Φιλ123: Κοινωνία, Εργασία

“Το δόσιμο είναι το καλύτερο μέρος της ζωής του ανθρώπου. Με αυτό ανυψώνεται. Είναι η εργασία του. Με την εργασία του δίνει την ενέργειά του αλλά, συγχρόνως, ενώ αδειάζει, γεμίζει με ικανοποίηση καθώς αναπτύσσονται και δυναμώνουν οι ικανότητές του. Έτσι αναπτύσσει και τα λεπτότερα, καλλιτεχνικά του τάλαντα κι έτσι ανυψώνεται.”  Νικόδημος

1. Συνεχίζω με την Πολιτική Οικονομία από τη φιλοσοφική σκοπιά. Τα αμιγώς οικονομικά άρθρα, με τις μικροδιαφορές τους, θα τα βρει ο αναγνώστης στη σειρά Πολιτική Οικονομία.

Από πανάρχαιους, προϊστορικούς χρόνους οι άνθρωποι ζούσαν σε κοινότητες, μικρές ή, αργότερα, μεγάλες. Τότε όπως σήμερα ήθελαν συντροφιά, συνεργασία και ασφάλεια ενάντια σε άγρια αρπακτικά και κινδύνους κατακλυσμού ή φωτιάς. Έτσι μας λένε οι ανθρωπολόγοι κι έτσι δείχνει και η δική μας εμπειρία.

Από τότε υπήρχε κάποια διαφοροποίηση στην εργασία τους. Οι άντρες κυνηγούσαν, ή ψάρευαν ή μάζευαν τους καρπούς από τα φυτά της γης. Μερικοί έφτιαχναν εργαλεία και όπλα. Οι γυναίκες έμεναν πίσω φροντίζοντας τα παιδιά (ή τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους) και τις κατοικίες, χωρίς να αποκλείεται η συμμετοχή τους στη συγκομιδή.

Με την αύξηση του πληθυσμού, την πρόοδο της γνώσης του κόσμου, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, την διεύρυνση του πολιτισμού, η διαφοροποίηση κι εξειδίκευση έγινε απαραίτητη κι εντονότερη. Κανείς σήμερα δεν μπορεί να είναι αγροτοκτηνοτρόφος, οικοδόμος, ξυλουργός, ηλεκτρολόγος, ράπτης και γιατρός ή/και δάσκαλος συγχρόνως.

Οι τεράστιοι ουρανοξύστες μας εγείρονται από εξειδικευμένους σιδεράδες, ξυλουργούς, οικοδόμους, υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους χάρη στα σχέδια αρχιτεκτόνων. Στα νοσοκομεία εργάζονται γιατροί εξειδικευμένοι σε διαφορετικές ασθένειες. Στις αγορές λειτουργούν πια σουπεράρκετ, μανάβικα, ψαράδικα και ποικίλοι έμποροι επίπλων, εργαλείων, καυσίμων, τροφίμων, υφασμάτων κλπ, επίσης τράπεζες και χρηματοπιστωτικά γραφεία. Στα Πανεπιστήμια διδάσκουν καθηγητές εξειδικευμένοι σε διαφορετικά θέματα. Οι συγγραφείς γράφουν, οι καλλιτέχνες ζωγραφίζουν, τραγουδούν, χορεύουν και παίζουν θέατρο.

Έτσι παράγεται ο πλούτος, η ποικιλία αγαθών και ανέσεων και έργων πολιτισμού που απολαμβάνουμε, ακόμα και οι πιο φτωχοί, στις προηγμένες χώρες της Δύσης.

Αν όμως, ή εκεί όπου, ένας άνθρωπος πρέπει ο ίδιος να κτίσει την κατοικία του, να φτιάξει τα έπιπλα και τα ρούχα του, να καλλιεργήσει τα δημητριακά και τα λαχανικά του και να πάει να κυνηγήσει ή να ψαρέψει, αυτός θα είναι πάμπτωχος, ή μάλλον θα πεθάνει προτού υλοποιήσει τα μισά από όλα αυτά και, φυσικά, δεν θα αναπτύξει τα κρυμμένα του τάλαντα.

Η κοινωνική συμβίωση είναι απαραίτητη πρώτον διότι το αίσθημα συντροφικότητας είναι κοινό στους πλείστους ανθρώπους, δεύτερον διότι δίνει ασφάλεια και αλληλοβοήθεια, και τρίτον διότι ελευθερώνει τα άτομα από τη στέρηση και την καταπιεστική ανάγκη ώστε να μπορέσουν να εκδηλώσουν και να αναπτύξουν λεπτότερα τάλαντα.

2. Σε αυτό το πλαίσιο της κοινωνικής συμβίωσης οι άνθρωποι συναλλάσσονται συνεχώς δίνοντας και παίρνοντας. Μαθαίνουν δε πως όσο ευχάριστο κι αν είναι το να παίρνεις, πολύ ανώτερο και ικανοποιητικότερο είναι το να δίνεις – να δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου στην οικογένεια και στην εργασία σου κι έτσι να ζεις αρτιότερα.

Το δόσιμο είναι το καλύτερο μέρος της ζωής του ανθρώπου. Με αυτό ανυψώνεται.

Το δόσιμο είναι η εργασία του. Με την εργασία του δίνει την ενέργειά του αλλά, συγχρόνως, ενώ αδειάζει, γεμίζει με ικανοποίηση καθώς αναπτύσσονται και δυναμώνουν οι ικανότητές του. Έτσι αναπτύσσει και τα λεπτότερα, καλλιτεχνικά του τάλαντα κι έτσι ανυψώνεται.

Αυτό που ένας δίνει στην εργασία είναι αυτό που του έχει δώσει το Σύμπαν. Όλες οι δεξιότητες (ικανότητες ή τάλαντα) δόθηκαν από το Σύμπαν και θα επιστρέψουν σε κείνο.

Αλλά για να ζήσει ένας άνθρωπος και να ζήσει σε πληρότητα ικανοποίησης, πρέπει να εργαστεί. Οι εντυπώσεις, το φως και ο αέρας που αυτός χρειάζεται άμεσα είναι άμεσα διαθέσιμα και ευπρόσιτα – ένα μεγάλο δώρο της Φύσης.

Η τροφή και το νερό επίσης δίνονται από την Φύση. Αλλά γι’ αυτά ο άνθρωπος πρέπει να εργαστεί. Πρέπει να πάει στην πηγή τους για να τα πάρει. Πολλοί εργάζονται για να φέρει νερό στο σπίτι μας η ΕΥΔΑΠ ή να έρθουν τρόφιμα στο σουπερμάρκετ ή μια ορχήστρα να παίξει ένα κοντσέρτο του Μότσαρτ.

Η εργασία δεν είναι παρά η χρήση των έμφυτων ταλέντων μας, της νόησης, των αισθήσεων, και των οργάνων δράσης, όπως τα χέρια και τα πόδια μας. Και αν εξαιρέσουμε λιγοστές ατυχείς περιπτώσεις, όλοι προικιζόμαστε με αυτές τις δυνάμεις.

3. Εδώ είναι όμως που κάτι πάει στραβά.

Κάποιοι δεν θέλουν να δώσουν, νομίζοντας ίσως πως έτσι χάνουν. Θέλουν μάλλον να παίρνουν νομίζοντας πως έτσι διασφαλίζουν τη διαβίωσή τους.

Μερικοί είναι πιο δυνατοί. Οι πιο πονηροί από αυτούς, αντί να στηρίζουν τους αδύναμους, τους αναγκάζουν να εργάζονται ως δούλοι και οι ίδιοι απολαμβάνουν τους καρπούς της εργασίας των δούλων. Μετά, σιγά σιγά στη ροή του χρόνου, εκλογικεύουν το νέο καθεστώς εφευρίσκοντας ένα οπλοστάσιο από θεωρήματα-δικαιολογίες με αναφορές δήθεν στη Φύση, στη θρησκεία και ό,τι άλλο μπορούν να σκαρφιστούν.

Έτσι ξεκινά η αδικία. Δεν την έβαλε ο Θεός, ή η όποια Δύναμη του σύμπαντος. Είναι πράξη των ανθρώπων. Κάποιοι δεν θέλουν να δώσουν και ζουν από την εργασία των άλλων.

Και δυστυχώς οι άλλοι, οι αδύναμοι, παρότι συνήθως πολύ περισσότεροι, αποδέχονται την κατάσταση, εξαπατημένοι και καταπιεσμένοι, με την πλάνη πως αυτή είναι φυσική.

Η γνωστή ιστορία μας από 3.000 πριν την κοινή περίοδο (= π.Χ.) είναι γεμάτη παραδείγματα και παραλλαγές αυτής της κατάστασης. Η δουλεία μπορεί επίσημα να έληξε στα  τέλη του 19ου αιώνα, όμως συνεχίζει σε ορισμένες βάρβαρες περιοχές φανερά και παντού ύπουλα.

Εδώ είναι η πρώτη δυσκολία, το πρώτο εμπόδιο, ο πρώτος κόμπος.

Υπάρχουν κι άλλες μορφές εκμετάλλευσης ανθρώπων μα η άρνηση να δώσουμε είναι η πρωταρχική, η πραγματική αιτία – και προκαλεί άλλες ύπουλες μορφές δουλείας.

Στο επόμενο θα ερευνήσουμε μια δεύτερη μορφή, προέκταση αυτής της πρώτης.