1. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα κυριαρχούσε στη στόχαση των πανεπιστημιακών ο «λογικός θετικισμός», όπως έγραψα σε προηγούμενα άρθρα, που είναι μια άποψη του «επιστημονισμού», με τη θεώρηση πως οι θετικές επιστήμες και η τεχνολογία θα έλυναν όλα τα προβλήματα και θα έφερναν κάτι σαν επίγειο Παράδεισο ή τη Χρυσή Εποχή του Ησιόδου.
Στις φιλοσοφικές μελέτες επικρατούσε η ιδέα πως η Γλώσσα χρειαζόταν αποσαφήνιση διότι τα φιλοσοφικά προβλήματα οφείλονταν στην κακή χρήση της γλώσσας, στη σύγχυση εννοιών και παρόμοια. Μια νέα, όπως φαινόταν, ιδέα ήταν πως η (κάθε) γλώσσα έχει την επιφανειακή όψη ή δομή της (surface structure) και τη βαθύτερη άποψη ή δομή της (deep structure). Π.χ. έχουμε την τυπική γραμματική σύνταξη και το πραγματικό νόημα μιας πρότασης.
Ο ξυλουργός πριονίζει τη σανίδα (με πριόνι). Εδώ ο ξυλουργός είναι το υποκείμενο, ο δράστης της ενέργειας, του πριονίσματος και η σανίδα είναι το αντικείμενο, που δέχεται την ενέργεια και το πριόνι το σύνεργο με το οποίο γίνεται η όλη δράση.
Η σανίδα πριονίζεται από τον ξυλουργό (με πριόνι). Εδώ η σανίδα είναι το γραμματικό υποκείμενο και ο ξυλουργός είναι, σαν το πριόνι, και αυτός ένα σύνεργο μέσω του οποίου εκτελείται η δράση του πριονίσματος!
Αλλά στο βαθύτερο επίπεδο ο ξυλουργός παραμένει ο δράστης, το αληθινό υποκείμενο που εκτελεί την πράξη.
2. Στην Πραγματεία Λογικο-Φιλοσοφική (1921) ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν δηλώνει στο 4.111 πως «η Φιλοσοφία δεν είναι μια από τις φυσικές επιστήμες» και στο 4.112 πως «η Φιλοσοφία αποσκοπεί στη λογική αποσαφήνιση σκέψεων».
Η αποσαφήνιση σκέψεων απαιτεί οπωσδήποτε μια κριτική εξέταση της χρήσης της γλώσσας, ειδικά στη φιλοσοφική περιοχή όπου συχνότατα «οι προτάσεις και ερωτήσεις είναι όχι ψευδείς μα α-νόητες (unsinning)» (στο 4.003).
Στο 2.0201 – «κάθε σύνθετη πρόταση (ή πρόταση για σύνθετα γεγονότα) μπορεί ν’ αναλυθεί σε προτάσεις (απλές) των μελών έτσι που να περιγράφουν πλήρως τα σύνθετα».
Στο 3.3 «Μόνο η πρόταση έχει νόημα και μόνο στα συμφραζόμενά της μπορεί μια λέξη (ή ονομασία) να έχει νόημα».
Η πραγματικότητα αποτελείται από σύνθετα γεγονότα και σύνθετες καταστάσεις που απαρτίζονται από απλές καταστάσεις που αναλύονται τελικά σε απλά πράγματα. Και τα τρία επίπεδα (σύνθετα, απλά γεγονότα, αντικείμενα) δηλώνονται αντίστοιχα από σύνθετες προτάσεις, απλές και ονόματα. Κι έτσι ο Βιτγκενστάιν διατύπωσε την «απεικονιστική» θεωρία του νοήματος όπου το νόημα μιας λέξης αντιπροσωπεύει/περιγράφει το ον/πράγμα που αναφέρει (π.χ. σκύλος).
Εκτός όμως από ονόματα όπως «σκύλος, σπίτι, στόμα» που απεικονίζουν υλικές μορφές, υπάρχουν και λεκτικά μόρια που απλώς βοηθούν στη σύνταξη προτάσεων, όπως «θα, ή, και, όχι» και παρόμοια, υπάρχουν και λέξεις όπως «Θεός, καλός, ευγενικός» κ.λπ. που δεν εικονίζουν κάτι αισθητό ούτε έχουν βοηθητική λειτουργικότητα αλλά εκφράζουν ή δείχνουν κάποιο βίωμά μας. Αυτές ανήκουν στην σφαίρα του μυστικού και άρρητου: αυτά τα φαινόμενα «δεν μπορούν να καταδειχθούν με λέξεις. Απλώς εκδηλώνονται: είναι ό,τι ανήκει στο(ν) μυστικ(ισμ)ό» 6.522.
Με τέτοιες σκέψεις και αναλύσεις σε στυλ αφοριστικό ο Βιτγκενστάιν νόμισε πως είχε λύσει όλα τα προβλήματα της Φιλοσοφίας! Και δυστυχώς πάμπολλοι ανερμάτιστοι πανεπιστημιακοί το πίστεψαν και το διέδωσαν!
3. Ακολούθησαν και άλλοι γλωσσολόγοι, σαν τον Ν. Τσόμσκι με νέες θεωρήσεις που επιχειρούν να βρουν αντιστοιχία κι εναρμόνιση μεταξύ Γλώσσας και νου – δηλ. όπως επιφανειακό με φαινόμενα και βαθύ με νοούμενα.
Ελάχιστοι γλωσσολόγοι (και φιλόσοφοι) γνώριζαν (ή γνωρίζουν) τις ιδέες κι επισημάνσεις των αρχαίων Ινδών γλωσσολόγων για τη Γλώσσα (και τις σχετικές διατυπώσεις του Πλάτωνα).
Η γραμματική του Πάνινι στη Βεδική Παράδοση αναγνωρίζει πολύ πρακτικά αυτά τα δυο επίπεδα και ξεχωρίζει μέσα σε μια πρόταση τις πτώσεις ονομάτων (vibhakti), ως επιφανεικό επίπεδο, από τις πραγματικές σχέσεις ονομάτων με το ρήμα (kāraka) ως επίπεδο βάθους. Π.χ. «το μήλο φαγώθηκε από τον Άκη» έχει επιφανειακά ως συντακτικό υποκείμενο «το μήλο» (στην ονομαστική πτώση η οποία συνήθως δηλώνει τον δράστη – «ο Άκης τρώει το μήλο»), αλλά το πραγματικό υποκείμενο στο βάθος είναι ο Άκης, ο δράστης που έφαγε το μήλο. ‘Όπως στις 2 προτάσεις στο τμήμα §1.
Σε μια διαφορετική άποψη αυτού του θέματος, όταν ο Πλάτων εξετάζει μια ιδιότητα ή αρετή, όπως, π.χ., το θάρρος (= ανδρεία), καταλήγει όχι στην επιφανειακή έννοια «τολμηρή δράση ενάντια σε κινδύνους», αλλά στην πολύ βαθύτερη και απροσδόκητη έννοια πως είναι μορφή γνώσης.
Ναι, λοιπόν, επιφανειακά ο Βιτγκενστάιν και άλλοι «λογικοί θετικιστές» μοιάζουν να κάνουν καινοτομίες, μα στο βάθος της πραγματικότητας, παλαιότεροι στοχαστές είχαν ήδη προσεγγίσει και υπερβεί αυτά τα δήθεν προβλήματα. Θα επανέλθω.
