Μια από τις κύριες αιτίες για τον σκοταδισμό των ισλαμικών χωρών είναι ο Αλ Γκαζαλί, Πέρσης θεολόγος, νομικός και φιλόσοφος (1058-1111). Μερικοί τον θεωρούν και μύστη, μα τα γραπτά του δείχνουν πως, ενώ γνώριζε για τους μύστες Σούφι και προσπάθησε να γεφυρώσει τον μυστικισμό τους με την ισλαμική ορθοδοξία σε κάποιο βαθμό, δεν είχε μυστική εμπειρία και προτιμούσε την ορθοδοξία. Συνοψίζω:-
Ο ίδιος δήλωσε πως η θεωρία του ήταν πιο αρεστή και οικεία από την πράξη. Η γραφή του, λένε οι εξειδικευμένοι, είναι αναλυτική και λογική και, ακόμα και σε μετάφραση, ευανάγνωστη κι ευχάριστη.
Το 1091 έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βαγδάτης, μα σε 4 έτη παραιτήθηκε και αποσύρθηκε σε απομόνωση στη γενέτειρά του Τους, μετά από περιπλάνηση στην ευρύτερη Συρία, που συμπεριλάμβανε και το σημερινό Ισραήλ και την Ιορδανία. Τότε έγραψε και τα 100+ έργα του. Πήρε αργότερα τον επίτιμο τίτλο hujjat al–Islam «Απόδειξη του Ισλάμ», ως ένας mujjaddid «ανανεωτής» της ορθόδοξης πίστης.
Μεγάλο του έργο ήταν Ihya’e Ulum–ed’Deen «Αναγέννηση των
Θρησκευτικών Επιστημών», που έγινε το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο μετά το Κοράνι! Οι μεταγενέστεροι σχεδόν όλοι παραπέμπουν σ’ αυτό, καθώς αυτό παραπέμπει στις πιο καθαρές αρχές του πρώιμου Ισλάμ και τονίζει την ορθοδοξία ακόμα και στον Σουφισμό.
Πιο σημαντικό από φιλοσοφική άποψη είναι το έργο του Tahāfut al–Falāsifa «Οι ασυναρτησίες των φιλοσόφων». Επικρίνει και απορρίπτει τους ισλαμιστές φιλοσόφους στην περίοδο περίπου 750-1050, που είναι και η Χρυσή Εποχή του Ισλάμ. Καταδικάζει τους μεγάλους στοχαστές Αβικέννα (φωτό) και Αλ Φαράμπι (και άλλους) που αντλούσαν από τους Έλληνες (Πλάτωνα και Αριστοτέλη, κυρίως).
Το Ισλάμ έπρεπε να παραμείνει αμόλυντο με το θεοκρατικό Κοράνι του. Δεν χρειαζόταν η Λογική ούτε καν ο Νόμος αιτίας-και-αποτελέσματος στη Φυσική που διατύπωνε τους νόμους της Φύσης. Τα πάντα δημιουργούνται από τη σοφία και δύναμη του Αλλάχ ο οποίος δεν δεσμεύεται από νόμους και λογική. Η δε ηθική είναι αυτή που ο Αλλάχ λέει πως είναι. Δηλαδή το Κοράνι είναι αλάθητο, κυρίαρχο!
Το κλασικό παράδειγμα του Αλ Γκαζαλί είναι πως το βαμβακερό δεν καίγεται λόγω φλόγας αλλά λόγω βούλησης του Αλλάχ.
Ο Αβερρόης (1126-1198, φωτό), στο δικό του Tahāfut al–Tahāfut «Ασυναρτησία της Ασυναρτησίας», καταρρίπτει ένα προς ένα όλα τα επιχειρήματα του Αλ Γκαζαλί. Για την περίπτωση της καύσης του βαμβακιού υποδείχνει πως, αναμφίβολα ο Θεός δημιούργησε τους νόμους της Φύσης για την ομαλή λειτουργία και ύπαρξη του κόσμου, αλλά είναι πολύ πιο σύμφορο και επωφελές για τον άνθρωπο να γνωρίζει τους φυσικούς νόμους, όπως ότι το βαμβάκι καίγεται από φωτιά, διότι θα μπορεί να ζει πιο άνετα στον κόσμο γνωρίζοντας τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των φυσικών νόμων.
Δυστυχώς για το Ισλάμ, οι λόγιοι είχαν ήδη ενστερνιστεί τη σκέψη του Αλ Γκαζαλί και ο πολυμαθής, οικουμενικός στοχαστής Αβερρόης αγνοήθηκε και διώχθηκε. Εξορίστηκε από την Ανδαλουσία και πέθανε 78 ετών στο Marekesh, Μαρόκο.
Μερικοί θεωρούν πως η αντι-επιστημονική, αντι-λογική σκέψη του Αλ Γκαζαλί εδραιώθηκε σχετικά γρήγορα κι επικράτησε, χάρη στον Nizam al-Mulk (1018-1092) που, ως βεζίρης της αυτοκρατορίας και, μετά τη δολοφονία του σουλτάνου Alp Arslan (1072), έγινε ο πιο σημαντικός πολιτικός του Ισλάμ. Αυτός ίδρυσε στις πόλεις της αυτοκρατορίας των Σελτζούκων το σύστημα madrassa με το οποίο εκπαιδεύονταν οι νεαροί μουσουλμάνοι στα τοπικά τζαμιά από τους ιμάμηδες με το Κοράνι.
Έτσι το Ισλάμ βυθίστηκε στον δικό του σκοταδισμό και δεν φαίνεται ακόμα ικανό να ξεφύγει σε περισσότερο φως.
