1. Ο Peter Hay, περιβαλλοντολόγος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τασμανίας έγραψε: «Η σωρευτική επίδραση [περιβαλλοντικών μελετών] είναι να υπονομεύσει την απλουστευτική (reductionist: αναγωγική, μειωτική, μινιμαλιστική) επιστήμη διότι δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε πλέον πιστευτά πως η γνώση ενυπάρχει στην κατανόηση των συστατικών μελών μόνο των βιοφυσικών συστημάτων». (Main Currents in Western Environmental Thought, 2002 Barnes & Noble).
Η «απλουστευτική επιστήμη» αναφέρεται στην επιστημονική μέθοδο και το φιλοσοφικό της θεμέλιο όπου η «ύλη» θεωρείται να είναι η βάση της ύπαρξης και ο υλικός κόσμος η πραγματικότητα που, σαν μια μεγάλη μηχανή, μπορεί να αναλυθεί στα μικρότερα συστατικά μέρη της. Κάθε φαινόμενο στον κόσμο, όσο πολύπλοκο κι αν φαίνεται, μπορεί να απλουστευθεί αναλυτικά στα συστατικά δομικά στοιχεία του και τις διασυνδέσεις και αλληλεπιδράσεις τους.
Αυτός ο απλουστευτισμός (reductionism: αναγωγισμός ή μειωτισμός) έχει περάσει τόσο βαθιά και ολοκληρωτικά σχεδόν στην κουλτούρα μας που έχει ταυτιστεί πλήρως με την επιστημονική μέθοδο και νοοτροπία. Αυτή η απλουστευτική προσέγγιση αποδείχτηκε γόνιμη σε πολλά πεδία, μα τώρα πολλοί επιστήμονες, όχι μόνο περιβαλλοντολόγοι και οικολόγοι, μα και φυσικοί και βιολόγοι το βρίσκουν περιοριστικό για την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης σχετικά με την πραγματικότητα.
2. Προτού προχωρήσω με τις ενστάσεις ορισμένων επιστημόνων όπως ο Peter Hay, θα εξετάσω μερικές πτυχές της ανάδυσης της νέας επιστημονικής μεθοδολογίας και νοοτροπίας στον 15ο αιώνα, 16ο και 17ο.
Μια από τις πρώτες μεγάλες ανατροπές στη σκέψη των λογίων της αναγεννησιακής εποχής ήταν η ανακάλυψη της Αμερικής στα τέλη του 15ου αιώνα (Κολόμβος 1494). Οι άνθρωποι ταράχτηκαν έντονα διότι τώρα έπρεπε να εγκαταλείψουν πολλές από τις αξιοσέβαστες αυθεντίες τους.
Ο αστρονόμος και γεωγράφος Πτολεμαίος (2ος αιώνας κ.ε. Αίγυπτος) είχε καθορίσει πως μόνο 3 ήπειροι μπορούσαν να υπάρχουν (Ευρώπη, Αφρική και Ασία). Τον ακολούθησαν οι χριστιανοί λόγιοι από τον άγιο Αυγουστίνο κι έπειτα με το σκεπτικό πως, αν υπήρχαν κι άλλες από κάτω τους, οι άνθρωποι θα περπατούσαν ανάποδα – κάτι αδύνατο μάλλον!
3. Νωρίτερα είχαν έρθει οι μεταφράσεις του Πλάτωνα με τα στερεά και τις μαθηματικές αρμονίες του (Τίμαιος κλπ.) και κείμενα για τον Γαληνό (πειράματα στην ανατομία και φυσιολογία) και τον Αρχιμήδη (μηχανική, φυσική).
Παράλληλα με τα πρακτικά ζητήματα μαθηματικών, φυσιολογίας και μηχανικής, ήρθαν και τα κείμενα του Ερμή του Τρισμέγιστου που τότε θεωρήθηκε σύγχρονος του Μωυσή και μεγάλος μύστης και προφήτης. Αυτά έδιναν μια αφήγηση της δημιουργίας διαφορετική (όχι όμως αντίθετη) από τη βιβλική και παρουσίαζαν τον άνθρωπο όντως πλασμένο κατ’ εικόνα και ομοίωση και ικανό με την κατάλληλη παιδεία (επιμόρφωση, σήμερα) να επανέλθει στην πρότερη θεϊκή κατάστασή του. Μα ανέφεραν επίσης αλχημικές διεργασίες που θα διάνοιγαν τα μυστικά της φύσης και θα παρήγαγαν ζηλευτά πλούτη.
Μεταφραστής των πλατωνικών κι ερμητικών κειμένων ήταν ο Μαρσίλιο Φιτσίνο που με την παρότρυνση και βοήθεια του Κόζιμο ντε Μέντιτσι ίδρυσε την Πλατωνική Ακαδημία μέλη της οποίας έγιναν οι περισσότεροι προεξέχοντες λόγιοι της Φλωρεντίας.
Ένας νεαρός Πολωνός φοιτητής επισκέφθηκε την Ιταλία στην στροφή του αιώνα, επηρεάστηκε βαθιά από το νέο ρεύμα και όταν επέστρεψε στη χώρα του ασχολήθηκε επισταμένα με τις ανακολουθίες του αστρονομικού συστήματος του Πτολεμαίου το οποίο επικρατούσε για 1.300 έτη. Ήταν ο N. Copernicus!
4. Ο Nicolaus Copernicus πέθανε το 1543 λίγο πριν την έκδοση του βιβλίου του De Revolutionibus Orbium Coelestium libri VI (Έξι βιβλία περί των περιστροφών των Ουράνιων Σφαιρών).
Ήταν ένα επαναστατικό βιβλίο που εισήγαγε τη μεγάλη και συνεχιζόμενη επιστημονική επανάσταση με τις αναρίθμητες επιπτώσεις της στη μεταγενέστερη ανάπτυξη της ανθρώπινης ζωής.
Ο Κοπέρνικος τόλμησε να ανατρέψει το υπερχιλιόχρονο πρότυπο των ουρανών της αυθεντίας του Πτολεμαίου – ένα μοντέλο που είχαν αποδεχθεί σε απλούστερη μορφή νωρίτερα άλλες αυθεντίες όπως ο Αριστοτέλης και ο Αρχιμήδης και οι εκκλησιαστικοί Πατέρες.
Έβγαλε τη Γη από το κέντρο και μετά, βάζοντας τον ήλιο εκεί, έβαλε τη Γη και τους άλλους πλανήτες να περιφέρονται γύρω του! Και για να μετριάσει το σοκ έγραψε σε στυλ πλατωνικό, ανέφερε τον Ερμή Τρισμέγιστο και τον Αρίσταρχο τον Σάμιο που στον 3ο αιώνα πκε είχε προτείνει την ηλιοκεντρική θεωρία (την οποία απέρριψαν οι φυσικοί της εποχής) και αφιέρωσε το βιβλίο στον Πάπα Πίο Γ΄.
Έτσι γεννήθηκε το ηλιοκεντρικό και ορθό ουράνιο σύστημα.
5. Ο Κοπέρνικος δεν έλυσε όλα τα προβλήματα που υπήρχαν στο γεωκεντρικό σύστημα του Πτολεμαίου. Έμεινε μάλιστα η αλγεινή εντύπωση πως υπήρχε κάποιο λάθος αφού ο Θεός, που δημιούργησε τα πάντα με σοφία για κάποιο σκοπό, άφηνε τη Γη, (με την κορωνίδα της δημιουργίας, τον άνθρωπο) να περιφέρεται μάλλον άσκοπα στο σκοτεινό διαστημικό κενό.
Ακολούθησαν οι Tycho Brahe, Johannes Kepler και Galileo Galilei, οι οποίοι διόρθωσαν τα λάθη, γέμισαν τα κενά και τις ελλείψεις και βελτίωσαν το σύστημα.
Ο δε Kepler χρησιμοποίησε την ανακάλυψη του William Gilbert πως η Γη είναι ένας γιγάντιος μαγνήτης για να εξηγήσει πως η μαγνητική δύναμη του ήλιου ωθούσε και κρατούσε τους πλανήτες στην τροχιά τους.
Θα επανέλθω.
