Πολλοί άνθρωποι, κοινοί μα και πανεπιστημιακοί, πιστεύουν πως η φιλοσοφία Βεδάν-τα είναι ένα θεωρητικό σύστημα βασισμένο στα αρχαία ινδικά βιβλία (Βέδες, Ουπανισάδες κ.λπ.) για να ασχολούνται οι λόγιοι σε συζητήσεις.
Κάθε άλλο. Είναι μια πολύ πρακτική προσέγγιση στην πραγματικότητα.
Brahma satyaṃ jagan-mithyā jīvo brahmaiva nāparaḥ. Αυτή η ρήση του Ādi Śaṅkara συνοψίζει μια ή δυο από τις θεμελιακές αρχές της φιλοσοφίας Βεδάν-τα και μάλιστα του βασικού της κλάδου, του Μονισμού (advaita δηλ. ότι το Απόλυτο Μπράχμαν είναι η μόνη πραγματικότητα).
Ξεκινώ με τη μετάφραση: «Το [Απόλυτο] Μπράχμαν είναι η αλήθεια/πραγματικότητα, [ενώ] ο [υλικός] κόσμος είναι ψευδαίσθηση πλανερή. Ο εαυτός του ανθρώπου είναι [ίδιος με] το Μπράχμαν, όχι διαφορετικός.»
Jagan–mithyā: ο [υλικός] κόσμος [είναι] πλανερή ψευδαίσθηση (mithyā). Κι όμως, όσο παράδοξο ή αντίθετο προς την εμπειρία μας κι αν φαίνεται, ο κόσμος που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις και τον νου είναι πλάνη, ψευδαίσθηση. Πρώτα-πρώτα, αλλάζει ακατάπαυστα. Η αλήθεια δεν αλλάζει. Το αληθινό δεν μεταβάλλεται. Τίποτα στον κόσμο δεν μένει αμετάβλητο: ό,τι γεννιέται πεθαίνει και ό,τι κατασκευάζεται καταλύεται.
Μετά, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Βλέπουμε ένα όμορφο πλάσμα – άνθρωπο, ζώο, λουλούδι. Μ’ αυτό αποτελείται από ιστούς, οι ιστοί από κύτταρα, τα κύτταρα από μόρια, τα μόρια από άτομα, τ’ άτομα από σωματίδια. Μόρια, άτομα, σωματίδια, αυτά όλα είναι τόσο μικρά που δεν φαίνονται με τα μάτια. Για να τα δούμε χρειαζόμαστε ισχυρά ηλεκτρονικά μικροσκόπια. Και αυτά υπάρχουν και κινούνται σε κενό διάστημα. Το σώμα μας π.χ. αποτελείται κατά 99% από κενό χώρο, ενώ η υλική μάζα είναι ελάχιστη.
Οπότε, ο κόσμος της αντίληψης κι εμπειρίας μας είναι όντως μια πλανερή ψευδαίσθηση, όση ομορφιά κι αν φαίνεται να έχει (ή ασχήμια).
Ένας άλλος όρος που χρησιμοποιείται είναι māyā – πλάνη, ψευδαίσθηση, ψευδαπάτη. Μα η λέξη σημαίνει επίσης «δύναμη γνώσης που δημιουργεί με μέτρο» από τη ρίζα √mā ‘μετρώ’.
Όπως σωματικά δεν είμαστε αυτό που φαινόμαστε και βλέπουμε, έτσι και νοητικά ή ψυχολογικά δεν είμαστε αυτό που νομίζουμε. Διότι οι σκέψεις, οι αντιλήψεις και ιδέες, γούστα και προτιμήσεις – όλα αλλάζουν από την παιδική ηλικία ως τα γεράματα. Το αφελές, παιδιάστικο ον αναπτύσσεται, αποκτά εμπειρίες, ωριμάζει (ή όχι πολύ). Οπότε κι εδώ έχουμε αλλαγή.
Μα η ρήση του Βεδάν-τα λέει: jīvo brahmaiva nāpara «ο εαυτός είναι όντως το Απόλυτο Μπράχμαν, όχι διαφορετικός». Το Απόλυτο Μπράχμαν είναι η Πρωταιτία, Πρωταρχή και Πρωτουσία των πάντων. Ο αληθινός Εαυτός μας είναι εκείνο το άγνωστο Απόλυτο, απερινόητο για τον νου, ασύλληπτο για τις αισθήσεις – η αλήθεια και πραγματικότητα που δεν μεταβάλλεται.
Τώρα, οι άνθρωποι όλοι έχουν το αίσθημα ύπαρξης που δεν αλλάζει από την παιδική (ή και βρεφική) ηλικία ως τον θάνατο. Εκείνο έχει επίγνωση και παρατηρεί όλα όσα συμβαίνουν στον νου, στο σώμα, στον κόσμο γύρω μας. Και, όταν αναλογιζόμαστε την όλη ύπαρξή μας, βλέπουμε πως εκείνο υπήρξε πάντοτε, από όσο θυμόμαστε, κι εξακολουθεί να υπάρχει και να παρατηρεί απαρατήρητο.
Ίσως να συνεχίζει και μετά θάνατο!
‘Έτσι βλέπουμε πως αυτές οι φιλοσοφικές αρχές του Βεδάν-τα έχουν άμεση πρακτική ισχύ και στον ψυχισμό μας. Μπορούν ν’ αγνοηθούν ή να μελετηθούν πρακτικά με αυτοεξέταση και ν’ αναπτυχθούν με πειθαρχημένη εργασία.
