Όπως είναι γνωστό, στην Ελληνική Μυθολογία ο αρχιτέκτονας ή τεχνοκράτης κατασκευαστής των θεών είναι ο Ήφαιστος. Ο Πλάτων αργότερα στον Τίμαιο παρουσιάζει τον Δημιουργό να σχεδιάζει και να οικοδομεί το σύμπαν και όλους τους κόσμους με όλα τα πλάσματα.
Στην Παλαιά Διαθήκη, βέβαια, ο Θεός είναι ο δημιουργός, ο κατασκευάσας ή ποιήσας, και η πλάση λέγεται και «κτί-ση». Και ο Παύλος στην Προς Εβραίους Επιστολή, 11.10: “τεχνίτης και δημιουργός ο Θεός”.
Εδώ θα εξετάσω έναν άλλο Αρχιτέκτονα, τον Κατασκευαστή των πάντων, τον Viśvakarman (ή Vishwakarma) στη Βεδική Παράδοση.
Στην Ινδία οι αρχιτέκτονες, κατασκευαστές, μηχανικοί και τεχνοκράτες αποδέχονται την προέλευση της τέχνης τους από τους Βέδες, τα πανάρχαια Κείμενα Αποκάλυψης. Η αρχιτεκτονική των ναών βασίζεται σε κείμενα όπως Sthāpatya-Veda, Bṛhat-samhitā, Vastu S̍āstra κλπ.: αυτά όλα διατυπώνουν τις οδηγίες που δόθηκαν στους οραματιστές συγγραφείς από τον ίδιο τον Viśvakarman. Ενσωματώνουν στοιχεία ιερής Γεωμετρίας και Αστρονομίας, έτσι που οι ναοί να αντιπροσωπεύουν σε μικρόκοσμο το σύμπαν με τα τρία επίπεδά του – το υλικό, το λεπτό και το αιτιακό – μα και τον Άνθρωπο με το υλικό σώμα του, το νοητικό και το πνευματικό αντίστοιχα.
Αυτός ο Αρχιτέκτονας εορτάζεται μέσα στον Σεπτέμβριο, οπότε οι αρχιτέκτονες, μηχανικοί, κατασκευαστές, οικοδόμοι κλπ., συμμετέχουν σε λατρευτικές τελετές. Σε αυτές τις τελετουργίες δεσμεύονται να αυξήσουν την παραγωγή τους και να κάνουν καινοτομίες με νέες μεθόδους και μορφές, πάντα μέσα στα πλαίσια των παλιών παραδοσιακών κανόνων τους. Κάνουν επίσης αγαθοεργίες μοιράζοντας αγαθά και τρόφιμα στους στερημένους.
Υπάρχουν και άλλοι Θεοί–δημιουργοί στο Βεδικό πάνθεον (Tvaṣṭṛ, Brahmā κλπ.) μα ο καθένας παρουσιάζεται να έχει τις ιδιαίτερες δυνάμεις και λειτουργίες του και όλοι θεωρούνται να είναι εκδηλώσεις του απερινόητου Απολύτου, δηλαδή το Ένα από το οποίο προέρχονται τα πάντα.
Το Viśvakarma είναι επίθετο που δίνεται και στον θεό Ίντρα (Indra=ελλην. άνδρα-) του κεραυνού και στον θεό Σούρια (Sūrya=ελλην. ήλιο-) του ήλιου, μα γίνεται το όνομα του θεού-κατασκευαστή σε δυο πανάρχαιους ύμνους (Ṛigveda 10.81 και 82). Και στους δυο παρουσιάζεται ως γλύπτης, ξυλουργός και σιδηρουργός επίσης, και δημιουργικό πνεύμα, καθώς περιγράφονται οι δημιουργικές ενέργειες και τα υλικά που (μεταφορικά) χρησιμοποιεί. Στην πραγματικότητα, όμως, ο υμνωδός θέτει ερωτήματα:
Ποια υλικά, ποια ξύλα ή άλλα πράγματα χρησιμοποίησε; Πού στεκόταν όταν σχεδίαζε και κατασκεύαζε τον ουρανό, τη γη και τους ενδιάμεσους κόσμους;
Έτσι, σε πρώτη όψη, προσωποποιείται ως ανθρωπόμορφος με μάτια, χέρια και πόδια παντού, εποπτεύοντας και διευθετώντας τα πάντα. (Η εικόνα είναι ενός σύγχρονου καλλιτέχνη, του Bijay Biswal, που παρέρχεται την παντοδύναμη πνευματική υπόσταση στον 2ο ύμνο.)
Μα στον δεύτερο ύμνο (10.82) τονίζεται περισσότερο η θεϊκή του υπόσταση και μάλιστα λέγεται να είναι μέγας σε νοημοσύνη και δύναμη και ύψιστη εποπτεία. Ήδη στον πρώτο ύμνο λέγεται πως ο ίδιος είναι Κύριος του Λόγου (ή Ομιλίας) και ο ίδιος (η ουσία του) θυσιάζεται, δηλαδή διαχέεται και γίνεται οι κόσμοι. Δεν πλάθει εκ του μηδενός, από το τίποτα, όπως ισχυρίζονται πολύ άκομψα οι χριστιανοί θεολόγοι.
Εκείνος είναι ο Πατέρας που ονομάτισε όλους τους θεούς κι έβαλε τάξη στο σύμπαν, γνωρίζοντας και διευθετώντας όλες τις μορφές.
Εκείνος είναι πέρα από τον ουρανό και τη γη και τους θεούς, εκεί όπου το φως ήταν ακόμα αδιαχώριστο από το σκοτάδι, εκεί όπου τα όρια γης και ουρανού επίσης ήταν αδιαχώριστα.
Εκείνος είναι το σπέρμα στον ομφαλό του αγέννητου από όπου όλα τα πλάσματα προέρχονται και από όπου όλα εξαρτώνται.
Δεν μπορείτε να βρείτε/γνωρίσετε εκείνον που αποκύησε (jajāna) αυτά όλα τα όντα. Κάτι άλλο [-η άγνοια-] έχει εγερθεί ανάμεσα σε σας κι εκείνον. Ακόμα και αυτοί που ψάλλουν τους ύμνους, οι καλοπερασάκηδες, περιφέρονται φλυαρώντας παντού, φαύλοι τυλιγμένοι σε ομίχλη.
