Πολλοί το βρήκαν πιο εύκολο να πιστεύουν στον Parameśvara ή έναν από τους μεγάλους θεούς και να τον λατρεύουν ως υπέρτατο Ον ή ύψιστη Δύναμη, δίνοντάς του μορφή.
1. Όπως έχω υποδείξει σε πολλά προηγούμενα άρθρα μου, ο Μονοθεϊσμός δεν ήταν επίτευγμα των Ιουδαίων, μετά των Χριστιανών και, αργότερα, των Ισλαμιστών. Ξεκίνησε με τους Βέδες στην αρχαία Ινδία, τουλάχιστον, στην 4η χιλιετία ΠΚΕ.
Πολλοί ύμνοι στη συλλογή Ṛgveda Saṃhitā (= RV) αναφέρονται στο Ένα που είναι στην αρχή των πάντων. Οι πλείστοι ύμνοι αναφέρουν πολλούς θεούς και μερικές θεές: έτσι, ναι, υπήρχε πολυθεϊσμός όπως και σήμερα στον Ινδουισμό που δεν είναι μια ενιαία θρησκεία ή λατρεία, μα συμπεριλαμβάνει πολλές λατρείες διαφορετικών θεοτήτων και πολλούς διαφορετικούς τρόπους λατρείας και αφοσίωσης.
Αλλά στη στροφή 46 του ύμνου 164 στο 1ο βιβλίο του RV λέγεται –
ékaṃ sád víprā bahudhā vadanty-agníṃ yamáṃ mātariśvānam āhuḥ.
‘Παρότι Ένα, οι σοφοί μιλούν ποικιλότροπα για Εκείνο: το λένε Agni (= θεός της φωτιάς), Yama (= θεός ρυθμιστής/δικαστής μετά θάνατο), Mātariśvan (= θεός αέρα)!
Σ’ έναν άλλον ύμνο, 10.129.2 λέγεται – ānīd avātαm svadhαyā tad ekam: tasmād dhānyan na paraḥ kīṃ canāsa. Εκείνο το Ένα ανέπνεε με δική του έμφυτη-δύναμη δίχως-αέρα! Εκτός από Εκείνο δεν υπήρχε τίποτε άλλο!’
2. Απλούστατα οι Ιουδαίοι, οι Χριστιανοί και οι Άραβες, δεν γνώριζαν στον 6ο αιώνa ΚΕ τη Βεδική Παράδοση όντας βυθισμένοι στον περιβάλλοντα ειδωλολατρικό πολυθεϊσμό, τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό, του γνωστού τους κόσμου. Ήταν γνωστή στην Ελληνιστική περίοδο μα ξεχάστηκε, ιδίως μετά την πυρπόληση της Μεγάλης Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας από τους Άραβες κατακτητές.
Γι’ αυτό, υποθέτω, το Κοράνι δεν αναφέρεται στην Ινδία, Κίνα κ.λπ.
Αλλά Εκείνο το Ένα, η Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία του σύμπαντος δεν λατρευόταν όπως άλλες θεότητες. Διότι δεν έχει μορφή ούτε ιδιότητες όπως οι λατρευόμενες θεότητες (ο Άγκνι της φωτιάς, ο Ίντρα της αστραπής, ο Sūrya θεός-ήλιος, ο Βάρουνα του ήθους, της νύχτας και των υδάτων κ.λπ.). Παρότι, λοιπόν, αλάτρευτο, απερίγραπτο και απερινόητο, ήταν (και είναι) αντικείμενο αναζήτησης ή συνειδητοποίησης ως αληθινός Εαυτός του ανθρώπου.
3. Αυτή η αναζήτηση και συνειδητοποίηση εκδηλώθηκε στον Μονισμό, το φιλοσοφικό σύστημα Vedānta και Advaita – που, όπως βλέπουμε στους ύμνους, είναι το αρχαιότερο φιλοσοφικό σύστημα αν και δεν οριστικοποιήθηκε και διατυπώθηκε ξεκάθαρα και ολοκληρωτικά παρά με τον πρώτο Śaṅkarācārya, ή Ādiśaṅkara. (Οι λόγιοι τον τοποθετούν στον 8ο αιώνα ΚΕ μα η γηγενής Παράδοση, και ειδικά το κέντρο του Kanci, τον τοποθετεί γύρω στο 500 ΠΚΕ.)
4. Η φιλοσοφία του Μονισμού συνεχίστηκε και στους ύμνους του Atharva Veda αλλά αναπτύχθηκε πληρέστερα στις 10 ή 12 αρχαιότερες Ουπανισάδες – Bṛhadāraṇyaka, Chāndogya, Aitareya, Taiitirīya, Īśā, Kena, Katha, Muṇḍaka, Praśna, Māṇḍukya, Svetāśvatara, Kauṣītaki (και μερικές άλλες, λιγότερο γνωστές).
5. Η βασική, η κύρια διδασκαλία των Ουπανισάδων είναι πως ο Εαυτός του ανθρώπου, ο ātman, είναι ίδιος σε όλους και ίδιος με τον Εαυτό του σύμπαντος, το brahman, που σημαίνει το “Απεριόριστο, Πνεύμα Απόλυτο (= Εκείνο το Ένα)”. Μετά, όλη η δημιουργία, το σύνολο σύμπαν, όσο βλέπουμε μα και όσο δεν βλέπουμε, είναι εκδήλωση του Μπράχμαν, της ασύλληπτης για τις αισθήσεις και τον νου μας Πρωτουσίας του. Το σύμπαν εκδηλώνεται χάρη στην παντογνωσία και παντοδυναμία του Μπράχμαν από το ατελεύτητο ανάβλυσμα της χαράς, αγάπης και νοημοσύνης του, μα γίνεται μέσω πρακτόρων όπως ο Parameśvara ο Ύψιστος Κύριος, Θεός που εκδηλώνεται σε τρεις μεγάλες δυνάμεις που θεοποιούνται ως brahmā (= θεός δημιουργός, κινητήρια δύναμη), Viṣṇu (= θεός συντηρητής, ύπαρξη και ζωή) και Śiva/Rudra (= θεός καταλυτής μα και μετασχηματισμού).
Έτσι εμφανίζεται η πολλαπλότητα που μας μαγεύει και αποπλανά με την ποικιλία και ομορφιά της. Κι έτσι λησμονούμε τον αληθινό Εαυτό μας νομίζοντας πως είμαστε το κορμί, ο νους ή οι διάφορες λειτουργίες κι ενέργειες του ψυχοσωματικού οργανισμού μας.
Πολλοί το βρήκαν πιο εύκολο να πιστεύουν στον Parameśvara ή έναν από τους μεγάλους θεούς και να τον λατρεύουν ως υπέρτατο Ον ή ύψιστη Δύναμη δίνοντάς του μορφή.
Έτσι δημιουργήθηκε ο δυισμός: εγώ και ο θεός τον οποίο λατρεύω και ο οποίος με προστατεύει και φροντίζει.
6. Στην αρχαία Ινδία υπήρχε και αυτό που εμείς ονομάζουμε υλισμός ή αθεϊσμός. Έχουν διασωθεί διάφορα αποσπασματικά κείμενα όπως εκείνα των Cārvāka ή Lokāyata.
Ο δυισμός με τη λατρευτική αφοσίωση του οπαδού προς τη θεότητα ήταν η εκδοχή του Vedānta την οποία ανέπτυξε ο Rāmānujācārya στο σύστημα viśiṣṭādvaita Vedānta ειδική περίπτωση δυισμού στο μονιστικό Vedānta σύστημα (1017-1137 ΚΕ).
Τρεις αιώνες αργότερα ο Madhvācārya (1238-1313) εδραίωσε τη dvaita δυιστική εκδοχή του Vedānta. Αυτός επέκρινε την εργασία και το απόλυτα μονιστικό σύστημα Advaita Vedānta του Ādiśaṅkara. Αλλά το σύστημά του (pūrṇa prajña ‘πλήρης σοφία’) στερείται ουσιαστικής λογικής και περιέχει πολλές παραξενιές κι επιθέσεις σε άλλους γνωστούς μονιστές (advaitin).
7. Μια από τις πιο γνωστές ζαβολιές του αφορά την πρόταση tat-tvam-asi ‘Εσύ Είσαι Εκείνο’ (Chāndogya Ουπανισάδα 8.7). Η φράση επαναλαμβάνεται στη συνέχεια 8 φορές ακόμα. Είναι μια από τις 4 μεγάλες προτάσεις (mahāvākya) που συναποτελούν τα θεμέλια του μονισμού.
Οι τρεις άλλες είναι:
ahaṃ brahma-asmi ‘Εγώ είμαι το Απόλυτο Μπράχμαν’ (Bṛhadāraṇyaka Ουπ 1.4.10).
ayam ātmā brahma ‘Αυτός ο εαυτός [στον ενσαρκωμένο άνθρωπο] είναι [ίδιος με] το Απόλυτο Μπράχμαν (Māṇḍukya Ουπ 2).
prajñānaṃ brahma ‘το Μπράχμαν είναι νοημοσύνη/συνειδησία’ (Aitareya Ουπ 3.3.).
(Μια 5η είναι sarvaṃ khalu–idaṃ brahma ‘όλο αυτό το σύμπαν είναι το Απόλυτο Μπράχμαν [εκδηλωμένο]’ (Chāndogya Ουπ 3.14.1).)
8. Το πώς στρεβλώνει τα κείμενα και την ίδια την απαράβατη γραμματική της Σανσκριτικής για να καλύψει τον μονισμό και να παρουσιάσει τον δυισμό φαίνεται πολύ καθαρά στον σχολιασμό του πάνω στο tat-tvam-asi σε σχέση με το ahaṃ brahma-asmi ‘Εγώ είμαι το brahman’.
Γράφει πως “Εκείνο είναι αλήθεια, είναι ο Άτμαν: tat satyaṃ sa ātmā”, και μετά προσθέτει a-tat-tvam-asi, δηλ. εσύ δεν (a-) είσαι εκείνο (ή, εσύ είσαι μη-εκείνο)!
Μα το πρωτότυπο λέει tat–satyaṃ sa ātmā tat–tvam asi ‘Εκείνο είναι αλήθεια, είναι ο Άτμαν, εκείνο είσαι’!
Εκτός όμως από τέτοια χοντρή στρέβλωση, πολλοί άνθρωποι (σαν τον Rāmānujācarya) νιώθουν την ανάγκη να λατρέψουν κάποια ανώτερη δύναμη. Κι έτσι αφήνουν τον μονισμό (Εγώ είμαι το Μπράχμαν η Ύψιστη Δύναμη) και λατρεύουν κάποιον θεό (Εγώ κι Εσύ, Θεέ μου)!
9. Ένα άλλο κοινό παράδειγμα είναι η λατρεία προς τον Kṛṣṇa (= Krishna) όπως αυτή εκφράζεται στο γνωστότερο Άσμα Bhagavad–Gītā. Αυτό όμως σχολιάστηκε και από τον Άντι-σάνκαρα (Ādiśaṅkara) και θεωρείται κείμενο του αυστηρού μονισμού επίσης.
Αυτό, οι Ουπανισάδες που αναφέρθηκαν νωρίτερα στο §4 και το Brahmasūtra με τα σχόλια του Άντι-σάνκαρα, συναποτελούν τα βασικά κείμενα της μονιστικής φιλοσοφίας advaita vedānta.
