πιο εκλεπτυσμένη ψυχοσύνθεση, πιο εξυψωμένη οντότητα και συνειδησία.
5. Κι εδώ κάνει λάθη ο Νίτσε. Ούτε η ιδέα του Übermensch υπερανθρώπου, ούτε η ιδέα της Αέναης Επανάληψης είναι καθαρά δικές του. Άσχετα με τα όσα γράφουν βιογράφοι και σχολιαστές φιλόσοφοι, ο Νίτσε τις δανείστηκε από την αποκρυφιστική λογοτεχνία. Απλώς κανείς δεν έκανε τον κόπο να ερευνήσει το θέμα.
Αλλά στον βαθμό που κατανοούσε αυτές τις ιδέες καλώς τις δημοσιοποίησε, έστω και με λάθη.
«Θέλω να διδάξω στον άνθρωπο το νόημα της ύπαρξής του: αυτό είναι ο υπεράνθρωπος, ο κεραυνός του σκοτεινού σύννεφου άνθρωπος…
Είναι ο άνθρωπος ένα σκοινί πάνω από μια άβυσσο, ένα επικίνδυνο πέρασμα…
Αποτελεί μια γέφυρα… μια μετάβαση…».
