«Κανείς δεν είναι ελεύθερος που δεν ελέγχει πλήρως τον εαυτό του».
Πολλοί επαναλαμβάνουν αυτήν κι άλλες όμοιες ρήσεις του Επίκτητου (50-138 ΚΕ), του σκλάβου του οποίου το πόδι έσπασε με μέγγενη ο αφέντης του και τον άφησε ανάπηρο. Μα αν εξετάσει κανείς τις ιστοσελίδες των σύγχρονων στωικών θα δουν πως αυτή είναι σκέτο στολίδι και ο στωικισμός τους είναι γενικά πολύ θεωρητικός και μάλλον ευσεβής πόθος παρά πραγματική πρακτική.
Γενικά ή συνοπτικά τρεις είναι οι τεχνικές στις οποίες επιδίδονται:
1. Η πρακτική ν’ ανέχεσαι κάθε δυσχέρεια. Αυτή καλύπτει κάθε αλλαγή στη ροή-της-ζωής (την οποία ο Μάρκος Αυρήλιος ονόμασε «Αγαλλίαση της φύσης»). Αποδέχεσαι κάθε νέα πρόκληση (και συμφορά ως πρόκληση) και την αντιμετωπίζεις ως ευκαιρία υπέρβασης και των εξωτερικών συνθηκών και των δικών σου αδυναμιών, όπως ο φόβος αποτυχίας ή/και απογοήτευσης ή πικρίας. Πρέπει λένε οι στωικοί αυτοί να «βγαίνεις από τη ζώνη ασφάλειας» που θεληματικά ή υποσυνείδητα καθόρισες για τον εαυτό σου. Πρέπει να νιώσεις δυσφορία και ταλαιπωρία και να εξασκηθείς στην αντιμετώπισή τους. Αποδέχεσαι αυτά τα συναισθήματα και τα ξεπερνάς. Έτσι μαθαίνεις να βασίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις. Έτσι επίσης ανακαλύπτεις νέους τρόπους αντιμετώπισης δυσκολιών.
2. Πρακτική αυτοπειθαρχίας. Αφήνοντας ή αναβάλλοντας δραστηριότητες που σου δίνουν ευχαρίστηση ή το αίσθημα εξαιρετικής σπουδαιότητας έχει πολλά πλεονεκτήματα. Πρέπει, ακολουθώντας τον Επίκτητο, να περιορίζεις την άσκηση επιλογής με απόσπαση. Εκμεταλλεύσου τα πρωινά στο έπακρο αρχίζοντας αμέσως εργασία, όχι μένοντας με ονειροπολήσεις στο κρεβάτι, αναβάλλοντας επείγοντα μα όχι ευχάριστα θέματα, προεκτείνοντας το πρόγευμα ή τον καφέ και τα μη-σχετικά τηλεφωνήματα και σερφάροντας στο Διαδίκτυο. Ν’ αφήνεις τα μπλογκ και τα κοινωνικά δίκτυα για το βράδυ. Μείνε όλη μέρα με την εργασία σου και άμεσα σχετικές δραστηριότητες.
Σενέκας
3. Αποφυγή δραστηριοτήτων άσχετων. Αυτές αναλώνουν, σπαταλούν ανεπανόρθωτα τον χρόνο σου. Ο Ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας, σύμβουλος για μια περίοδο του Νέρωνα, ασχολήθηκε λεπτομερώς με αυτήν την άποψη στο δοκίμιό του Περί σύντομης ζωής. Όμοια συμβουλή απαντάται σε πολλές άλλες παραδόσεις («Κάνε το αμέσως και ξέχνα το», π.χ. ήταν μια ρήση στη Βεδική Παράδοση των Ινδιών). Ο Σενέκας απαριθμεί κίνητρα που ωθούσαν τους ανθρώπους σε σπατάλη χρόνου όπως ματαιοδοξία, επιθυμία για την καλή γνώμη των άλλων, έστω και ανόητων, λαιμαργία, εμμονή με υλικές απολαύσεις κ.λπ. Όχι πολύ διαφορετικά από σήμερα. Έτσι μη σπαταλάς χρόνο κι ενέργεια σε κουτσομπολιό, περιαυτολογία, γκρίνια κι επίκριση. Να βρίσκεις πιο θετικές κι αξιόλογες σύντομες επιδιώξεις. Βάζε μέτρο στο σερφάρισμα στις ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο, Facebook, Twitter κ.λπ.
Τελειώνω με την παρατήρηση πως αν το άτομο μπορούσε να εισάγει στην καθημερινή ζωή του το ένα δέκατο απ’ όλες αυτές τις πρακτικές (κυρίως τη λακωνικότητα σε λόγια – και πράξεις) θα γινόταν όντας στωικός κι ευσυνείδητος πολίτης και άνθρωπος.
Ο Επίκτητος μελέτησε στη Ρώμη με τον Μουσώνιο Ρούφο και συνόψισε όση πρακτική φιλοσοφία έμαθε στη ρήση «ανέχου και απέχου»: να ανέχεσαι/αποδέχεσαι και να απέχεις. Το πρώτο είναι άνοιγμα του νου και της προσοχής στο παρόν που αλλάζει αδιάκοπα και σε προσκαλεί στην περιπέτεια της ζωής και το δεύτερο είναι συνεχής απόσπαση/μη-προσκόλληση .
Μα όλοι χρειαζόμαστε δάσκαλο και συμμαθητές για την περιπέτεια.
