Ο τίτλος αποσκοπεί στην ανακάλυψη/επισήμανση της πηγής των ηθικών συστημάτων ή εντολών όπως “Ου φονεύσεις, ου κλέψεις” κ.λπ.
Πολλοί αποδέχονται πως αυτές οι διατυπώσεις δόθηκαν από μια ανώτερη Δύναμη, τον ίδιο τον Θεό και Δημιουργό του σύμπαντος, αλλά πολλοί άλλοι (όλο και περισσότεροι) το αμφισβητούν χωρίς να αμφισβητούν την αναγκαιότητα για την πολιτική, κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων κι ένα σύστημα ηθικής που να διευκολύνει τη συμβίωση.
Ξόδεψα πολύ χρόνο ερευνώντας το θέμα στο Διαδίκτυο στα Ελληνικά μα δεν βρήκα πολλά βοηθήματα, αν και υπάρχουν πολλά άρθρα και μελέτες περί Ηθικής και της ιστορίας ηθικών διατυπώσεων. Επίσης πολλές δημοσιεύσεις για πλήρη αιτιολόγηση δικαστικών (και δη ποινικών) αποφάσεων. Στην Αγγλική αντίθετα, υπάρχει πληθώρα δημοσιευμένων μελετών.
Ηθική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ερευνά και διατυπώνει τη φύση και αξία των εννοιών καλού, ορθού και πρέποντος που οι πολίτες και γενικά οι άνθρωποι ακολουθούν κι εφαρμόζουν στη συμπεριφορά τους και των αντιθέτων, δηλαδή κακού, λάθους και απρεπούς που οι πολίτες και γενικά οι άνθρωποι αποφεύγουν, καθώς και τις γενικές αρχές που δικαιολογούν τέτοιες ηθικές εφαρμογές στη συμπεριφορά. Αυτή είναι μια προσέγγιση. Υπάρχουν άλλες.
Η κρίσιμη ερώτηση μετά είναι: Πώς ορίζεται το καλό κ.λπ. και το αντίθετο και ποιες είναι οι γενικές ή βασικές αξίες που το αιτιολογούν; Για παράδειγμα, η μοιχεία, η συζυγική απιστία θεωρείται “κακό” διότι, πολλοί έχουν ισχυριστεί, διασπά την οικογενειακή ενότητα. (Υπάρχουν και άλλες αξίες.) Μα εδώ αμέσως ακολουθεί το ερώτημα – Γιατί να θεωρείται “καλό” η οικογενειακή ενότητα; Ποια η αιτιολογία εδώ;
Αλλά δεν υπάρχει πανανθρώπινη συμφωνία πάνω σε αυτά τα θέματα. Παρότι έχουν δοθεί απαντήσεις και αυτές έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανθρώπινη συμπεριφορά στην ιστορία, σε πολλές περιπτώσεις οι εξηγήσεις, απαντήσεις και ορισμοί, διαφέρουν από εποχή σε εποχή και από χώρα σε χώρα.
Σίγουρα η νομοθεσία στις πλείστες πολιτισμένες χώρες απαγορεύει τον φόνο συμπολιτών ή ομοεθνών. Μα εξίσου δεν απαγορεύει τη θανάτωση ξένων, μη ομοεθνών, σε μια σύρραξη. Συχνά δε στη γνωστή μας ιστορική περίοδο υπήρξαν πολλοί εμφύλιοι πόλεμοι και πόλεμοι μεταξύ σεχτών κι αιρέσεων στην ίδια θρησκεία – όπως οι χριστιανοί μεταξύ τους (και εικονομάχοι του Βυζαντίου) κ.λπ.
Δεν υπάρχει παγκόσμια ενότητα, παγκόσμια ενιαία βούληση. Στην εποχή μας, τέλη 20ου και αρχές 21ου αιώνα, ακόμα και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα κράτη μέλη δεν ομονοούν για πολλά κρίσιμα θέματα και δεν παίρνουν αποφάσεις σημαντικές για το σύνολο ενώ σε πολλά ζητήματα διαφορετικά κράτη μέλη ακολουθούν διαφορετικές, ιδιαίτερες προσεγγίσεις για δικό τους συμφέρον. Όπως σε μια οικογένεια συχνά τα παιδιά ακολουθούν δικές τους ξεχωριστές επιλογές και ιδιαίτερες κατευθύνσεις.
Από το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έγινε φανερό πως υπάρχουν πραγματικές, σοβαρές απειλές για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους: υπερπληθυσμός, πυρηνικά όπλα, ρύπανση περιβάλλοντος, υπερθέρμανση. Υπάρχει και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και άλλοι παγκόσμιοι δήθεν οργανισμοί Εμπορίου, Υγείας, κ.λπ., μα αυτοί χρησιμοποιούνται από τις μεγάλες Δυνάμεις, ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία για να προωθούν δικά τους συμφέροντα και να υπονομεύουν όπου συμφέρει τα συμφέροντα των άλλων.
Φιλόσοφοι έχουν γράψει χιλιάδες σελίδες αναπτύσσοντας ή καταρρίπτοντας συστήματα και γνώμες ηθικής αιτιολόγησης ή δικαίωσης. Π.χ. δεχόμαστε πως ηθικοί κανόνες (κάνε αυτό, μην κάνεις εκείνο!) προέρχονται από μια ανώτερη Δύναμη που θεωρείται ύψιστη Αυθεντία, ή από ένα παραδοσιακό πλαίσιο που ισχύει για αιώνες στην κοινωνία μας, ή την αρχή του μεγαλύτερου καλού για τους περισσότερους, ή κάποιο άλλο σύστημα αξιών και αρχών.
Μα, τελικά, χρειάζεται μια αιτιολόγηση; Αυτό ρωτούν πολλοί διανοούμενοι στις μέρες μας.
Άλλοι πάλι υιοθετούν σταθερά τη θέση – “Κάνω αυτό που είναι ωφέλιμο για μένα”. Ή τη θέση “Γιατί να μην κάνω ό,τι θέλω αφού η ελευθερία και αυτονομία του προσώπου είναι υπέρτατες αξίες;”
Θα πρέπει να επανέλθω.
