Στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης περιγράφει την επίγνωση απλά: “Όταν ένας κοιτά, έχει επίγνωση (ή συναισθάνεται) ότι κοιτά. Όταν ακούει, ότι ακούει. Κι ομοίως με τις άλλες ενέργειες. Υπάρχει κάτι που συναισθάνεται, που έχει επίγνωση” (9.9.1170α).
1. Λέει στον Ιησού ο Πιλάτος “Τι εστίν αλήθεια;” Και λέγοντας αυτό, μετά βγήκε έξω και μίλησε με τους Εβραίους αρχιερείς (Ματθ. 18.38). Το κείμενο αφήνει μια υπόνοια πως ο κυνικός Κυβερνήτης της Ιουδαίας δεν ενδιαφερόταν. Μα μπορεί και να ενδιαφερόταν….
Αλλά τι είναι αλήθεια; Ποια είναι η αλήθεια έστω για την οποία ήρθε στον κόσμο ο Ιησούς για να γίνει μάρτυράς της;
Αυτή τη στιγμή εσύ διαβάζεις αυτήν τη γραμμή – και αυτή είναι μια αλήθεια. Μα είναι τόσο περιορισμένη αφού υπάρχουν και συμβαίνουν τόσα άλλα την ίδια ώρα. Είναι λιγότερη από μισή αλήθεια!
Πολλά, πάρα πολλά έχουν λεχθεί για την “αλήθεια”.
“Να λέγετε την αλήθεια και να μην νοιάζεστε για το ποιος θα ενοχληθεί. Να νοιάζεστε για το ποιοι και πόσοι θα παραπλανηθούν, εξαπατηθούν και καταστραφούν αν δεν την πείτε.” Πολύ σωστά.
“Όποιος λέει την αλήθεια πάντα, ποτέ δεν χρειάζεται να θυμάται τι είπε”, μας πληροφόρησε ο Μαρκ Τουέιν. Πάλι, πολύ σωστά.
“Σπάνια είναι αγνή η αλήθεια και ποτέ απλή” είπε ο Όσκαρ Ουάιλντ.
Ποια είναι η αλήθεια για τη ζωή, για εμάς τους ανθρώπους;
2. Κάποιος ανώνυμος έχει γράψει “Η αλήθεια που αλλάζει δεν είναι αληθινή.”
Είναι ορθό ή τουλάχιστον αποδεκτό αυτό το κριτήριο; Το είδα πρόσφατα στο Διαδίκτυο μα το είχα ακούσει πριν πολλά χρόνια από έναν Ινδό σοφό. Ίσως να το έχει γράψει και ο Πλάτων. Μα δεχόμαστε την αμεταβλητότητα ως βασικό κριτήριο για την αλήθεια;
(Στον κόσμο που ζούμε μόνο η αλλαγή δεν αλλάζει και μόνο η αστάθεια μένει σταθερή – όσο γνωρίζουμε.)
Ο συγγραφέας που ανέφερε αυτήν τη ρήση τη χρησιμοποίησε για να δείξει πως αφού τίποτα δεν μένει αμετάβλητο στη ζωή, στην ύπαρξή μας, τότε δεν υπάρχει τίποτα που να είναι αληθινό. Επομένως, αν υπάρχει ”Η αλήθεια” αυτή πρέπει να είναι κάτι εξωτερικό αφού εμείς αλλάζουμε ακατάπαυστα σ’ ένα συμπαντικό περιβάλλον που συνεχίζει – μα και αυτό αλλάζει! Τα πλάσματα πεθαίνουν˙ τα κτήρια, τα οχήματα και οι άλλες κατασκευές των ανθρώπων φθείρονται˙ δάση χάνονται˙ ποτάμια στεγνώνουν˙ βουνά καταλύονται˙ πλανήτες και ήλιοι διαλύονται˙ νέα ουράνια σώματα γεννιούνται, και ούτω καθ’ εξής. Μόνο το κρύο, σκοτεινό, κενό διάστημα μένει…
3. Ας συλλογιστούμε όμως τον άνθρωπο. Έχει κάτι το οποίο να μένει αναλλοίωτο σε όλη του τη ζωή; Είναι ο άνθρωπος μόνο ένα χοντρό σώμα, κρέας, κόκαλα και τρίχες;
Σε τι αναφερόταν ο Ιησούς όταν είπε “Και θα γνωρίσετε την αλήθεια και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει”; (Ιωάννης 8.32.) Τι γνωρίζουμε πραγματικά;…
Υπάρχει σε κάθε άνθρωπο εκείνο που αντιλαμβάνεται, γνωρίζει, θεάται όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο γύρω, στο σώμα και στον νου του. Το λένε συνειδησία ή επίγνωση, αντιληπτικότητα ή νοημοσύνη. Αυτή η ιδιότητα παραμένει αμετάβλητη από τη γέννηση ως τον θάνατο.
Ο συγγραφέας που ανέφερα στο §2 γράφει πως με τον ύπνο γίνεται αλλαγή στη συνειδητότητά μας – υπονοώντας πως αυτή παύει να υπάρχει. Μα αυτό δεν είναι ορθό. Στον βαθύ ύπνο η συνειδησία ή επίγνωσή μας υπάρχει και λειτουργεί. Γι’ αυτό αν κάποιος μας σπρώξει ξυπνάμε. Μα στον βαθύ ύπνο οι άλλες λειτουργίες μας καταλαγιάζουν κι έτσι δεν υπάρχουν οι συνηθισμένες εντυπώσεις του ξύπνιου και των ονείρων. Γι’ αυτό δεν έχουμε αναμνήσεις από τον βαθύ ύπνο.
Αλλιώς η επίγνωση συνεχίζει να λειτουργεί κανονικά. Μερικά φιλοσοφικά συστήματα λένε πως λειτουργεί και πέρα από τον θάνατο! Μα σίγουρα αυτό δεν το γνωρίζουμε. Όπως δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι αυτή η συνειδησία ή επίγνωση. Για μας είναι λέξεις.
Στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης περιγράφει την επίγνωση απλά: “Όταν ένας κοιτά, έχει επίγνωση (ή συναισθάνεται) ότι κοιτά. Όταν ακούει, ότι ακούει. Κι ομοίως με τις άλλες ενέργειες. Υπάρχει κάτι που συναισθάνεται, που έχει επίγνωση” (9.9.1170α).
Εκείνο το “κάτι” υπάρχει αμετάβλητο σίγουρα από τη γέννηση ως τον θάνατο!
