Φιλ153: Τι είναι φιλοσοφία; (Δ’)

1. Σε προηγούμενα άρθρα της σειράς έδειξα πως σήμερα η ακαδημαϊκή προσέγγιση στη φιλοσοφία είναι γλωσσολογική καθώς οι «φιλόσοφοι» εξετάζουν έννοιες αναλύοντας τη δομή της σκέψης που εκφράζεται σε λέξεις, προτάσεις και αποφάνσεις (propositions) ως επί το πλείστον. Ενίοτε σκέψεις εκδηλώνονται και σε άμεσες πράξεις.

Η τελευταία πρόταση για άμεσες πράξεις περιέχει ένα λάθος.

Η αντίληψη πως μια σκέψη μπορεί να προκαλέσει άμεση δράση χωρίς τη μεσολάβηση γλωσσικής διατύπωσης δεν είναι απόλυτα ορθή. Οι πανεπιστημιακοί χρησιμοποιούν ένα παράδειγμα του Βίτγκενσταϊν (στο Φιλοσοφικές Έρευνες 1.330). Κάποιος, λέει, που γράφει με μολύβι κοιτάζει τη μύτη επισημαίνοντας πως δεν γράφει πολύ καλά μα συνεχίζει να γράφει σηκώνοντας του ώμους. Αυτό θεωρείται από τον Βίτγκενσταϊν και τους άλλους πανεπιστημιακούς ως παράδειγμα πως δεν σκεφτόμαστε μόνο με λέξεις κι έτσι σημασία έχει η σκέψη και όχι η γλώσσα αφού σκέψεις δεν εκφράζονται πάντα σε γλωσσικές μονάδες.

2. ΑΛΛΑ ο ίδιος ο Βίτγκενσταϊν (1889-1951) στο παράδειγμά του γράφει πως ο συγγραφέας «σκέφτεται ξεκάθαρα πως πρέπει να ξύσει το μολύβι μα αποφασίζει πως δεν χρειάζεται να το κάνει διότι γράφει κι έτσι».

Η σκέψη «πρέπει να ξύσω το μολύβι…» κλπ. διατυπώθηκε σε λέξεις κι έτσι έγινε αντιληπτή.

Ναι, ορθά, υπάρχει ένα λεπτότερο επίπεδο νοητικής ενέργειας (ή δράσης) όπου λέξεις δεν χρησιμοποιούνται. Αυτό είναι στην εμπειρία όλων μας, μα δεν έχει μελετηθεί επαρκώς διότι συνδέεται με τα επίπεδα συνειδήσεως και την οντότητα του ανθρώπου. Αυτά δεν μελετώνται παρά μόνο εντελώς επιπόλαια από την ψυχολογία και καθόλου από τη φιλοσοφία.

Αυτά είχαν μελετηθεί και διατυπωθεί με αρκετή ευκρίνεια στην αρχαία Βεδική Παράδοση των Ινδιών.

3. Ένα από τα γνωστότερα αποφθέγματα του Βίτγκενσταϊν είναι «Τα όρια ενός ανθρώπου καθορίζονται από τα όρια της γλώσσας του». Αυτό συνδυάζεται με το «Τα όρια της γλώσσας είναι τα όρια του ανθρώπινου μυαλού. Όσα ξέρω είναι αυτά για τα οποία έχω λέξεις».

Και τα δύο δείχνουν απίστευτη ρηχότητα. Με δύο τρόπους.

Πρώτον, είναι φανερό πως δεν είναι γλωσσολόγος. Δεν έχει, με απλά λόγια, μελετήσει σε βάθος καμιά γλώσσα παρότι γνώριζε άριστα Αγγλικά εκτός από τη μητρική του Γερμανική. Αυτή την άγνοια την καταδείχνουν όλα όσα γράφει φιλοσοφώντας και παίζοντας με τη γλώσσα.

Δεύτερον, δεν ερεύνησε βαθιά και λεπτομερώς τον δικό του νου για να δει πώς πραγματικά λειτουργεί και πώς δημιουργούνται τα όριά του.

Αυτό το δεύτερο δεν είναι του παρόντος και ούτως ή άλλως ο ίδιος ο Βίτγκενσταϊν δεν ενδιαφέρει περισσότερο από το άρθρο στο οποίο εξέτασα τα βασικά στοιχεία των γραπτών του. (154.Φιλοσοφία: L. Wittgenstein και 155. Φιλοσοφία: Λ. Βίτγκενσταϊν (Β’))

4. Στη Βεδική Παράδοση η γλώσσα είναι μεγάλη δημιουργική Θεότητα και στον άνθρωπο παρουσιάζεται σε τέσσερα επίπεδα. Το Κατά Ιωάννη αρχίζει με τη γνωστή ρήση «Εν αρχή ην ο Λόγος…» Στην αρχή ήταν ο Λόγος και αυτός ήταν με τον Θεό και τα πάντα έγιναν μέσω αυτού… και σε αυτόν ήταν η ζωή και η ζωή ήταν το φως των ανθρώπων.

Αλλά κανένα άλλο μέρος στην Καινή Διαθήκη δεν μας λέει τίποτε άλλο για τον Λόγο, δηλαδή τη θεϊκή Γλώσσα. Η Βεδική Παράδοση δίνει λεπτομέρειες. (114. Φιλοσοφία: Βεδική γλωσσολογία και 115. Φιλοσοφία: Βεδική γλωσσολογία (B’))

α) parā: η απέραντη βαθύτατη σιωπή του Λόγου από όπου αρχίζουν όλα.

β) paśyantī: η εποπτεύουσα νοημοσύνη που περιέχει τη γνώση, επιλέγει, αποφασίζει και δίνει κατεύθυνση στην εξέλιξη της φράσης/πρότασης (δίχως λέξεις).

γ) madhyamā: η εκδήλωση της γλώσσας και η διατεταγμένη, αναγνωρίσιμη σύνταξη της μορφής στον νου, η πλήρης έλλογη πρόταση με λέξεις ή εντολή για δράση.

δ) vaikharī: η έκφραση της πρότασης με τα φωνητικά όργανα (ή σε γραφή) ή κίνηση δράσης.

Μόνο το τελευταίο στάδιο είναι έκδηλο, εξωτερικό. Τα άλλα είναι εσωτερικά.

Η μοντέρνα φιλοσοφία ανάλυσης εννοιών κλπ. ασχολείται μόνο με τα στάδια τρία και τέσσερα. Ακουμπά στα τυφλά στο τρία (δηλ. madhyamā, μα δεν το καταλαβαίνει) όταν ασχολείται με τη «γραμματική του βάθους», ή deep structure και παρόμοια.

Θα επανέλθω, διότι «φιλοσοφία» δεν ήταν διόλου, εκτός από τη μοντέρνα ολοσχερή εμπλοκή, γλωσσολογική ανάλυση.