1. Στα δυο προηγούμενα άρθρα έδωσα μια (απλουστευμένη) εικόνα των κύριων αντιλήψεων της φιλοσοφικής θεώρησης του αυστριακού στοχαστή. Στο πρώτο (154.Φιλοσοφία: L. Wittgenstein) επεσήμανα δυο αδυναμίες. Σήμερα εξετάζω πολύ περισσότερες και βασικότερες.
Η πρώτη αφορά την Πραγματεία Λογικο-Φιλοσοφική όπου λέει, όπως θα πει σε μεταγενέστερα έργα, πως υπάρχει δογματισμός στο ότι κάποιες αποφάνσεις/δηλώσεις είναι α-νόητες και συνεπώς αυτο-απορρίπτεται. Πολλοί, κυρίως οπαδοί του Βίτγκενσταϊν που θεωρούν όλες τις δηλώσεις του θεόπεμπτες το βρίσκουν δύσκολο να χωνέψουν αυτή την απόρριψη. Αλλά δεν έχουν παρά να αναλογιστούν την τεράστια αλαζονεία στη σκέψη του Βίτγκενσταϊν (παλαιό γερμανο-αυστριακό γνώρισμα) πως είχε λύσει όλα τα φιλοσοφικά προβλήματα και δεν χρειαζόταν να καταπιαστεί ξανά με τη Φιλοσοφία!
Ο αναγνώστης μπορεί να (ξανα)κοιτάξει το τέλος του άρθρου μου 155. Φιλοσοφία: Λ. Βίτγκενσταϊν (Β’)
2. Στις τελευταίες παρατηρήσεις στην Πραγματεία Λογικο-Φιλοσοφική ο Βίτγκενσταϊν γράφει: “Η εργασία μου συνίσταται σε δυο μέρη – αυτό που παρουσιάζω εδώ κι όλα εκείνα που δεν έγραψα. Ακριβώς το δεύτερο μέρος είναι το σημαντικότερο μέρος.” (Ας σημειωθεί πως ο Βούδας λίγο πριν πεθάνει έλεγε στους μαθητές του πως αυτά που δεν τους είχε πει ήταν πολύ περισσότερα και σπουδαιότερα. Μετά, ο Πλάτων στην 6η Επιστολή του γράφει πως πολλά που δίδασκε προφορικά στην Ακαδημία του δεν συμπεριλήφθηκαν στους Διαλόγους του.)
Αλλά τι είναι εκείνα που δεν έγραψε;… Προφανώς τα μυστικ-ιστικ-ά και άρρητα, εκείνα που εκδηλώνονται αλλά δεν περιγράφονται. (Όπως θα γράφει αργότερα στο Φιλοσοφικές Έρευνες, όταν λες “πονάω” εκδηλώνεις πως νιώθεις κάτι μα δεν το περιγράφεις!)
Εκείνα είναι Αισθητική, Ηθική και Μεταφυσική – που απασχόλησαν εντονότατα τους μεγάλους φιλοσόφους από Πλάτωνα και Αριστοτέλη μέχρι τον Καντ.
3. Μια εκπληκτική προφανής αδυναμία είναι η αναλογία των λέξεων με διαφορετικά εργαλεία και διαφορετικές χρήσεις.
Ο παραλληλισμός δεν στέκει διότι δεν αναφέρεται στην ίδια λειτουργία. Στην περίπτωση των λέξεων, η ίδια λέξη, λέει ο Βίτγκενσταϊν, χρησιμοποιείται διαφορετικά σε διαφορετικά παίγνια (=διαφορετικές συνθήκες από διαφορετικούς ανθρώπους, επαγγελματίες, καλλιτέχνες, πανεπιστημιακούς κ.λπ.). Αυτό δεν συμβαίνει, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, με τα εργαλεία. Δεν χρησιμοποιείς ένα πριόνι για να σκάψεις ή μια τσάπα για να βιδώσεις κάτι!
Η αναλογία δεν είναι διόλου ακριβής.
Κι ερχόμαστε τώρα σε μια γενικότερη ανακρίβεια σχετικά με τη χρήση της γλώσσας και το μπέρδεμα στα φιλοσοφικά προβλήματα.
4. Οπωσδήποτε υπάρχει μεγάλη σύγχυση στον κόσμο εξαιτίας της χαλαρής χρήσης λέξεων και ειδικών τεχνικών όρων – ο μύθος του Πύργου της Βαβέλ.
Αλλά ο Βίτγκενσταϊν (και όσοι τον ακολουθούν ή μελετούν) αναφέρεται σε κάτι άλλο, πολύ πιο εξειδικευμένο. Αναφέρεται στη Φιλοσοφία στη σύγχυση μεταξύ πανεπιστημιακών φιλοσόφων και στα αξεδιάλυτα προβλήματα του κλάδου μελετών τους.
Γράφει π.χ. πως η Φιλοσοφία είναι κριτική της γλώσσας και με την ορθή της ανάλυση γλωσσικών σχημάτων εκθέτει φιλοσοφικές διατυπώσεις που δεν έχουν νόημα και διαλύει το πρόβλημα “το οποίο σημαίνει πως φιλοσοφικά προβλήματα θα εξαφανιστούν παντελώς” (Φιλοσοφικές Έρευνες 133).
Μα παρά τα οριστικά, θεραπευτικά γραπτά του, παρά την ενθουσιώδη ακολουθία του, ακόμα και όσο ζούσε, παρά τα εκατομμύρια τόμων που έχουν γραφτεί και διαλέξεων που έχουν γίνει, φιλοσοφικά προβλήματα υπάρχουν και η ασθένεια του Πύργου της Βαβέλ εξελίσσεται σε πανδημία εντονότατη.
5. Η λέξη “νους” δεν μπορεί να εικονιστεί στον νου μας και δεν επιβεβαιώνεται από αισθητήρια τεκμηρίωση διότι δεν είναι υλικό πράγμα ή πλάσμα (όπως σκούπα ή σκύλος). Εντούτοις, όλοι, ακόμα και ακαλλιέργητοι προλετάριοι, γνωρίζουν πως είναι η δύναμη, ενέργεια, (αόρατη) μηχανή με την οποία σκεφτόμαστε, σχηματίζουμε προτάσεις, υπολογίζουμε, σχεδιάζουμε προγράμματα κ.λπ.
Η ύπαρξη του νου, αυτού του μηχανισμού σκέψης και συχνά καθοδηγητή της δράσης, σχετίζεται με ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, μια σοβαρή διένεξη. Είναι ο νους παράγωγο του σώματος (κι εγκεφάλου συγκεκριμένα) ή το αντίθετο; Μερικοί υποστηρίζουν τη μια άποψη, άλλοι την άλλη. Κι αυτό γίνεται από την απαρχή της Φιλοσοφίας στη Δύση με τους Έλληνες φιλοσόφους.
Επιπλέον, η διαμάχη και σύγχυση βρίσκεται στους ίδιους τους πανεπιστημιακούς φιλοσόφους. Π.χ. αλλιώς αντιλαμβάνεται τη “φιλοσοφία της γλώσσας” ο G. Frege, o B. Russell, o Wittgenstein, o Kripke, o D. Davidson, o Gadamer, o Quine, o Ayer, o Derrida, o Grice και ο Dummett, για να αναφέρω μερικούς νεώτερους. Πολύ πιο διαφορετική και διαφωτιστική όμως είναι η θεώρηση του Bhartṛhari στην αρχαία Ινδία.
6. Όλες αυτές οι διαφορές αντίληψης ανήκουν στο επίπεδο του Εξώτερου κύκλου της ασυνεννοησίας με διαφορετικά επίπεδα μόρφωσης.
Ο Εσωτερισμός λέει πως υπάρχουν επτά επίπεδα ανθρώπου με διαφορετική δύναμη κατανόησης ή συν-είδησης και οντότητας.
Επομένως υπάρχουν επτά επίπεδα θρησκείας, τέχνης, επιστήμης, φιλοσοφίας και, φυσικά, γλώσσας.
Μόνο στο τέταρτο επίπεδο αρχίζει να υπάρχει κάποια πραγματική επικοινωνία και συνεννόηση. Διότι άνθρωποι αυτού του επιπέδου αρχίζουν να έχουν ενσυνείδητη πρόσβαση στην αληθινή δύναμη της γλώσσας που παλαιότερα θεωρούνταν θεά. Και σε αυτό το επίπεδο αναφέρεται ο Bhartrhari.
