“Στις μέρες μας όλοι εγκωμιάζουν τη «δημοκρατία», ενώ όλοι αδιαφορούν για τη δικαιοσύνη. Και όμως όλοι αναγνωρίζουν πως η δικαιοσύνη είναι καλύτερη από την αδικία, η ελευθερία καλύτερη από τη σκλαβιά, η ευμάρεια καλύτερη από τη φτώχεια και η πληρότητα καλύτερη από τη στέρηση. Και μόνο η δικαιοσύνη αποδιώχνει την αδικία κι εξασφαλίζει πληρότητα, ευμάρεια κι ελευθερία.” Νικόδημος
1. Η νομή των φυσικών πόρων και η διαίρεση του πλούτου πρέπει να δίκαιη. Όμως, τι είναι η δικαιοσύνη, το αίσθημα Δικαίου;
Όλοι θέλουμε να ζήσουμε και μάλιστα σε πληρότητα γνώσης και κατανόησης, δράσης κι επίτευξης, εμπειρίας κι ευτυχίας.
Για μια ζωή πληρότητας χρειαζόμαστε πρώτα πρώτα τα στοιχεία που ικανοποιούν τις βασικές υλικές ανάγκες μας – χώρο, αέρα, φως, νερό και γή ως στέρεο στήριγμα για όλα. Πρέπει να αναπνέουμε, να τρώμε, να κοιμόμαστε, να ζευγαρώνουμε, να εργαζόμαστε και να φροντίζουμε την οικογένειά μας.
Αλλά έχουμε πρόσθετες, λεπτότερες ανάγκες όπως της καλλιτεχνίας ή/και της γνώσης που όμως συχνά δεν μπορούμε να τις προσδιορίσουμε. Μόλις εξασφαλιστούν τα απαραίτητα για την επιβίωση, δηλ. τροφή, ρουχισμός και στέγη, πολλοί στρέφονται στην καλλιτεχνία και στην πνευματική αναζήτηση. Κάποτε μάλιστα θα θυσιάσουν ανέσεις και καλοπέραση προτιμώντας κακουχίες και στέρηση, φτάνει να έχουν τη δυνατότητα να επιδοθούν σε αυτή τη δεύτερη, λεπτότερη επιδίωξη. Το κάνουν δε αυτό από μια εσωτερική επιτακτική ανάγκη για να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν λεπτότερες, βαθύτερες ικανότητες που ανυψώνουν ακόμα πιο πολύ την ανθρώπινη οντότητα. Έτσι τώρα ικανοποιούν τη δίψα του πνεύματος.
Για να καλλιεργηθούν και να ωριμάσουν πλήρως αυτές οι βαθύτερες ιδιότητες είναι απαραίτητη, όπως είδαμε στο (122. Φιλοσοφία: Απλές αρχές Οικονομίας & Πολιτική Οικονομία 7δ: Κοινωνία, Εργασία), η συντροφιά των άλλων, η συμμετοχή σε μια κοινότητα που με τις εξειδικεύσεις των μελών της τα απελευθερώνει από τον καταναγκασμό να παράγει ο καθένας ξεχωριστά όλα όσα χρειάζεται για την επιβίωσή του.
2. Όπως ο άνθρωπος έχει τη φύση του κι ενεργεί πάντα σε συμμόρφωση με αυτήν, δηλ. πρέπει να αναπνέει, να τρέφεται, να αναπαύεται, να κινείται σε μια στέρεη επιφάνεια, να μελετά, να δημιουργεί κλπ, έτσι και η κοινωνία έχει τη δική της φύση, που εγείρεται από τους ανθρώπους που την απαρτίζουν και λειτουργεί σύμφωνα με αυτήν.
Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι υγιής εφόσον τα όργανα και οι φυσικές λειτουργίες του βρίσκονται σε ισορροπία. Ομοίως η κοινωνία θα είναι υγιής εφόσον τα όργανα, οι θεσμοί, και οι λειτουργίες της έχουν τη φυσική ισορροπία τους.
Η διασφάλιση της ισορροπίας στην κοινωνία είναι έργο της δικαιοσύνης, που έχει τον αρχαίο γνωστό ορισμό «η εσωτερική διάθεση να δίδεται στον καθένα ό,τι του πρέπει» (ο Ρωμαίος Ulpianus και νωρίτερα ο Πλάτων: το προσήκον εκάστω αποδιδόναι). Η δικαιοσύνη όμως είναι και συγκράτηση. «Μη χρησιμοποιείτε τα όργανα των αισθήσεων, της ομιλίας , της κίνησης, του χειρισμού κλπ δίχως τον εσωτερικό νόμο της συγκράτησης,» δίδασκε ο αρχαίος Κινέζος σοφός Κομφούκιος. «Να φέρεστε πάντα σα να φροντίζετε ένα βρέφος».
Η δικαιοσύνη, ο νόμος της συγκράτησης, διασφαλίζει την ισορροπία μεταξύ του τι δίνουμε και του τι παίρνουμε. Όποιος παίρνει πολλά μα δίνει λίγα ή τίποτα, είτε υλικά είτε πνευματικά αγαθά, αυτός κλέβει. Κάθε κλοπή διαταράζει την κοινωνική, όπως και την ατομική, ισορροπία. Αυτό είναι ολοφάνερο.
Εξίσου ολοφάνερο σήμερα είναι πως οι δουλοκτήτες που ζούσαν από την εργασία των σκλάβων, έκλεβαν με απίστευτη για μας σε ένταση κι έκταση σκληρότητα. Η δικαιοσύνη και τυφλή ήταν και ακρωτηριασμένη επιτρέποντας μια τρομερή ανισορροπία.
Δεν είναι όμως εξίσου φανερό σήμερα πως η δικαιοσύνη χωλαίνει επιτρέποντας πάλι ανισορροπία στην κοινωνία καθώς οι γαιοκτήμονες ζουν από μη-δεδουλευμένα εισοδήματα που εισπράττουν για εδάφη (οικόπεδα στην πόλη, αγροτεμάχια στην ύπαιθρο), στα οποία δεν εργάζονται ούτε κατοικούν οι ίδιοι, εκμισθώνοντάς τα σε ακτήμονες οι οποίοι τα έχουν ανάγκη για εργασία ή κατοικία ή και τα δύο. Κλοπή είναι και αυτή.
Κλοπή διαπράττει και το κράτος όταν φορολογεί το μερίδιο της παραγωγής που οφείλεται στην εργασία του πολίτη ενώ επιτρέπει μη-δεδουλευμένα εισοδήματα.
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις διασαλεύται η φυσική ισορροπία της κοινωνίας και δεν είναι καθόλου παράξενο που εκδηλώνονται οικονομικές κρίσεις, αθλιότητα, εγκληματικότητα, ψυχασθένεια και φτώχεια.
«Ου κλέψεις» είναι η πανάρχαιη διατύπωση του νόμου συγκράτησης που στηρίζει την κοινωνική ισορροπία και προωθεί τον πολιτισμό. Τη βρίσκουμε σε όλες τις παραδόσεις των γνωστών πολιτισμένων κοινωνιών, αν και πολλές φορές παραγνωρίζεται στην πράξη, ενώ η αρπαγή είναι η τάση της βαρβαρότητας.
3. Έχουμε διασπάσει το άτομο, έχουμε στείλει αστροναύτες στο φεγγάρι.
Αλλά στον τομέα της δικαιοσύνης οι κοινωνίες μας έχουν αποτύχει απίστευτα. Παντού οι κυβερνήσεις, οι δάσκαλοι και καθηγητές, οι εκκλησιαστικοί και δικαστικοί, οι γονείς και οι κηδεμόνες, δεν έχουν κατορθώσει να εμφυσήσουν στους πολίτες το αίσθημα Δικαίου. Παντού δεσπόζει αδίστακτα η διαφθορά.
Στις μέρες μας όλοι εγκωμιάζουν και τραγουδούν τη «δημοκρατία», μα κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς είναι αυτή και αν αξίζει το παραμικρό, και όλοι αδιαφορούν για τη δικαιοσύνη.
Και όμως όλοι αναγνωρίζουν πως η δικαιοσύνη είναι καλύτερη από την αδικία και την απάτη, η ελευθερία καλύτερη από τη σκλαβιά, η ευμάρεια, η άνεση, καλύτερη από τη φτώχεια και η πληρότητα καλύτερη από τη στέρηση. Και μόνο η δικαιοσύνη αποδιώχνει την αδικία κι εξασφαλίζει πληρότητα, ευμάρεια κι ελευθερία.
Τι μπορεί να κάνει μια δημοκρατία με άδικους, διεφθαρμένους πολίτες και πολιτικούς;…
Δεν είναι μόνο η κλοπή που διαταράζει την κοινωνική ισορροπία. Το κάνουν και οι άλλες εγωιστικές τάσεις μας: αλαζονεία, απάτη, απληστία, βία, δόλος, εκδικητικότης, νεποτισμός, νοθεία κλπ κλπ. Καθώς αυτές οι κακίες φουντώνουν, οδηγούν αναπόφευκτα στο χάος και στον χαμό.
Τέτοια είναι η σχιζοφρένεια των καιρών μας: ενώ γνωρίζουμε την ανωτερότητα της δικαιοσύνης, αδιαφορούμε παγερά για την επικράτησή της.
Αλλά η νομή των φυσικών πόρων που μετατρέπονται σε πλούτο χάρη στην εργασία των ανθρώπων και την ύπαρξη της κοινωνίας και η διανομή του πλούτου πρέπει να γίνεται με δικαιοσύνη σύμφωνα με απλούς φυσικούς νόμους που ανακαλύπτει η Πολιτική Οικονομία.
Ο αληθινός οικονομολόγος θα διατυπώσει τους απλούς νόμους της Πολιτικής Οικονομίας αλλά είναι ο έντιμος πολιτικός που θα τους προωθήσει σε εφαρμογή και είναι ο αληθινός παιδαγωγός που θα εμπεδώσει την αγάπη και το αίσθημα του Δικαίου.
Και οι τρεις σπανίζουν στην εποχή μας.
