1. Το κύτταρο παρομοιάζεται συχνά με τον άνθρωπο, ένα άτομο.
Υπάρχουν περίπου 200 είδη κυττάρων που χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιεί κάποιος. Μια πρώτη βασική διάκριση είναι ανάμεσα σε αυτά που δεν έχουν πυρήνα (κάρυο) και λέγονται προκαρυωτικά και αυτά που έχουν πυρήνα και λέγονται ευκαρυωτικά (= προ – ή ευ – καρυώτες).
Τα προκαρυωτικά είναι, σύμφωνα με τη γενική θεώρηση, τα παλαιότερα είδη (κυρίως βακτήρια) και τα ευκαρυωτικά είναι μεταγενέστερα.
Ένας ευκαρυωτικός οργανισμός (μια αμοιβάδα πχ) περιέχει τα αντίστοιχα λειτουργικά όργανα του ανθρώπου όπως το νευρικό σύστημα, το πεπτικό, το αναπνευστικό, απεκκριτικό, κυκλοφοριακό, αναπαραγωγικό, μυϊκό κ.λπ.
Γι’ αυτό παρομοιάζεται με τον ανθρώπινο οργανισμό. Και φυσικά αυτά όλα τα συστήματα προϋποθέτουν νοημοσύνη, όπως και στον άνθρωπο.
2. Σε ποιο όργανο εδράζει ο όποιος βαθμός νοημοσύνης στο κύτταρο;
Μέχρι τη δεκαετία 1990 πιστευόταν (και από πολλούς βιολόγους ακόμα πιστεύεται) πως ο έλεγχος και η ρύθμιση, δηλαδή η νοημοσύνη, έχει την έδρα της στον πυρήνα και δη στον διάσημο διπλό έλικα του DNA.
Αυτή όμως η αντίληψη έχει αμφισβητηθεί για πολλούς και διάφορους λόγους.
Ένα προκαρυωτικό βακτήριο έχει κάποιο DNA για αναπαραγωγή μα αυτό δεν κυβερνά όλες τις άλλες λειτουργίες του μικρο-οργανισμού. Το βακτήριο ωστόσο εκδηλώνει όλες τις βασικές λειτουργίες της ζωής όπως ο πιο πολύπλοκος οργανισμός του ευκαρυωτικού κυττάρου. Και αυτό τρώει, αναπνέει, χωνεύει, απεκκρίνει απόβλητα. Αντιλαμβάνεται που υπάρχει τροφή και προωθείται προς αυτήν. Ομοίως αντιλαμβάνεται τοξικά στοιχεία ή επικίνδυνα αρπακτικά και απομακρύνεται ή χρησιμοποιεί αμυντικές διαδικασίες για να επιβιώσει.
Με άλλα λόγια έχει και αυτό κάποιον βασικό βαθμό νοημοσύνης.
3. Στα τέλη της δεκαετίας 1980 ξεκίνησε η χαρτογράφηση όλων των γονιδίων στον άνθρωπο, το περίφημο Human Genome Project, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2003. Προτού τελειώσει, όμως, φάνηκε κάτι εκπληκτικό εκεί που οι βιολόγοι περίμεναν πάνω από 100.000 γονίδια συνολικά, στην πραγματικότητα ανιχνεύθηκαν περίπου 25.500.
Αυτό έδειξε πως η ανωτερότητα του ανθρώπινου οργανισμού δεν βασιζόταν πάνω στον αριθμό γονιδίων. Δεύτερη έκπληξη.
Υπάρχει ένα πρωτόγονο σκουλήκι που λέγεται Caenorhabditis: το σώμα του έχει 969 κύτταρα και ο εγκέφαλός του 302 περίπου – στρογγυλεμένο σύνολο 1.270. Το γονιδιακό σύστημα αυτού του ταπεινότατου σκουληκιού έχει περίπου 24.000 γονίδια. Ο ανθρώπινος οργανισμός με τα 50 τρις κύτταρα περιέχει μόλις 1.500 γονίδια παραπάνω! Τρίτη έκπληξη!
Τα δε ταπεινά ποντίκια που τόσο περιφρονούμε έχουν περίπου τον ίδιο αριθμό γονιδίων με εμάς!
4. Η απουσία πυρήνα στα προκαρυωτικά και η παρουσία νοημοσύνης (§2) δείχνει πως η έδρα δεν είναι ο πυρήνας (ούτε και το υποτονικό DNA που πλέει στο κυτόπλασμα ενός προκαρυωτικού).
Ο D. Baltimore, γενετιστής βιολόγος με Νόμπελ (1975), έγραψε το 2001 ότι είναι φανερό πως η ανωτερότητα και πολυπλοκότητά μας δεν οφείλεται σε περισσότερα κύτταρα ή γονίδια : «Για να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητά μας, τη πολυποίκιλη συμπεριφορά, την ικανότητα να παράγουμε συνειδητές πράξεις, τον αξιοσημείωτο σωματικό μας συντονισμό… τη μάθηση και μνημοσύνη μας… θα πρέπει να περιμένουμε το μέλλον.» («Our genome unveiled – Ο γενετικός κώδικάς μας ξεσκεπασμένος» 2001 Nature 409, 814-816.)
Υπάρχει μια ακόμα πλευρά άξια προσοχής. Ένα ευκαρυωτικό κύτταρο μπορεί να χάσει τον πυρήνα του ολόκληρο και να συνεχίσει να ζει (να τρώει, να απεκκρίνει, να κινείται και να επικοινωνεί με άλλα κύτταρα) ως και δυο μήνες. Αλλά χωρίς τα γονίδια του πυρήνα, δεν μπορούν να αναπαραχθούν: ο διπλός έλικας χωρίζεται στα δύο κι έτσι το ένα κύτταρο παράγει δυο. Επίσης δίχως αυτά, δεν μπορούν να παραχθούν πρωτεΐνες που χάνονται ή σακατεύονται και αυτές οι βλάβες προκαλούν δυσλειτουργίες που επιφέρουν τον θάνατο του κυττάρου.
5. Αν όμως αφαιρεθεί ή βλαφθεί ανεπανόρθωτα η μεμβράνη που εμπεριέχει το κυτόπλασμα με τον πυρήνα, το κύτταρο πεθαίνει σχεδόν αμέσως.
Επομένως μερικοί βιολόγοι τώρα θεωρούν πως η μεμβράνη με τις οργανωμένες πρωτεΐνες της είναι ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα, η έδρα της νοημοσύνης του κυττάρου.
Η μεμβράνη έχει πρωτεΐνες που δρουν ως αισθητήρια όργανα, υποδοχείς ή δέκτες, καθώς, σαν αντένες, δέχονται επιδράσεις (χημικά, ακτινοβολίες και άλλες ενέργειες) από το περιβάλλον. Το κύτταρο πεθαίνει ακόμα και αν αυτές οι πρωτεΐνες μόνο καταστραφούν.
Τα κοινά εγχειρίδια δίνουν μάλλον επιφανειακές περιγραφές των δομών και των πιο φανερών λειτουργιών αυτών των κύριων μεμβρανικών πρωτεϊνών (ή ουσιωδών Integral Membrane Proteins). Αλλά οι γενετιστές, μοριακοί βιολόγοι, παραδέχονται πως ακόμα δεν γνωρίζουν πολλά για αυτές.
