Φιλ187: Ψυχολογία ξανά (2)

1. Ο Αυγουστίνος της Ιππώνος (354-430), άγιος της Δυτικής Εκκλησίας, ξεκίνησε τη φιλοσοφική του έρευνα με τη βεβαιότητα του ατόμου για την ύπαρξή του…

Ο Επίκτητος, σκλάβος που ελευθερώθηκε (50-130) διέκρινε αυτά που εξαρτώνται από μας (αποφάσεις κρίσεις, συναισθήματα) και αυτά που δεν εξαρτώνται από μας πλήρως (υγεία, πλούτος, κοινωνική θέση)…

Ο Μαρκούζε, Γερμανός στοχαστής (1898-1979), ονειρεύεται έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι («μονοδιάστατοι» και ανίκανοι στην καταναλωτική κοινωνία να κρίνουν) θα μπορούν να ικανοποιούν όλες τις τάσεις τους …

Ο Πλάτων (427-347 πκχ) δίδαξε, ανάμεσα σε πολλά άλλα, την ηθική μα και τη δομή του ψυχισμού (λογικό, θυμικό, επιθυμητικό).

Ο Ζ. Π. Σαρτρ (1905- 90) παρουσίασε, ανάμεσα σε άλλα, τον φόβο του ανθρώπου μπροστά στην ίδια την ελευθερία του.

Ο Τζον Χόγκλαντ, Αμερικανός του πανεπιστημίου του Σικάγο (1945- ) ασχολείται κυρίως με την φιλοσοφία του νου και τη γνωσιακή διαδικασία.

2. Αυτοί όλοι θεωρούνται «φιλόσοφοι» μα ερευνούν τη ψυχοσύνθεση και τις λειτουργίες του νου του ανθρώπου. Έτσι και σήμερα όπως πολύ παλαιότερα η φιλοσοφία συνδέεται με την ψυχολογία. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει φιλοσοφία δίχως κάποια σχέση με την ψυχολογία.

Το μόνο πρόβλημα είναι πως φιλόσοφοι και ψυχολόγοι ασχολούνται με τον ψυχολογικό κόσμο άλλων ανθρώπων. Έτσι λειτουργούν οι πανεπιστημιακοί, εκτός ίσως από ελάχιστες εξαιρέσεις όπως ο William James, αδελφός του νοβελίστα Henry James, που και αυτός (1892-1910) πολύ λίγο επιδόθηκε στην αυτοεξέταση παρότι την προώθησε στο Varieties of Religious Experience.

Το πρόβλημα είναι ανυπέρβλητο δίχως αυτοεξέταση τακτική και πειθαρχημένη και μάλιστα υπό την καθοδήγηση κάποιου που γνωρίζει περισσότερα για το θέμα.

3. Η εξέταση της ψυχής (ή του νου) άλλων ανθρώπων έχει δυσκολίες αφού δεν μπορούμε να εισδύσουμε στον εσωτερικό τους κόσμο. Όσα και να πουν ή να γράψουν μπορεί να είναι ψέματα. Και οι εκφράσεις του προσώπου ή οι κινήσεις του σώματος μπορεί να είναι προμελετημένες σαν προσποιήσεις ηθοποιού.

Μόνο αν έχεις εισδύσει στον δικό σου νου θα μπορείς ίσως να γνωρίζεις και τον νου των άλλων, και μόνο στο βαθμό που γνωρίζεις τον δικό σου.

Γι’ αυτό νοιώθουμε τόσο μόνοι, ξεχωριστοί και ξένοι. Δεν έχουμε αληθινή επαφή με άλλους, εκτός από σπάνιες στιγμές. Δεν γνωρίζουμε καλά τον δικό μας εσωτερικό κόσμο (πως λειτουργούν επιθυμίες, διαθέσεις, κρίσεις, συγκινήσεις κλπ.) κι έτσι δεν γνωρίζουμε ούτε τον ψυχισμό των άλλων.

Είναι πολύ παράξενο το να μην θέλουμε να εξετάσουμε τις νοητικές μας λειτουργίες και να αρκούμαστε στο είδος αυτόματης, μηχανικής δράσης, ή μάλλον αντίδρασης, δίχως ουσιαστική επίγνωση και πραγματικό έλεγχο.

4. Υποθέτω πως υπάρχουν δύο τουλάχιστον λόγοι για την απέχθειά μας. Ο ένας είναι η συνήθεια να κινούμαστε με αυτόν τον μηχανικό τρόπο. Ο άλλος είναι μια έντονη διστακτικότητα ή απροθυμία διότι βλέπουμε μεταβλητότητα και σύγχυση καθώς σκέψεις, διαθέσεις, συγκινήσεις κλπ αλλάζουν κάποτε και διαδέχεται η μια την άλλη πολύ γρήγορα.

Άλλη δύσκολη άποψη που συναντάμε είναι βασικές αντιφάσεις.

Λέγεται πως έχουμε συμπλέγματα, πως έχουμε κάποιο κόμπλεξ – ή πολλά. Και πράγματι κάποτε νιώθουμε ανίκανοι, κρετίνοι, χαμένοι. Άλλοτε το αντίθετο: νοιώθουμε ισχυρή αυτοπεποίθηση, ευστάθεια, δύναμη – που όμως μπορεί εύκολα να εξατμισθεί και να παρουσιαστεί αβεβαιότητα, υποχωρητικότητα, μιζέρια, φόβος.

Αυτή η διάθεση αβεβαιότητας ή και ανικανότητας, αδυναμίας και φόβου, είναι πολύ κοινή, εμφανίζεται συχνά στους ανθρώπους. Αλλά υπάρχουν και άλλες διαθέσεις ανάμεσα στις δύο ακραίες.

Δεν ξέρουμε πως σχηματίστηκαν, τι τις διατηρεί, γιατί δεν μπορούμε να είμαστε μόνο γεμάτοι αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, δύναμη κι ευστάθεια.

5. Όσοι έχουν οικονομική ευρωστία και νοιώθουν αβέβαιοι, αδύναμοι, απαισιόδοξοι και συνεχώς ξεγελασμένοι και χαμένοι στον επιχειρηματικό (ή και άλλο) τομέα, ζητούν βοήθεια από ψυχαναλυτές – ή κάποιου είδους ψυχολόγους.

Κάθονται στη συνεδρία κι εξομολογούνται πως νοιώθουν αποτυχημένοι καθώς μια φωνή στο νου τους λέει «είμαι ανίκανος, φοβιτσιάρης, χαμένος, δεν αξίζω» και παρόμοια. Και όντως νοιώθουν τέτοια συναισθήματα να πλημυρίζουν τον νου τους.

Ο ψυχολόγος τους λέει να αλλάξουν μήκος κύματος και σταθμό και να ακούνε διαφορετική φωνή: «Είμαι αδίστακτος, ηγέτης, πολεμιστής, νικητής, ασυναγώνιστος» !

Κάποτε πιάνει για λίγο και ο άνθρωπος νιώθει «βελτίωση».

Μα οι άλλες φωνές που μειώνουν καταδικάζουν, εξευτελίζουν, δεν έχουν εξαφανιστεί. Απλώς σωπαίνουν για λίγο και σύντομα ξαναρχίζουν να ψιθυρίζουν το τροπάρι τους και μετά να το προωθούν δυνατότερα.

Είναι πολύ παράξενο που οι άνθρωποι δεν έχουμε τον έλεγχο του νου μας, παρότι όπως είπε και ο Επίκτητος, οι διαθέσεις αυτές εξαρτώνται από μάς. Κανείς δεν μπορεί να μας βοηθήσει αληθινά αν εμείς δεν γνωρίσουμε την ψυχοσύνθεσή μας.