Πραγματικά, είναι ν’ απορεί κανείς με την αποχαύνωση στην οποία σήμερα έχουν περιέλθει οι άνθρωποι στον χριστιανικό κόσμο – μια αποχαύνωση που χρόνο με το χρόνο, μέρα με τη μέρα γίνεται ολοένα μεγαλύτερη, πράγμα αναπόφευκτο μιας και καλλιεργείται αδιάλειπτα από δύο πόλους, που αντιμάχονται μεταξύ τους, οδηγούν όμως στις ίδιες ολέθριες συνέπειες. Ο ένας πόλος είναι αυτό που ονομάζουμε εκκλησία και ο άλλος αυτό που ονομάζουμε επιστήμη.
Η αποχαύνωση που προκαλεί η εκκλησία, είτε πρόκειται για την καθολική είτε για την ελληνορωσική είτε για τα διάφορα παρακλάδια του προτεσταντισμού με τις ποικίλες ονομασίες, είναι γνωστή σε όλους και εύκολα αντιληπτή. Στ’ όνομα της αληθινής χριστιανικής πίστης επιχειρεί συστηματικά και πεισματικά να εμφυσήσει έννοιες τελείως ασύμβατες με την κοσμοαντίληψη των σημερινών ανθρώπων, ακόμα και των πιο απαίδευτων, όπως για παράδειγμα τη Δημιουργία μέσα σε έξι ημέρες, την Αγία Τριάδα, την απολύτρωση, την ανάσταση, τα μυστήρια και πολλές άλλες. Τούτο έχει ως συνέπεια, στη μεγάλη πλειονότητά τους, τόσο εκείνοι που ανήκουν στις λεγόμενες μορφωμένες τάξεις όσο κι εκείνοι που απαρτίζουν τα εργατικά στρώματα, να μην είναι σε θέση να ξεχωρίσουν τη θρησκευτική αλήθεια από τα ψέματα που έχουν παρεισδύσει, να έχουν χάσει κάθε πίστη σ’ οποιαδήποτε χριστιανική Εκκλησία και να βρίσκονται σε μια εξαιρετικά αμήχανη για τον άνθρωπο κατάσταση: να μην έχουν καμιά θρησκεία, δηλαδή καμιά εξήγηση για το νόημα και το σκοπό της ζωής, και καμιά εσωτερική πυξίδα.
Αυτό είναι το έργο της εκκλησίας. Έπειτα έρχεται το δόγμα που αποκαλούμε επιστήμη για ν’ αποτελειώσει ό,τι άφησε ημιτελές η εκκλησία. Το δόγμα αυτό λέει ότι ο νόμος που διέπει τη ζωή του ανθρώπου μπορεί και πρέπει να διατυπωθεί σύμφωνα με τους νόμους που παρατηρούμε στον κόσμο γύρω μας, στη φύση. Στον έξω κόσμο λοιπόν, στην εξωτερική φύση, συντελείται η πάλη των έμβιων όντων για επιβίωση, η μεταβολή των ειδών, η εξέλιξη και η πρόοδος – άρα εκεί θα πρέπει ν’ αναζητήσουμε και το νόμο που ορίζει τη ζωή του ανθρώπου· δηλαδή, στην ουσία, αυτό που κάνει ο άνθρωπος ακολουθώντας τα ζωώδη ένστικτά του αυτό οφείλει και να πράττει.
Επομένως, σ’ ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο δεν υπάρχει καμία αντίληψη περί ζωής που ν’ ανταποκρίνεται και στη λογική και στο θρησκευτικό αίσθημα, που ν’ απευθύνεται δηλαδή στον άνθρωπο ως έλλογο ον. Αντίθετα κυριαρχούν αδιέξοδες αντιλήψεις που δεν αφήνουν κανένα περιθώριο στον άνθρωπο να προσεγγίσει τη ζωή ως έλλογο ον. Μόνο έτσι εξηγείται αυτό το εκ πρώτης όψεως παράδοξο φαινόμενο της ύπαρξης, ακόμα και της αναβίωσης στην εποχή μας διάφορων ψευδοχριστιανικών, τελείως αναχρονιστικών δογμάτων, όπως είναι των καθολικών, των λουθηρανών, των βαπτιστών αλλά και τα διάφορα θεοσοφικά, πνευματιστικά και άλλα αλλόκοτα ψευδοθρησκευτικά κινήματα. Ορισμένοι άνθρωποι με ανεπτυγμένη αυτοσυνείδηση διαισθάνονται πόσο εξωφρενικές είναι και πόσες εσωτερικές αντιφάσεις κρύβουν οι κυρίαρχες αντιλήψεις για τη ζωή, την εξέλιξη και την πρόοδο – αυτές δηλαδή οι αντιλήψεις που προβάλλουν ως καλό και ωφέλιμο αυτό που κάνουν όλοι· καθώς όμως δεν έχουν κανένα άλλο σημείο αναφοράς, καταλήγουν να υιοθετούν τις πιο παράξενες, ακόμα και δεισιδαίμονες δοξασίες, οι οποίες ωστόσο προσφέρουν κάποιες απαντήσεις στις βαθύτερες αναζητήσεις της ψυχής.
Αυτές οι επίκαιρες επισημάνσεις έγιναν από τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα Λέων Τολστόι το 1910 στο Περί Τρέλας, Ροές, Αθήνα 2014. Ήδη από το 1901 η Ρωσική Εκκλησία είχε αφορίσει τον διάσημο μυθιστοριογράφο.
Η όλη κατάσταση έχει μάλλον επιδεινωθεί στις μέρες μας (Σεπτ. 2023). Και οι δυο πόλοι συνεχίζουν αντίστοιχα τον άκαμπτο δογματισμό τους.
