1. Η μηχανικότητα του σύγχρονου ανθρώπου αυξάνεται και μαζί της η ονειροπόληση και οι ψευδαισθήσεις και ψευδαπάτες. Σήμερα θα εξετάσω σύντομα μια άποψη του φαινομένου αυτού στην ευρύτερη ακαδημαϊκή σφαίρα.
Είναι βαθύτατος ο σεβασμός που οι κοινοί άνθρωποι τρέφουν προς καθηγητές και πανεπιστημιακούς γενικά, ιδίως επιστήμονες στα Οικονομικά, τα Μαθηματικά, τη Φυσική κλπ. Δεν είναι αφύσικο, αλλά σίγουρα συχνά είναι λάθος.
Πολλοί έχουν από αρχαιότατους χρόνους γράψει για την άγνοια, όχι απλώς για την παροιμιώδη αφηρημάδα, των λογίων. Ένα από τα ωραιότερα δοκίμια είναι του Βρετανού Wm. Hazlitτ όπως στο 120.1 Φιλοσοφία: Άγνοια των λογίων (Α’)
Συχνά οι εξειδικευμένες γνώσεις των λογίων έχουν ελάχιστη σχέση με την ζωή μας στην πρακτική καθημερινότητα: πχ η ταχύτητα του φωτός, η σύσταση κάποιου στοιχείου, τα ιερογλυφικά των αρχαίων Αιγυπτίων, οι θεοί των αρχαίων Γερμανών κλπ.
Επιπλέον, πολλές από τις τρέχουσες θεωρίες των λογίων είναι λανθασμένες.
Καθώς διακατέχονται και αυτοί από το πάθος για προβολή και κυριαρχία, συχνά επινοούν θεωρίες, όχι διότι αυτές θα βοηθήσουν την έρευνα γενικά, μα για να επιδείξουν πρωτοτυπία και να ελκύσουν τα φώτα της δημοσιότητας.
2. Σήμερα επικρατούν οι θεωρίες του Μπιγκ Μπανγκ, των σκουληκότρυπων, των χορδών και παρόμοια. Πριν από 60 χρόνια υπήρχε η θεωρία της σταθερής αναπαραγωγής και διεύρυνσης των γνωστών γαλαξιών. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα οι φυσικοί πίστευαν σε κάποιον “αιθέρα” που ήταν διάχυτος παντού και στο “φλόγιστρον”. Πριν από 600 χρόνια, στον 14ο αιώνα ήταν γενική και αμετακίνητη πεποίθηση πως η γη ήταν επίπεδη και κολυμπούσε στον “αιθέρα” στο κέντρο του σύμπαντος, όπως ήταν η θεώρηση του Αριστοτέλη στον 4ο αιώνα πκχ.
Το ηλιοκεντρικό σύστημα του κόσμου μας ξεμύτισε θαρραλέα τον 16ο αιώνα με το έργο του Κοπέρνικου μα εδραιώθηκε περίπου 100 έτη αργότερα στο 17ο αιώνα μετά τις μελέτες του.
Την ίδια εποχή περίπου ανακαλύφθηκε η λειτουργία της καρδιάς στον οργανισμό μας και η κυκλοφορία του αίματος. Νωρίτερα, επικρατούσε η θεώρηση πως 4 στοιχεία (γη, νερό, φωτιά, αέρας) σε διάφορους συνδυασμούς καθόριζαν την υγεία του οργανισμού και τις ψυχικές διαθέσεις.
3. Σε 500 χρόνια η ολική εικόνα που έχουμε για τον κόσμο και τον οργανισμό μας θα έχει αλλάξει πάλι όσο άλλαξε από το 1600 και δώθε.
Η μόδα δεν ισχύει μόνο για την ένδυση και τον καλλωπισμό. Σε αυτό το πεδίο ενεργεί μια ισχυρή επιθυμία – κυρίως στις γυναίκες – για αλλαγή. Αφού περάσαμε διάφορες φάσεις τώρα βρισκόμαστε στη φάση όπου τα πάντα έχουν πέραση. Βλέπουμε μακριά φορέματα, κοντά, παντελόνια, σορτσάκια, ψηλοτάκουνα, χαμηλοτάκουνα ή καθόλου τακούνια, μαλλιά μακριά, κοντά, ίσια, σγουρά, κόκκινα, πράσινα κοκ. Και οι άνδρες έχουν τα δικά τους: ηλικιωμένοι βάφουν μαύρα τα μαλλιά τους και κάνουν επεμβάσεις στο πρόσωπο ενώ οι νεώτεροι ξυρίζουν το κεφάλι ή και ολόκληρο το σώμα.
Η μόδα, ως φαινόμενο δηλωτικό της μηχανικότητάς μας, λειτουργεί σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης ζωής. Έτσι παρατηρούνται αλλαγές μόδας σε τύπους και μεθόδους θρησκευτικής λατρείας, στην αρχιτεκτονική, στη διατροφή (θυμάμαι τους λευκούς κύβους ζάχαρης στις δεκαετίες 1940-50), στη λογοτεχνία, στη ζωγραφική και όλες τις τέχνες, καλές και μη (ακόμα και στην επαρχία δεν βρίσκεις πια βαριά ξυλόγλυπτα έπιπλα).
4. Ακόμα μια φορά ας εξηγήσω πως “άγνοια” εδώ δεν σημαίνει απουσία πληροφόρησης, μα μια ενεργητική παραγνώριση αυτού που γνωρίζουμε. Όπως πχ όταν βλέπουμε κάποιο γνωστό μας πρόσωπο, μα, επειδή δεν θέλουμε να συναντηθούμε, αλλάζουμε δρόμο.
Αυτό κάνουν και οι λόγιοι ως επί το πλείστον (Η άλλη άγνοια, η αγνωσία, δηλαδή το να έχουμε κενά στις γνώσεις μας, όπως το να μην ξέρουμε τη γλώσσα Τάμιλ ή τι και πότε ήταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος, δεν μπορεί να αποφευχθεί και είναι συγχωρητέα.)
Ένας καθηγητής της Αγγλικής Φιλολογίας σε σπουδαίο πανεπιστήμιο της Αμερικής γράφει σε μια μελέτη του “η λέξη ‘σύμβολο’ σε αυτό το δοκίμιο σημαίνει κάθε μονάδα οποιασδήποτε λογοτεχνικής δομής στην οποία εστιάζεται η κριτική”. Όλοι γνωρίζουμε πως “σύμβολο” (symbol) έχει τη στενότερη έννοια ενός στοιχείου που υποδείχνει ένα ή δύο συγκεκριμένα πράγματα, όπως το φίδι που δαγκώνει την ουρά του (ή το σχήμα ∞) συμβολίζει την αιωνιότητα. Μα ο καθηγητής παραγνωρίζει αυτή την έννοια και δίνει μια δική του! Μετά, με άλλες παρόμοιες ιδέες ο καθηγητής οικοδομεί μια θεωρία περί λογοτεχνίας που γίνεται της μόδας για δυο περίπου δεκαετίες για να παραμεριστεί και να ξεχαστεί.
Οι ρομαντικοί ποιητές ήταν αρεστοί και διδάσκονταν απαρέγκλιτα σε σχολεία και κολλέγια μέχρι και το 1900. Μετά όμως το κριτικό γούστο άλλαξε και παραμερίστηκαν. Επανήλθαν στο προσκήνιο στο τέλος του 20ου αιώνα.
Τα γούστα άλλαξαν και στη ζωγραφική με το μπαρόκ, τον ιμπρεσιονισμό, τον κυβισμό, την αφηρημένη, την πριμιτίφ και όσες άλλες πρακτικές παρουσιάζονται σε εκθέσεις.
Το ίδιο βέβαια έγινε και στην κλασική μουσική. Το ίδιο και στο λαϊκό τραγούδι που τώρα έχει μετατραπεί σε δυνατές κραυγές και σόου σεξουαλικότητας.
5. Και όμως υπάρχει γνώση και όποιος θέλει μπορεί να στραφεί σε αυτήν.
Και όμως υπάρχει κάτι σταθερό πίσω ή κάτω από τη μεταβαλλόμενη παράσταση σε κάθε σφαίρα της ζωής. Οι φυσικοί νόμοι που διέπουν τις σχέσεις των ανθρώπων στην κοινωνία είναι αναλλοίωτοι εδώ και χιλιετίες. Αυτό που κάνουν οι αμαθείς λόγιοι είναι να διατυπώνουν τις δικές τους θεωρίες διαστρεβλώνοντας τους νόμους στις διατυπώσεις τους! Τους φυσικούς νόμους τους διατύπωσα σε αυτά τα άρθρα και στη σειρά Πολιτική Οικονομία – καθώς και σε πολλά Επίκαιρα.
Και όπως, έγραψε ένας καθηγητής λογοτεχνίας στη δεκαετία 1950 (για να δούμε και την άλλη πλευρά) “το αληθινό ενδιαφέρον ενός κριτικού είναι στη θετική αξία, δηλαδή την αριστεία ή γνησιότητα ενός ποιήματος”.
Αλλά πώς θα διακρίνουμε τη θετική αξία στο σημερινό κομφούζιο και χάος όπου ακόμα και αμαθείς διαλαλούν την πραμάτεια τους;
Αγνοώντας τις πολλές φωνές και πραμάτειες, αγνοώντας την ιστορική ή αρχαιολογική αξία και μένοντας με τα μεγάλα αριστουργήματα που απλά αντανακλούν τους φυσικούς νόμους της Τέχνης.
