1. Ο W.H. Auden (1907-73) έγραψε μερικά πολύ ωραία ποιήματα και ήταν καθηγητής ποίησης στην Οξφόρδη (Αγγλία) 1956-61. Το 1938, Δεκέμβριο, έγραψε το Musée des Beaux Arts (Μουσείο/Πινακοθήκη Καλών Τεχνών) όταν είδε στην Πινακοθήκη στις Βρυξέλες (Musées Royaux…) τον πίνακα του Pieter Bruegel Τοπίο με την πτώση του Ικάρου (περ. 1560) όπου ο Ίκαρος πέφτει μια ηλιόλουστη μέρα στη θάλασσα: μόνο τα πόδια του φαίνονται στην κάτω δεξιά γωνία (το σώμα του έχει βυθιστεί) και γύρω στη θάλασσα 5 πλεούμενα τουλάχιστον ταξιδεύουν αμέριμνα, όπως ένας ψαράς (ίσως) ψαρεύει, ένας βοσκός φυλάει τα πρόβατά του, ένας γεωργός οργώνει και ο ήλιος λάμπει εκτυφλωτικά. Κανείς δεν δίνει σημασία στον Ίκαρο που πνίγεται! Κι έτσι ο Όντεν γράφει:
About suffering they were never wrong,
The old Masters.
In Breughel’s Icarus, for instance: how everything turns away
Quite leisurely from the disaster;
(Για τον ανθρώπινο πόνο ποτέ δεν έκαναν λάθος
οι Παλαιοί Μάστερ
Στον [πίνακα] Ίκαρος του Μπρούγκελ π.χ. πώς τα πάντα στρέφονται
αβίαστα μακριά από τη συμφορά)
2. Όλοι οι Παλαιοί Μεγάλοι Μάστερ γνώριζαν καλά την ανθρώπινη κατάσταση – ποιητές σαν τον Όμηρο και τον Αισχύλο, τους Άγγλους Τσώσερ και Γουόρντσγουορθ, ζωγράφοι σαν τον Νταβίντσι, Μπρούγκελ και Ρέμπραντ, γλύπτες σας τον Φειδία και τον Μιχαήλ Άγγελο, μουσικοί σαν τον Βιβάλντι και Μότσαρτ κλπ.
Ναι, υπάρχει αυτή η αδιαφορία που επισημαίνουν οι πολλοί στον πίνακα του Μπρούγκελ. Μα είναι μόνο αδιαφορία;… Κοιτάξτε υπομονετικά τη σκηνή!
Μήπως είναι και μια αίσθηση δικαιοσύνης συμπαντικής; Ο κάθε άνθρωπος (και ο Ίκαρος που πνίγεται), το κάθε στοιχείο, το κάθε φαινόμενο – όλα είναι στην ορθή θέση τους. Γιατί δηλαδή θα έπρεπε να αναστατωθούν οι άνθρωποι και ο ήλιος και η θάλασσα επειδή πνιγόταν ο Ίκαρος;
Μάλλον αυτή είναι η ανώτερη κατανόηση των Παλαιών Μάστερ: ότι εμείς φεύγουμε όταν έρθει η ώρα μα ο κόσμος συνεχίζει. Και δεν αναφέρομαι στην παράβαση του Ίκαρου να ανέβει πιο κοντά στον ήλιο, ενώ ο πατέρας του Δαίδαλος δεν έπαθε τίποτα!
3. Προς τα τέλη Νοεμβρίου ανέβηκε το θεατρικό Ρινόκερος του Γαλλορουμάνου Ιονέσκο που πήρε δημοσιότητα καθώς παραιτήθηκε από τον πρωταγωνιστικό ρόλο ο πρωταγωνιστής διότι, είπε, η Τέχνη δεν πρέπει να περιορίζεται στους εμβολιασμένους μόνο, είναι για όλους. Ίσως και για όσους δεν ενδιαφέρονται ούτε στο ελάχιστο!
Τέτοιοι είναι οι σύγχρονοι καλλιτέχνες σε κάθε Τέχνη – επιπόλαιοι και ψυχοπλακωτικοί με αδημονία και λαχτάρα να προβληθούν πλατιά.
Μα και ο Ιονέσκο στα έργα του δεν δείχνει την ίδια κατανόηση με τους Παλαιούς Μάστερ. Είναι και αυτός (μετα-)μοντέρνος. Παίρνω ένα απόσπασμα από την παράσταση (1981) του έργου “Αμεδαίος ή Πώς να το ξεφορτωθούμε”, στο Εθνικό Θέατρο τότε.
“Καμιά κοινωνία δεν κατάφερε να καταργήσει τη μελαγχολία μας, κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να μας ελευθερώσει από την οδύνη της ζωής, τον φόβο μπροστά στον θάνατο, τη δίψα μας για την τελειότητα.”
4. Βλέπετε και ο Ιονέσκο και εκατομμύρια “δημιουργοί” και “καλλιτέχνες” (ή τεχνίτες του λόγου, της μουσικής, της έρευνας κλπ.) πάσχουν από την μοντέρνα σοσιαλμανία. Από πού κι ως πού η κοινωνία θα καταργήσει την μελαγχολία μας ή οποιαδήποτε πολιτικό σύστημα θα λύσει τα ψυχολογικά μας προβλήματα – οδύνη ζωής, φόβος θανάτου, δίψα για τελειότητα;
Το τελευταίο “δίψα για τελειότητα” είναι ανυπόστατο. Τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων δείχνουν με τον τρόπο ζωής τους να διψούν μόνο για ένα εισόδημα (δίχως δουλειά αν γίνεται) που θα ικανοποιήσει τις ανάγκες τους για διασκέδαση και καλοπέραση. Αυτή μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να συμπεριλαμβάνει και ασχολία και εντρυφή στις “καλές τέχνες” κι εκλαϊκευμένες επιστήμες.
Η τελειότητα είναι παντού γύρω μας. Δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε.
Η μελαγχολία, η οδύνη και ο φόβος είναι δικά μας προσωπικά κατασκευάσματα. Ναι, υπάρχει ο πόνος της σκισμένης σάρκας, του σπασμένου κόκαλου, της καρκινικής διάβρωσης και παρόμοια, μα η οδύνη, μελαγχολία και δυστυχία είναι δικές μας προσωπικές, εθελούσιες επιλογές.
Οι Παλαιοί Μάστερς τα ήξεραν αυτά πολύ καλά. Για αυτό ήταν Μάστερ!
