1. Ο Γιόγκας έχει οκτώ διαιρέσεις (aṣṭāṅga-yoga) είπαμε. Τα 8 μέρη περιγράφονται στο 2ο κεφάλαιο.
Το 1ο μέρος είναι yama (γιάμα) ‘εξωτερική ρύθμιση’ ή συμπεριφορά στην κοινωνική ζωή. Οι ρυθμίσεις είναι 5:
α) ahiṃsā ‘δεν βλάπτουμε’· β) satya ‘λέμε την αλήθεια’· γ) asteya ‘δεν κλέβουμε’· δ) brahmacarya ‘δεν νοθεύουμε σχέσεις, ουσίες, θεσμούς’· ε) aparigraha ‘δεν αρπάζουμε ή συσσωρεύουμε’: αβλάβεια, αλήθεια, τιμιότητα, αγνότητα και λιτότητα. (Ο αναγνώστης θα προσέξει ασφαλώς την ομοιότητα με τις 5 από τις 10 Εντολές του Μωϋσή στην Παλαιά Διαθήκη: Ου φονεύσεις, ψευδομαρτυρήσεις, κλέψεις, μοιχεύσεις, επιθυμήσεις….)
Το 2ο μέρος είναι niyama ‘εσωτερικές διανοητικές και συναισθηματικές ρυθμίσεις’, 5 κι αυτές.
α) ṡauca (προφ shaucha) ‘καθαρότης’ σε σκέψη κι αισθήματα· β) santoṣa (santosha) ‘ικανοποίηση’ με ότι αντιμετωπίζουμε· γ) tapas ‘πνευματική ασκητική’· δ) svādhyāya ‘αυτοεξέταση’ και ‘μελέτη των Γραφών’· ε) īśvarapraṇidhāna ‘αφιέρωση πράξεων και ζωής μας στον Κύριο’. Με άλλα λόγια, ο γιόγκας απαγορεύει την αυτολύπηση, γκρίνια, μιζέρια, οργή, τρομάρα και παρόμοια.
Το 3ο μέρος είναι āsana ‘στάση’. Σήμερα στις κοινές δημοφιλείς οργανώσεις ή σχολές του Γιόγκα οι άνθρωποι ασκούνται στη γυμναστική με δεκάδες στάσεις. Ο Patāñjali λέει μόνο: “Η στάση [σώματος και νου] ας είναι σταθερή και άνετη (ευτυχής)”! Ούτε πριν τον Patāñjali μνημονεύονται γυμναστικές στάσεις. Αυτές είναι, βέβαια, χρήσιμες μα μάλλον άσχετες με την πειθαρχία ανέλιξης που ορίζεται από τα 2 πρώτα στάδια (yama και niyama) και πολλές άλλες πρακτικές που δίνονται στα μέρη 6 -8 και άλλα τμήματα της διδασκαλίας του Πατάντζαλι.
Το 4ο μέρος είναι prāṇāyāma ‘ρύθμιση αναπνοής’. ‘Υπάρχουν ορισμένες πρακτικές αναπνοής αλλά χωρίς γνωστικό δάσκαλο είναι πολύ επικίνδυνες. 2 ή 3 απλές ασκήσεις μόνο είναι χρήσιμες στις μέρες μας για τον μαθητή. Με τον Διαλογισμό (Μέρος 7ο) η αναπνοή θα ρυθμιστεί σιγά σιγά.
Το 5ο μέρος είναι pratyāhāra ‘συγκράτηση αισθήσεων κι επιθυμιών’. Είναι πολύ παράξενο που οι άνθρωποι σήμερα, ειδικά οι «δάσκαλοι» του Γιόγκα δεν κατανοούν πως οι αισθήσεις στρέφονται στα αντικείμενα γύρω εξαιτίας των επιθυμιών και πως μόνο αν συγκρατούνται οι επιθυμίες θα τιθασευτούν και οι αισθήσεις.
Το 6ο μέρος είναι ίσως το κλειδί στην όλη πειθαρχία του Γιόγκα: dhāraṇā ‘επικέντρωση και διατήρηση προσοχής!’ Χωρίς προσοχή δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα καλά και αποτελεσματικά. Η προσοχή φέρει όλες τις δυνάμεις του ανθρώπου και όπου επικεντρώνεται εκεί συγκεντρώνονται και αυτές – σωματικές, διανοητικές κι αισθηματικές. Παραδόξως προτιμάμε την αφηρημάδα…
Το 7ο μέρος είναι dhyāna ‘διαλογισμός’. Σήμερα διαδίδονται πολλά είδη διαλογισμού από διάφορους άσχετους: τα περισσότερα είναι ασκήσεις φαντασιώσεων. Μόνο ένα είδος έχει αποτελεσματικότητα και οδηγεί μακρόχρονα και φυσικά σε πνευματική ανάπτυξη. Αυτό έχει 3 βοηθητικές πρακτικές – και αυτά όλα μαθαίνονται σε ειδικές Σχολές.
Το 8ο μέρος είναι samādhi ‘συγχώνευση ή συνένωση’ με τον αληθινό Εαυτό. Αυτή επέρχεται με την εμβάθυνση στον διαλογισμό. Αλλά ο μαθητής πρέπει να ασκεί τον νου στο να θυμάται την παρουσία του Εαυτού στα πάντα όσο το δυνατό περισσότερο.
2. (Αυτό είναι ένα παλαιότερο άρθρο, το 105. Φιλοσοφία: Γιόγκας (Β’), το οποίο ξανάγραψα μετά από ένα σχόλιο που ήρθε αρχές Μαρτίου, 2020. Το διεύρυνα για καλύτερη κατανόηση.)
Όλες αυτές οι πρακτικές αφορούν, όπως είναι φανερό, τον νου και αποσκοπούν στην εκλέπτυνση και ησυχία του νου. Στο 1.2 λέγεται ‘Ο Γιόγκας είναι η κατάπαυση των διακυμάνσεων της νόησης’ (yogaś-cittanivṛttiḥ).
Με το πλήρες γαλήνεμα της νόησης ο Εαυτός παρουσιάζεται και παραμένει σταθερά ως έσχατος Θεατής (1.3-4). Αυτή η πρακτική είναι η ανέλιξη.
Στην πορεία ο μαθητής συναντά πολλά και ποικίλα εμπόδια (antarāya), περισπάσεις και ταραχές (vikṣepa) της νόησης όπως ψυχικές διαταραχές, αδράνεια, αυτοδικαίωση, εμμονές, κατακρίσεις, μοχθηρία, συκοφαντία, φθόνο, ψευδαπάτη κλπ. (1.30 vikṣepa, styāna, pramāda, bhrānti, κλπ).
Όλα αυτά τα εμπόδια, οι περισπάσεις και ταραχές συγκεντρώνονται σε 5 δυσχέρειες (kléśa: 2.3-9) [Θεληματική] άγνοια (avidyā), που είναι το πεδίο όπου ξεφυτρώνουν οι άλλες 4 – εγωισμός ή ξεχωριστή ύπαρξη (asmitā), προσκόλληση ή πάθιασμα (rāga), απέχθεια ή μίσος (dveṣa κι εμμονή για την εγκόσμια ζωή (abhiniveśa).
Οι πρακτικές της πειθαρχίας δίνονται για να ξεπεραστούν τα εμπόδια και οι δυσχέρειες.
3. Το βασικό εμπόδιο είναι η επιθυμία/ευχή (āśis) που κινητοποιεί νου και σώμα σε πράξεις (karma: 4.10) οι οποίες κάποτε ικανοποιούν μα γεννούν νέες επιθυμίες και κάποτε δεν ικανοποιούν, οπότε γεννούν δυσαρέσκεια, κατήφεια ή οργή και πάλι νέες επιθυμίες. Κι έτσι παράγεται η αλυσίδα μετενσωματώσεων κι εμπειρίας (jāti-antara-pariṇāma) στην οποία μένουμε σκλαβωμένοι κυνηγώντας την ικανοποίηση.
Προϋποθέσεις είναι παραδόξως πάλι επιθυμία, τώρα όμως για την ανέλιξη σε Αυτοσυνειδησία, αλλά και ειλικρίνεια στις προσπάθειες (όχι μόνο όσα μας αρέσουν), μαθητεία σε σχολή και δάσκαλο και μακρόχρονη πειθαρχία.
Κλειδί στην ανέλιξη αυτή είναι η πειθαρχία dhāraṇā που είναι η επικέντρωση και διατήρηση/κράτηση της προσοχής σε ένα σημείο (3.1). Επίσης διαλογισμός dhyāna (3.2) και η αφοσίωση μας με αφιέρωση των πράξεων και διαθέσεών μας στον Ύψιστο (2.32, 45).
Με αυτές (και άλλες) πρακτικές και διάκριση παραμερίζει κάποιος τα διάφορα εμπόδια.
Τότε φθάνει στην ύψιστη κατάσταση kaivalya ‘μοναχικότητα’ όπου ο Εαυτός γνωρίζει και είναι ο Εαυτός σε απόλυτη ενότητα, γνώση κι ευτυχία, μένοντας παντού και πάντα ενσυνείδητος Θεατής δίχως παθιάσματα, προσκολλήσεις και δυστυχία (2.25, 3.50, 55, 4.26, 34).
