Ο υλισμός είναι πολύ διαφορετικός από τον αθεϊσμό. Κάποτε αθεϊσμός συμπεριλαμβάνει και υλισμό. Πολλοί επιστήμονες μπορεί να είναι άθεοι, δεν είναι, όμως, όπως ο βιολόγος Richard Dawkins, και υλιστές καθώς δέχονται ένα πνευματικό επίπεδο που κυβερνά την ύλη.
Ο υλισμός απορρίπτει τον Θεό, οποιονδήποτε Θεό, μα επίσης πρεσβεύει πως η ύλη είναι η Πρωτουσία, Πρωταρχή και Πρωταιτία των πάντων. Δεν μπορεί να δεχτεί πως υπάρχει “πνεύμα” ή “νοημοσύνη” δίχως παρτέρι της την ύλη και, βέβαια, πως η νοημοσύνη (ο νους ή το πνεύμα) προϋπάρχει της ύλης και μάλιστα τη δημιουργεί αφ’ εαυτής!
Ας μη νομίζουμε πως ο υλισμός αυτός είναι καινούριο φαινόμενο, που ξεκίνησε με τη μεγάλη ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας τον 19ο αιώνα. Διατυπώθηκε από αρκετούς στοχαστές στον 17οι αιώνα (π.χ. Hobbes) μα και νωρίτερα στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη. Ο Επίκουρος πήρε τη θεώρηση του Παρμενίδη πως το σύμπαν δεν έχει κενό κι έτσι δεν υπάρχει κίνηση (και τη διαμόρφωσή της από τον Δημόκριτο που ξανάβαλε το κενό και απέδωσε τις ιδιότητες του Ενός του Παρμενίδη σε κάθε άτομο) και παρουσίασε την υλιστική βάση των ατόμων που έχουν κίνηση, κι έτσι, με τις τυχαίες συγκρούσεις τους δημιουργούν τις διάφορες υλικές μορφές. Ο Λατίνος Λουκρήτιος επίσης ήταν υλιστής (De Natura Rerum).
Οι Cārvākas στην Αρχαία Ινδία από τον 6ο αιώνα πκε (ίσως και νωρίτερα) δίδασκαν την προτεραιότητα της ύλης. Λέγονταν και Lokāyatas δηλ. “δάσκαλοι φιλοσοφίας του λαού”. Αυτοί απέρριπταν οτιδήποτε υπερφυσικό – θεούς, δαίμονες, πνεύματα και πνευματικές ιδεολογίες. Δίδασκαν έναν Νατουραλισμό που απέκλειε οποιοδήποτε άυλο, ιδεατό επίπεδο (εκτός, φυσικά, του ανθρώπινου νου) και μεταθανάτια ύπαρξη με συνέπειες καλών και κακών πράξεων. Στον Μεσαίωνα τονίστηκε ο αισθητήριος ηδονισμός και οι υλιστές αφήνονταν στις αισθητήριες απολαύσεις.
Στην εποχή μας επίσης υπάρχουν πολλές σχολές υλισμού με όλες τις διαφορές που εμφανίστηκαν στις διάφορες περιόδους της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, σε Δύση και Ανατολή.
Σε αντίθεση με την αρχαιότητα όπου κάθε μορφή υλισμού ήταν αιρετική και αντικοινωνική, ακόμα κι αν είχε ισχυρές ηθικές αρχές (όπως του Bṛhaspati στην Ινδία και του Επίκουρου στην Ελλάδα), σήμερα δεν υπάρχει αυτό το στίγμα. Απεναντίας, στην πράξη, υλιστές, άθρησκοι και άθεοι αυξάνονται παντού στον κόσμο.
Σήμερα εκτός από την προτεραιότητα (και προΰπαρξη) της ύλης, πολλοί υλιστές στοχαστές που απορρίπτουν μεταθανάτια ύπαρξη και συνέπειες καλών και κακών πράξεων, αναγνωρίζουν ωστόσο την αναγκαιότητα ηθικών κανόνων στη ζωή, αφού η κοινωνική συμβίωση θα ήταν παντελώς ανέφικτη αν δεν υπήρχε κάποια ηθική ρύθμιση στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Θα επανέλθω.
